Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele nie wiedzą, czy chcąc skorzystać ze zwolnienia podatkowego przy darowiźnie pieniężnej od osób najbliższych, muszą udokumentować ją wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na własny rachunek 
• Fiskus uznaje, że pieniądze nie mogą być przekazane w gotówce, a następnie wpłacone na konto przez obdarowanego podatnika
• Niektóre sądy dopuszczają zaś, że nie musi to być transfer bezgotówkowy
• Rzecznik Praw Obywatelskich wyraża ubolewanie wobec zbyt rygorystycznego stanowiska organów podatkowych i części sądów administracyjnych 

Marcin Wiącek prosi minister finansów Magdalenę Rzeczkowską o rozważenie doprecyzowania przepisów lub o ujednolicenie wykładni ustawy o podatku od spadków i darowizn, zgodnej z korzystnym dla obywateli orzecznictwem sądów.

Do Biura RPO docierają sygnały o wątpliwościach interpretacyjnych co do przepisów nt. zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych z tytułu dokonanej darowizny gotówkowej. Praktyka pokazuje, że regulacja prawna w tym zakresie jest niejasna i stanowi częste źródło sporów podatników z fiskusem.

Na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, pod następującymi warunkami.

1. podatnik zobowiązany jest zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego,
2. gdy przedmiotem nabycia są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza 9637 zł, należy udokumentować otrzymanie środków pieniężnych dowodem przekazania ich na rachunek płatniczy nabywcy.

Sformułowanie jednego z warunków udokumentowania przekazania środków pieniężnych wzbudza liczne wątpliwości. Chodzi o zwrot: „dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”.

Nie wiadomo bowiem, czy konieczne jest udokumentowanie przekazania środków pieniężnych wyłącznie przelewem, czy też możliwa jest wypłata środków gotówką, a następnie wpłata ich na rachunek nabywcy. W sytuacji zaś przekazania środków gotówką powstaje kolejne pytanie, kto powinien dokonać takiej wpłaty pieniędzy, czy może to zrobić sam obdarowany, czy też musi jej dokonać wyłącznie darczyńca?

Za przykład może służyć sprawa podatnika, który otrzymał darowiznę od 94-letniej babci. We wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji podatkowej wskazał, że została zawarta pisemna umowa darowizny środków w kwocie 20 tys. zł. Znalazł się w niej zapis, że pieniądze zostaną przekazane wnuczkowi w gotówce, który następnie wpłaci je na swój rachunek bankowy. Jednocześnie wyjaśniono, że przekazanie darowizny poprzez przelew środków z konta babci na konto wnuka było niemożliwe. Babcia jako osoba w podeszłym wieku mieszkająca na wsi nie miała konta bankowego i nie posługiwała się bankowością internetową. Pieniądze zgromadziła z emerytury przynoszonej przez listonosza w gotówce, którą trzymała w domu.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że w sprawie nie zostały spełnione warunki uprawniające do zwolnienia w podatku od spadków i darowizn dla osób najbliższych. Argumentował, że środki pieniężne nie mogą zostać przekazane w gotówce, a następnie wpłacone na rachunek przez obdarowanego.

W zbliżonym stanie faktycznym sąd administracyjny stwierdził, że użyty przez ustawodawcę zwrot "udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy" należy rozumieć jako obowiązek wykazania, że doszło do transferu środków pieniężnych z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego, przy czym drugorzędne znaczenie ma sposób dokonania tego transferu. Nie musi to być transfer bezgotówkowy, a  dopuszczalna jest także wpłata gotówki przez obdarowanego na własny rachunek.

Zasadniczo sądy zajmują korzystne dla podatników stanowisko, stwierdzając że odmawianie prawa do zwolnienia z podatku przy darowiźnie dla najbliższej rodziny, to przesadny formalizm fiskusa. Przedmiotem wypowiedzi judykatury były też sprawy, w których wpłacającym środki uzyskane tytułem darowizny był sam obdarowany. Wówczas sądy uznawały, że przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie dają podstawy do twierdzenia, że dla uzyskania zwolnienia podatkowego konieczna jest wpłata kwoty darowizny wyłącznie przez darczyńcę.

Niemniej jednak zdarzają się również niekorzystne rozstrzygnięcia. Np. sąd I instancji stwierdził, że odpowiednim sposobem przekazania darowizny pieniężnej jest przelew lub przekaz pocztowy. Niedopuszczalne jest zatem przekazanie gotówki przez darczyńcę obdarowanemu, a następnie jej wpłacenie na rachunek bankowy.

RPO, stojący na straży praw podatników, wyraża ubolewanie wobec zbyt rygorystycznego stanowiska organów podatkowych i niektórych sądów administracyjnych w tej sprawach zwolnienia dla osób najbliższych w podatku od spadków i darowizn. Podkreśla, że zwolnienie to ma wymiar społeczny. Zmierza bowiem do ochrony interesów majątkowych członków najbliższej rodziny. Cel ten niewątpliwie jest spójny z konstytucyjną zasadą ochrony rodziny, ale także i z obowiązkiem państwa uwzględniania w swej polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny.

Ponadto przepisy podatkowe powinny być formułowane na tyle precyzyjnie, aby podatnik wiedział w jakich przypadkach ma prawo do skorzystania ze zwolnienia dla osób najbliższych z tytułu darowizny. Tego rodzaju sprawy - z uwagi na ich powszechny, życiowy charakter - w zasadzie nie powinny trafiać na wokandę sądów administracyjnych.

W demokratycznym państwie prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, obywatel powinien mieć pewność zarówno co do treści przepisu, jak i sposobu jego jednolitej interpretacji przez organy podatkowe oraz sądy administracyjne. Praktyka pokazuje zaś, że omawiana regulacja stanowi w istocie pułapkę dla obywateli i niestety wciąż generuje liczne spory podatkowe.

Dlatego Marcin Wiącek zwraca się do pani minister o stanowisko. Prosi zwłaszcza o rozważenie podjęcia prac legislacyjnych w celu doprecyzowania przepisów lub też o podjęcie działań zmierzających do ujednolicenia wykładni ustawy o podatku od spadków i darowizn, zgodnej z korzystnym dla obywateli orzecznictwem sądów administracyjnych.

V.511.869.2022