Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Senat pracuje nad zmianą zasad przeszukania kancelarii adwokackiej oraz zawieszania adwokata w wykonywaniu zawodu
• Rzecznik Praw Obywatelskich popiera propozycje tych zmian 
• Chodzi o podwyższenie standardów ochrony wykonywania zawodu adwokata, do którego klient musi mieć zaufanie

RPO Marcin Wiącek przedstawił Krzysztofowi  Kwiatkowskiemu, przewodniczącemu senackiej Komisji Ustawodawczej, opinię do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Prawo o adwokaturze (druk senacki nr 636).

Przeszukanie kancelarii adwokackiej stanowi ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego, mieszkania i korespondencji, wynikające z faktu zaufania klienta do jego adwokata. To w kancelarii przechowywane są dokumenty zawierające tajemnicę obrończą czy zawodową adwokata. Jest to też miejsce, w którym odbywają się objęte tajemnicą rozmowy z klientami. 

Jak wskazuje się w literaturze, tylko zapewnienie dyskrecji, zachowania tajemnicy i bezpieczeństwa przekazanych informacji może skłonić klienta do wyjawienia sekretów, których w innych okolicznościach nigdy by nie wyjawił. To również dlatego organy ścigania, które nie potrafią w inny sposób zdobyć dowodów przeciwko klientowi czy też adwokatowi, czasami sięgają po tą formę uzyskania dowodów. 

Tak głęboka ingerencja w prawa art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka musi wiązać się z gwarancjami procesowymi zabezpieczającymi zarówno klienta, jak i adwokata przed arbitralnymi próbami naruszania tajemnicy adwokackiej.

Dlatego też RPO z aprobatą przyjął projekt zmian. 

Pozytywnie ocenia postulat, by przed rozpoczęciem przeszukania był wymóg zawiadamiania dziekana właściwej okręgowej rady adwokackiej oraz dopuszczania go (lub osobę przez niego wskazaną) do udziału w tej czynności. Byłoby to odzwierciedleniem standardów orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 

Trybunał podkreśla bowiem, że w przeszukaniu kancelarii powinien wziąć udział przedstawiciel samorządu adwokackiego, by móc obserwować sposób zabezpieczenia przez organy ścigania dokumentów czy nośników danych objętych tajemnicą adwokacką. O skuteczności tej gwarancji decydować będzie w praktyce to, czy uwagi przedstawiciela samorządu będą wystarczające do powstrzymania funkcjonariuszy przed ich przejrzeniem czy zajęciem.

Ponadto za uzasadniony RPO uznaje projekt wprowadzenia wyłącznej właściwości sądu co do stosowania wobec adwokatów środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w wykonywaniu zawodu – również w postępowaniu przygotowawczym. Dziś decyduje o tym prokuratura.

Zmiana ma  na celu podwyższenie standardów ochrony wykonywania zawodu zaufania publicznego. Jej efektem będzie wyeliminowanie wpływu organu niemającego przymiotu niezawisłości na możliwość ingerencji w wykonywanie zawodu adwokata.

W obecnym kształcie ustrojowym nie sposób uznać, że prokuratura w pełni korzysta z przymiotu niezależności od władzy wykonawczej. O silnych związkach prokuratury z władzą wykonawczą przesądza to, że na jej czele stoi Minister Sprawiedliwości, który jako Prokurator Generalny, może wydawać prokuratorom polecenia co do czynności, zmieniać lub uchylać decyzje prokuratorów, przejmować od nich sprawy i wykonywać ich czynności, zwrócić się o przeprowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych.

Należałoby rozważyć wprowadzenie analogicznych rozwiązań wobec radców prawnych, którzy mogą pełnić rolę obrońcy – podkreśla RPO.

Ponadto projekt mógłby i powinien stać się zaczynem rozważań nad założeniami tymczasowego aresztowania. Wciąż niewykonane jest bowiem orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie.

W wyroku z 20 listopada 2012 r. (sygn. akt SK 3/12) TK orzekł, że art. 263 § 7 Kpk - w zakresie, w jakim nie określa jednoznacznie przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd pierwszej instancji pierwszego wyroku w sprawie - jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 40 w związku z art. 41 ust. 4 Konstytucji. 

Dodatkowo, w postanowieniu z 17 lipca 2019 r. (sygn. akt S 3/19) TK zasygnalizował Sejmowi istnienie uchybień co do tymczasowego aresztowania ze względu na surowość kary grożącej oskarżonemu oraz braku jednoznacznie określonych przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd pierwszej instancji pierwszego wyroku w sprawie. 

II.5150.1.2022