Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sposób dyskryminujący różnicuje wynagrodzenie pełnomocników ustanowionych z urzędu, względem wynagrodzenia przysługującego pełnomocnikom z wyboru
• Trybunał Konstytucyjny w 2020 r. zasygnalizował MS konieczność usunięcia wadliwych przepisów w odniesieniu do adwokatów i radców prawnych
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że dyskryminujące przepisy cały czas nie zostały wyeliminowane z porządku prawnego i prosi MS o wyjaśnienia

Marcin Wiącek w piśmie do ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry zwraca uwagę, że mimo upływu ponad dwóch lat od postanowienia Trybunału Konstytucyjnego, nadal nie zostały zmienione przepisy, które w sposób dyskryminujący regulują wynagrodzenie pełnomocników ustanowionych z urzędu, względem analogicznego wynagrodzenia przysługującego pełnomocnikom z wyboru.

Rzecznik przypomniał, że TK w kwietniu 2020 r. zasygnalizował Ministrowi Sprawiedliwości konieczność usunięcia uchybień w rozporządzeniach dotyczących ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu i radcę prawnego z urzędu.

Uchybienia te polegają na bezpodstawnym zróżnicowaniu zasad podwyższania wynagrodzenia pełnomocnikom ustanowionym z urzędu w porównaniu do pełnomocników ustanowionych z wyboru.

Sygnalizacja Trybunału była konsekwencją wyroku z 23 kwietnia 2020 r., którym TK stwierdził niekonstytucyjność przepisu rozporządzenia MS, który obniżał o połowę wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu w stosunku do wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru w tej samej sprawie.

Niezależnie od tego czy pełnomocnik został ustanowiony z urzędu, czy z wyboru, adwokat i radca prawny zobligowani są do dochowania jak największej staranności w wykonywaniu swoich obowiązków i dbania o interesy klienta. Brak jest jakichkolwiek racjonalnych argumentów, które usprawiedliwiałyby dyskryminujące traktowanie pełnomocników w zależności od tego, czy działają oni z wyboru, czy też zostali ustanowieni z urzędu.

W przywołanym postanowieniu Trybunał przypomniał, że przepisy nie dają Ministrowi Sprawiedliwości podstawy do zróżnicowania stawek wynagrodzenia adwokatów w zależności od tego, czy świadczą pomoc prawną z urzędu, czy też na podstawie umowy z klientem. Podkreślił przy tym, że wobec braku stosownej podstawy w ustawie samo zróżnicowanie w akcie podustawowym wysokości stawek wynagrodzenia w zależności od tego, czy adwokat świadczył pomoc prawną jako pełnomocnik z wyboru, czy z urzędu, może być traktowane jako niedopuszczalna w demokratycznym państwie prawa samowola legislacyjna, w sposób nieproporcjonalny ingerująca w uprawnienia pełnomocników z urzędu do uzyskania wynagrodzenia za ich pracę.

W aktualnym stanie prawnym brak jest podstawy do zróżnicowania mechanizmu wynagradzania adwokatów i radców prawnych w sprawach wymagających dużego nakładu pracy (zawiłych), polegającego na - w odniesieniu do pełnomocników ustanowionych z urzędu - podwyższeniu wynagrodzenia maksymalnie do 150% stawki minimalnej zaś - w odniesieniu do pełnomocników ustanowionych z wyboru - podwyższeniu wynagrodzenia maksymalnie aż do sześciokrotności stawki minimalnej.

Dlatego RPO prosi Ministra Sprawiedliwości o wskazanie przyczyn niewykonania zaleceń Trybunału Konstytucyjnego. Jednocześnie, w przypadku ewentualnego podjęcia prac legislacyjnych, mających na celu wyeliminowanie powyższych uchybień, prosi o przedstawienie kierunku zmian i planowanego terminu ich wejścia w życie.

IV.510.15.2022