Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO z rosnącym niepokojem obserwuje eskalację napięcia na granicy rosyjsko-ukraińskiej i dostrzega realną groźbę rozpoczęcia przez Federację Rosyjską działań zbrojnych przeciw Ukrainie
• Wojna, niezależnie od jej skali i zasięgu, z pewnością zmusiłaby wielu ludzi do ucieczki, również poza granice Ukrainy, m.in. do Polski
• Marcin Wiącek pyta Mariusza Kamińskiego, czy jesteśmy odpowiednio przygotowani, aby udzielić potrzebującym niezbędnej pomocy – humanitarnej, socjalnej, medycznej czy prawnej

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do ministra spraw wewnętrznych i administracji o informacje ws. przygotowania na wypadek pojawienia się na polsko-ukraińskiej granicy osób uciekających przed konfliktem zbrojnym w Ukrainie, poszukujących ochrony międzynarodowej lub innych form pomocy. Poprosił o zestawienie wszystkich działań, podjętych lub planowanych, a pozostających w kompetencji resortu, w tym Straży Granicznej i Urzędu ds. Cudzoziemców. 

RPO prosi ministra o odpowiedź na takie pytania:

1. czy planowane są jakiekolwiek działania zmierzające do zwiększenia przepustowości istniejących przejść granicznych na polsko–ukraińskim odcinku granicy, czy planowane jest otwarcie nowych przejść;
2. czy MSWiA dysponuje bazą obiektów, w których kwaterowane będą osoby przekraczające granicę RP w opisanych wyżej okolicznościach;
3. czy planowane są jakiekolwiek działania w zakresie zapewnienia tym osobom, w razie konieczności, szybkiego dostępu do pomocy medycznej po polskiej stronie granicy;
4. jakie działania zostaną podjęte w celu zapewnienia osobom przekraczającym granicę szybkiego dostępu do testów na obecność wirusa SARS-CoV-2, zapewnienia im odpowiednich warunków oczekiwania na wynik testu i przeprowadzania samej procedury testowania w sposób, który nie będzie ograniczał przepustowości przejść granicznych;  
5. czy planowane jest wprowadzenie jakichkolwiek zmian w przepisach prawa dotyczących m.in. procedur kontroli i odprawy granicznej, wydawania wiz, w tym wiz humanitarnych, rejestrowania deklaracji cudzoziemców o zamiarze ubiegania się o ochronę międzynarodową czy przyjmowania przez Straż Graniczną wniosków o taką ochronę, których zakładanym celem byłoby usprawnienie procedur;
6. czy planowane jest wprowadzenie jakichkolwiek zmian w przepisach rozporządzenia MSWiA z 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych, w zakresie procedury zawracania cudzoziemców do granicy, czy ustawy o cudzoziemcach, w zakresie wprowadzonej w art. 303b procedury wydawania postanowień o opuszczeniu terytorium RP;

Przygotowanie przejść granicznych

RPO z uznaniem przyjął podawaną przez media informację o działaniach Ministerstwa, zmierzających do poszerzenia bazy obiektów i miejsc zakwaterowania dla cudzoziemców poszukujących w Polsce ochrony.

Liczy również, że podobne działania podejmowane są także w innych obszarach, które w obliczu konfliktu w Ukrainie mogą okazać się newralgiczne, jak choćby co do zwiększenia przepustowości istniejących przejść granicznych, ewentualnego utworzenia nowych przejść (zwłaszcza pieszych), logistycznego przygotowania jednostek Straży Granicznej do obsługi wzmożonego ruchu granicznego, w tym właściwego rejestrowania ewentualnych deklaracji cudzoziemców o zamiarze ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, przyjmowania samych wniosków o taką ochronę czy upowszechnienia wśród funkcjonariuszy SG wiedzy o  algorytmach identyfikowania ofiar tortur i nieludzkiego traktowania.

Równie istotne może okazać się stworzenie systemu doraźnej pomocy medycznej i psychologicznej bezpośrednio na granicy, a także przygotowanie zakładów opieki zdrowotnej do świadczenia usług medycznych tym osobom, które już znajdą się w Polsce. 

Procedury zawracania cudzoziemców

Obawa o życie i bezpieczeństwo może też skłaniać osoby uciekające przez wojną do prób przekraczania granicy z Polską w miejscach do tego nieprzeznaczonych. Stać się tak może wówczas, gdy ziszczą się najbardziej dramatyczne scenariusze konfliktu i obejmie on całą Ukrainę, gdy ukraińskie służby graniczne nie będą w stanie wykonywać swoich zadań lub polskie przejścia graniczne okażą się nieprzygotowane do obsługi zwiększonego ruchu granicznego.

W tym kontekście niepokój RPO wzbudza dodatkowo fakt, że w warunkach potencjalnego konfliktu w Ukrainie nadal będą obowiązywać wprowadzone do polskiego prawa w sierpniu i październiku 2021 r. - czyli w czasie kryzysu humanitarnego na granicy polsko–białoruskiej - procedury zawracania cudzoziemców do linii granicy, które są sprzeczne z Konwencją genewską i Konstytucją RP.

Żadna z tych procedur nie daje gwarancji, że prawo każdego cudzoziemca do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową w Polsce będzie respektowane. Nie stwarza też możliwości indywidualnej oceny sytuacji cudzoziemca, w tym np. analizy ryzyka naruszenia jego prawa do życia czy wolności, także wolności od tortur i nieludzkiego traktowania, w przypadku zawrócenia czy obowiązku opuszczenia Polski. W ocenie RPO procedury te nie powinny być stosowane ani w warunkach kryzysu humanitarnego, ani tym bardziej w obliczu wojny w Ukrainie.  
    
Marcin Wiącek prosi ministra o możliwie szybką  odpowiedź, co pozwoli również urzędowi RPO przygotować się do wykonywania zadań w warunkach wzmożonego ruchu migracyjnego, spowodowanego konfliktem zbrojnym w Ukrainie.

XI.543.54.2022