Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Od 1 lipca 2022 roku jednostki sektora finansów publicznych muszą prowadzić jawny rejestr umów
• Obywatele uważają, że zakres informacji zamieszczanych w rejestrze jest zbyt daleko idącą ingerencją w ich sferę prywatności 
• Prawo do informacji publicznej powinno być realizowane z poszanowaniem prawa do ochrony prywatności oraz danych osobowych
• AKTUALIZACJA 27.04.2022 r.: Rzecznik Praw Obywatelskich ponawia wystąpienie do nowej Minister Finansów prosząc o informacje na temat podjętych działań
• AKTUALIZACJA 16.08.2022 r.: Minister Finansów potwierdza, że przepisy są mało precyzyjne, dlatego przygotowanie spełniającego oczekiwania i funkcjonalnego systemu wymaga pogłębionej analizy
• W rejestrze będzie możliwość niezamieszczania danych, do których kierownicy jednostek sektora finansów publicznych będą stosowali ograniczenie jawności wynikające z ustawy o dostępie do informacji publicznej

RPO Marcin Wiącek zwraca się do premiera Mateusza Morawieckiego o informacje dotyczące rejestru umów widząc konieczność pogodzenia konstytucyjnego prawa dostępu do informacji publicznej z konstytucyjnym prawem ochrony prywatności oraz danych osobowych.

Do RPO wpływają skargi obywateli dotyczące jawnego rejestru umów zawartych przez jednostki sektora finansów publicznych. Skarżący wyrażają obawę, że publikacja w tym rejestrze informacji o każdej umowie, jest zbyt daleko idącą ingerencją w sferę prywatności tych osób.

Rzecznik zwraca uwagę, że choć nowe przepisy dotyczące rejestru umów stanowią realizację prawa dostępu do informacji publicznej, prawo to powinno być realizowane z jednoczesnym poszanowaniem prawa do prywatności poszczególnych osób fizycznych. Również pracowników instytucji publicznych. Ustawa o dostępie do informacji publicznej przewiduje taką ochronę, wyłączając z niej osoby pełniące funkcje publiczne.

RPO przypomina też, że prawo dostępu do informacji publicznej nie ma charakteru bezwzględnego a jego granice wyznaczone są m. in. przez konieczność respektowania praw i wolności innych podmiotów, w tym przez konstytucyjnie gwarantowane prawo do ochrony życia prywatnego.

W jego ocenie przepisy przewidujące szeroki zakres udostępnianych w rejestrze umów informacji, w tym umów wszystkich pracowników, imienia i nazwiska oraz wartość wynagrodzenia - budzi uzasadnione obawy społeczeństwa co do możliwości naruszenia prawa do prywatności pracowników jednostek sektora finansów publicznych.

Na podobną, nieuzasadnioną i nieproporcjonalną ingerencję w prawo do prywatności Rzecznik zwracał już wcześniej uwagę w zastrzeżeniach zgłaszanych do ustawy o jawności życia publicznego. Przewidywał on m.in. obowiązek składania oświadczeń majątkowych i ich jawność w odniesieniu do bardzo szerokiego kręgu osób. Uwagi te pozostają aktualne w odniesieniu do określenia kręgu osób, których informacja o wynagrodzeniach ma zostać ujawniona w powszechnym rejestrze umów.

Nie budzi wątpliwości zawarcie w rejestrze informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji. Powinno się to odbywać z poszanowaniem ochrony godności tych osób, a przede wszystkim z uwzględnieniem standardów wyznaczonych przez Trybunał Konstytucyjny i sądy administracyjne. Dotyczy to m.in. precyzyjnego ustalenie kto jest osobą pełniąca funkcje publiczne oraz stwierdzenie istnienia adekwatnego związku między żądaną informacją o osobie a pełnieniem przez tę osobę funkcji publicznej.

Informacja publiczna nie obejmuje wszystkich pracowników urzędów czy też publicznych jednostek organizacyjnych. W związku z tym udostępnienie w rejestrze umów informacji o wydatkowaniu środków publicznych na konkretne stanowiska pracy, osób nie będących osobami pełniącymi funkcje publiczne, nie może być powiązane z imieniem i nazwiskiem danego pracownika.

Rzecznik zwraca też uwagę, że czasami udostępnienie informacji publicznej o wysokości wynagrodzenia na określonym stanowisku może wprost wskazywać na konkretną osobę fizyczną. Dochodzi wtedy do kolizji dwóch konstytucyjnych praw jednostki tj. prawa do prywatności i prawa do informacji publicznej. 

Dodatkowe zaniepokojenie budzi brak ustawowej podstawy do uregulowania wzoru jawnego rejestru umów. 

Prowadzenie rejestru umów będzie wymagało stosowania standardów wyznaczonych przez Trybunał Konstytucyjny i sądy administracyjne. Jest to kluczowe z punktu widzenia poszanowania konstytucyjnych praw i wolności.

W związku z powyższymi zastrzeżeniami Rzecznik prosi premiera, jako wykonującego obowiązki Ministra Finansów, o wyjaśnienia i wskazanie w jaki sposób dane będą wprowadzane do rejestru. Zwraca się również o informacje o planowanych szkoleniach i podobnych działaniach.

Ponowne wystąpienie RPO do MF

Ze względu na to, że dotychczas do BRPO nie wpłynęła odpowiedź na pismo z 11 marca 2022 r. skierowane do premiera RPO ponawia wystąpienie kierując je do nowo powołanej minister finansów Magdaleny Reczkowskiej.

W ponownym wystąpieniu Rzecznik przypomina, że wykładnia przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej pozwala wyznaczać granicę ingerencji w sferę prywatności osób pełniących funkcje publiczne, odnośnie do udostępniania informacji o wynagrodzeniach tych osób.

Nowelizowany przepis budzi uzasadnione obawy społeczeństwa co do możliwości naruszenia prawa do prywatności pracowników jednostek sektora finansów publicznych. Dlatego zdaniem RPO możliwe jest przyjęcie takiej wykładni znowelizowanego art. 34a ustawy o finansach publicznych, która będzie zgodna z Konstytucją RP.

Rzecznik zwraca też uwagę, że zmiany wiążące się z ryzykiem naruszenia prawa do prywatności i ochrony danych osobowych obywateli mają wejść w życie już od 1 lipca, dlatego niezbędne jest przeszkolenie osób odpowiedzialnych za wprowadzanie danych do rejestru, czy też wskazanie niezbędnych wytycznych w tym zakresie.

RPO prosi o informacje na temat podjętych działań w tej sprawie.

Odpowiedź resortu finansów

Pismem z 9 sierpnia 2022 r. minister finansów Magdalena Rzeczkowska zauważa, że założenia, jakie przyświecały wnioskodawcom zmian ustawy o finansach publicznych w zakresie prowadzenia rejestru umów przez Ministra Finansów, nie zostały w pełni odzwierciedlone w uzasadnieniu do projektu ustawy, która wprowadziła te zmiany.

Uchwalone przepisy nie zawierają upoważnienia do wydania rozporządzenia przez Ministra Finansów w sprawie wzoru rejestru umów zawartych przez jednostki sektora finansów publicznych.

Wprowadzone przepisy są mało precyzyjne, dlatego wymagają pogłębionej analizy, aby przygotować system teleinformatyczny spełniający oczekiwania wynikające z celu jego tworzenia, przy jednoczesnym zapewnieniu funkcjonalności, które pozwolą kierownikom jednostek sektora finansów publicznych uwzględniać przepisy prawa, które odnoszą się do zakresu informacji, jakie w rejestrze umów mają być zamieszczane.

Ministerstwo Finansów w systemie teleinformatycznym planuje zapewnić kierownikom jednostek sektora finansów publicznych możliwość niezamieszczania w rejestrze danych, do których kierownicy jednostek sektora finansów publicznych będą stosowali ograniczenie jawności wynikające z art. 5 ust. 1, 2 i 2a ustawy o dostępie do informacji publicznej, przy jednoczesnym zachowaniu obowiązku zamieszczania podstawy ograniczenia jawności tych informacji, o którym mowa w art. 34a ust. 8 ustawy o finansach publicznych.

Jednocześnie MF wyjaśnia, że opóźnienie w odpowiedzi na pismo Rzecznika wynikało ze zmian legislacyjnych, które były procedowane od marca 2022 r., aż do zmiany wprowadzonej w art. 12 ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1265).

- Wprowadzone powyższą ustawą przesunięcie na dzień 1 stycznia 2024 r. terminu wejścia w życie przepisów dotyczących rejestru umów (tj. o półtora roku) pozwoli również na doprecyzowanie kwestii związanych z zawartością rejestru oraz innymi wątpliwościami, które zostały zawarte w piśmie Pana Rzecznika – wyjaśnia szefowa resortu finansów.

W odpowiedzi poinformowano również, że Ministerstwo Finansów planuje przeprowadzenie w miarę możliwości szkoleń z zakresu funkcjonalności tworzonego systemu teleinformatycznego oraz przygotowanie instrukcji obsługi funkcjonalności systemu.

VII.520.14.2021