Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Po śmierci zmarłej bezpotomnie kobiety, sąd w 1992 r. orzekł nabycie spadku przez potomków jej rodzeństwa 
• Ten sam sąd w 2007 r. przyznał zaś  spadek Skarbowi Państwa – Prezydentowi Miasta, który złożył taki wniosek
• Ani wnioskodawca, ani sad nie sprawdzili jednak, że funkcjonuje prawomocne postanowienie z 1992 r.
• Spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu tylko w braku małżonka spadkodawcy i jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy - zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy
• Tymczasem w tej sprawie to właśnie zstępni rodzeństwa zostali powołani do dziedziczenia z ustawy - wyprzedzając Skarb Państwa

By naprawić ten błąd, Rzecznik Praw Obywatelskich składa skargę nadzwyczajną do  Sądu Najwyższego.

Wydanie dwóch odmiennych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie stanowi bowiem rażące naruszenie prawa, godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości oraz w konstytucyjne zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, w konstytucyjne prawo do sądu i konstytucyjne prawo dziedziczenia. Uchylenie drugiego orzeczenia jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. 

Historia sprawy 

W 1992 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po kobiecie zmarłej w 1984 r. (bezpotomnie  i bez  testamentu)  na mocy ustawy nabyło troje dzieci rodzeństwa zmarłej (po 1/12 udziału), dwie kolejne osoby (po ¼ i  1/8) oraz dalsi potomkowie ( po 1/16 i po 1/12). Postanowienie uprawomocniło się.
W  2007 r. ten sam sąd (z wniosku Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta) stwierdził, że spadek nabył na podstawie ustawy Skarb Państwa w całości, z dobrodziejstwem inwentarza. Postanowienie to również uprawomocniło się na poziomie I instancji. 

Wcześniej sąd ten wezwał wszystkich spadkobierców, by zgłosili się do sądu i udowodnili nabycie spadku. Niemniej jednak żaden ze spadkobierców nie zgłosił nabycia spadku po niej. W związku z tym sąd, po przeprowadzeniu rozprawy, opierając się wyłącznie na dowodzie z aktu zgonu spadkodawczyni, wydał postanowienie zgodnie z wnioskiem. 

Zaskarżone postanowienie spadkowe zapadło, mimo że w chwili złożenia wniosku przez Skarb Państwa funkcjonowało postanowienie spadkowe z 1992 r. Sąd rozpoznał go tak, jak gdyby sprawa stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej nigdy nie została rozstrzygnięta

Wniosek i argumentacja RPO

Ze względu na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, RPO wnosi skargę nadzwyczajną, zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego z 2007 r.

Zarzucił mu rażące naruszenie prawa procesowego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 669 w związku  art. 677 § 1 kodeksu postępowania cywilnego – k.p.c. w następstwie pominięcia dyspozycji art. 199 § 1 pkt 2 in fine w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W efekcie  wydano rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nabycia spadku, pomimo iż sprawa w tym samym przedmiocie została już wcześniej prawomocnie rozpoznana

Ponadto zarzucił naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i zasady bezpieczeństwa prawnego wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP, konstytucyjnego prawa do dziedziczenia chronionego w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, a także konstytucyjnego prawa do sądu gwarantowanego przez art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

Zainteresowani nie uzyskali bowiem wiążącego stanowiska sądu i obecnie znajdują się w stanie niepewności prawnej.  Nie mogą legitymować się jednoznacznym potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych, co zagraża ich prawom majątkowy,, nabytym w wyniku dziedziczenia.

Zdaniem Rzecznika to drugie  postanowienie zostało wydane na skutek rażącego naruszenia prawa procesowego. Doszło do naruszenia powagi rzeczy osądzonej. Sąd powinien był zatem odrzucić wniosek prezydenta. Zakaz prowadzenia kolejnego postępowania w tej samej sprawie został sformułowany w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. stanowczo i jednoznacznie.

Doprowadziło to do sytuacji prawnej, w ramach której w obrocie funkcjonują dwa sprzeczne ze sobą prawomocne postanowienia spadkowe. Taka sytuacja świadczy o naruszeniu zasad i praw określonych w Konstytucji RP, co daje kolejną podstawę do wniesienia skargi nadzwyczajnej

Wydanie drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie, które odmiennie rozstrzyga kwestię dziedziczenia, oznacza, że zainteresowani nie uzyskali wiążącego stanowiska sądu i obecnie znajdują się w stanie niepewności prawnej, ponieważ nie mogą legitymować się jednoznacznym potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych, co w istocie skutkuje zagrożeniem ich praw majątkowych nabytych w wyniku dziedziczenia.

RPO wnosi o uchylenie  postanowienia Sądu Rejonowego z 2007 r.  i umorzenie postępowania w tej sprawie, zainicjowanego wnioskiem Skarbu Państwa – Prezydenta miasta. 

Doszło do naruszenia bezpieczeństwa prawnego, pozostającego w bezpośrednim związku z zasadą zaufania do państwa. Art. 2 Konstytucji obejmuje także gwarancję bezpieczeństwa prawnego, co na gruncie prawa spadkowego znajduje wyraz w możliwości układania przez spadkobierców swoich istotnych spraw życiowych bez obawy, że sąd ponownie stwierdzi nabycie spadku, odmiennie określając porządek dziedziczenia. 

Rzecznik dostrzega również naruszenie prawa do sądu zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny oraz niezawisły sąd. Jest to jedno z podstawowych praw podmiotowych jednostki oraz jedna z fundamentalnych gwarancji praworządności w demokratycznym państwie prawa. 

Doszło też do naruszenia konstytucyjnego prawa dziedziczenia. Zgodnie z art. 64 ust 1 i 2 Konstytucji RP każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, a prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Zgodnie zaś z art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolita Polska chroni własność oraz prawo dziedziczenia. Instytucja stwierdzenia nabycia spadku stanowi instrument prawny, który ma na celu zagwarantować obywatelom właściwe uregulowanie ich spraw spadkowych.

Ustaleni przez Sąd Rejonowy spadkobiercy ustawowi zmarłej -  dzieci jej rodzeństwa i zstępni dzieci rodzeństwa - zostali w istocie pozbawieni konstytucyjnego prawa dziedziczenia w sytuacji, gdy kilkanaście lat po sądowym stwierdzeniu nabycia przez nich spadku, sąd wydał kolejne a odmienne orzeczenie.

Zaskarżone postanowienie jest nie tylko niezgodne treściowo z pierwotnym postanowieniem w tej samej sprawie, ale pozostaje także niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu w braku małżonka spadkodawcy i jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, a więc: zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. Tymczasem zstępni rodzeństwa zmarłej nie odrzucili spadku, nie zostali wydziedziczeni, nie zawierali z nią również umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia. Zatem to oni, w świetle przepisów prawa cywilnego, zostali powołani do dziedziczenia z ustawy, wyprzedzając Skarb Państwa. 

Wniosek o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Północ w Warszawie w całości i umorzenie postępowania (a nie odrzucenie wniosku  Skarbu Państwa -Prezydenta m. st. Warszawy) znajduje podstawę w art. 91 § 1 zd. pierwsze u.s.n. z uwagi na ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (por. m. in. postanowienie z 2 grudnia 2020 r. sygn. I NSNc 102/20, Lex nr 3087051, postanowienie z 26 marca 2019 r., sygn. I NSNc 1/19, OSNKN 2020, nr 1, poz. 2, postanowienie z 19 stycznia 2022 r., sygn. I NSNc 156/21, Lex nr 3303864).

RPO wnosi o uchylenie  postanowienia Sądu Rejonowego z 2007 r.  i umorzenie postępowania w tej sprawie, zainicjowanego wnioskiem Skarbu Państwa – Prezydenta miasta. 

IV.511.89.2022