Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO z rosnącym niepokojem obserwował eskalację napięcia na granicy rosyjsko-ukraińskiej i dostrzegał realną groźbę rozpoczęcia przez Federację Rosyjską działań zbrojnych przeciw Ukrainie
• Wojna, niezależnie od jej skali i zasięgu, zmusza wielu ludzi do ucieczki, również poza granice Ukrainy, m.in. do Polski
• Marcin Wiącek zapytał Mariusza Kamińskiego, czy Polska jest przygotowana do pomocy – humanitarnej, socjalnej, medycznej czy prawnej
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi MSWiA wskazało na działania podjęte wobec napływu uchodźców wojennych z Ukrainy
• Wszystkie osoby uciekające z Ukrainy przed wojną są wpuszczane do Polski. W 36 punktach recepcyjnych w każdym województwie otrzymują informacje nt. pobytu w Polsce, posiłek, podstawową opiekę medyczną, miejsce na odpoczynek, jest im wskazywane tymczasowe zakwaterowanie. Mają dostęp do bezpłatnej opieki medycznej. Są bezpłatnie dowożeni do bezpłatnych miejsc zakwaterowania w różnych miejscach kraju

Jeszcze przed agresją Rosji Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do ministra spraw wewnętrznych i administracji o informacje ws. przygotowania na wypadek pojawienia się na polsko-ukraińskiej granicy osób uciekających przed konfliktem zbrojnym w Ukrainie, poszukujących ochrony międzynarodowej lub innych form pomocy. Poprosił o zestawienie wszystkich działań, podjętych lub planowanych, a pozostających w kompetencji resortu, w tym Straży Granicznej i Urzędu ds. Cudzoziemców. 

RPO prosił ministra o odpowiedź na takie pytania:

1. czy planowane są jakiekolwiek działania zmierzające do zwiększenia przepustowości istniejących przejść granicznych na polsko–ukraińskim odcinku granicy, czy planowane jest otwarcie nowych przejść;
2. czy MSWiA dysponuje bazą obiektów, w których kwaterowane będą osoby przekraczające granicę RP w opisanych wyżej okolicznościach;
3. czy planowane są jakiekolwiek działania w zakresie zapewnienia tym osobom, w razie konieczności, szybkiego dostępu do pomocy medycznej po polskiej stronie granicy;
4. jakie działania zostaną podjęte w celu zapewnienia osobom przekraczającym granicę szybkiego dostępu do testów na obecność wirusa SARS-CoV-2, zapewnienia im odpowiednich warunków oczekiwania na wynik testu i przeprowadzania samej procedury testowania w sposób, który nie będzie ograniczał przepustowości przejść granicznych;  
5. czy planowane jest wprowadzenie jakichkolwiek zmian w przepisach prawa dotyczących m.in. procedur kontroli i odprawy granicznej, wydawania wiz, w tym wiz humanitarnych, rejestrowania deklaracji cudzoziemców o zamiarze ubiegania się o ochronę międzynarodową czy przyjmowania przez Straż Graniczną wniosków o taką ochronę, których zakładanym celem byłoby usprawnienie procedur;
6. czy planowane jest wprowadzenie jakichkolwiek zmian w przepisach rozporządzenia MSWiA z 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych, w zakresie procedury zawracania cudzoziemców do granicy, czy ustawy o cudzoziemcach, w zakresie wprowadzonej w art. 303b procedury wydawania postanowień o opuszczeniu terytorium RP;

Przygotowanie przejść granicznych

RPO z uznaniem przyjął podawaną przez media informację o działaniach Ministerstwa, zmierzających do poszerzenia bazy obiektów i miejsc zakwaterowania dla cudzoziemców poszukujących w Polsce ochrony.

Liczy również, że podobne działania podejmowane są także w innych obszarach, które w obliczu konfliktu w Ukrainie mogą okazać się newralgiczne, jak choćby co do zwiększenia przepustowości istniejących przejść granicznych, ewentualnego utworzenia nowych przejść (zwłaszcza pieszych), logistycznego przygotowania jednostek Straży Granicznej do obsługi wzmożonego ruchu granicznego, w tym właściwego rejestrowania ewentualnych deklaracji cudzoziemców o zamiarze ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową, przyjmowania samych wniosków o taką ochronę czy upowszechnienia wśród funkcjonariuszy SG wiedzy o  algorytmach identyfikowania ofiar tortur i nieludzkiego traktowania.

Równie istotne może okazać się stworzenie systemu doraźnej pomocy medycznej i psychologicznej bezpośrednio na granicy, a także przygotowanie zakładów opieki zdrowotnej do świadczenia usług medycznych tym osobom, które już znajdą się w Polsce. 

Procedury zawracania cudzoziemców

Obawa o życie i bezpieczeństwo może też skłaniać osoby uciekające przez wojną do prób przekraczania granicy z Polską w miejscach do tego nieprzeznaczonych. Stać się tak może wówczas, gdy ziszczą się najbardziej dramatyczne scenariusze konfliktu i obejmie on całą Ukrainę, gdy ukraińskie służby graniczne nie będą w stanie wykonywać swoich zadań lub polskie przejścia graniczne okażą się nieprzygotowane do obsługi zwiększonego ruchu granicznego.

W tym kontekście niepokój RPO wzbudza dodatkowo fakt, że w warunkach potencjalnego konfliktu w Ukrainie nadal będą obowiązywać wprowadzone do polskiego prawa w sierpniu i październiku 2021 r. - czyli w czasie kryzysu humanitarnego na granicy polsko–białoruskiej - procedury zawracania cudzoziemców do linii granicy, które są sprzeczne z Konwencją genewską i Konstytucją RP.

Żadna z tych procedur nie daje gwarancji, że prawo każdego cudzoziemca do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową w Polsce będzie respektowane. Nie stwarza też możliwości indywidualnej oceny sytuacji cudzoziemca, w tym np. analizy ryzyka naruszenia jego prawa do życia czy wolności, także wolności od tortur i nieludzkiego traktowania, w przypadku zawrócenia czy obowiązku opuszczenia Polski. W ocenie RPO procedury te nie powinny być stosowane ani w warunkach kryzysu humanitarnego, ani tym bardziej w obliczu wojny w Ukrainie.  
    
Marcin Wiącek prosi ministra o możliwie szybką  odpowiedź, co pozwoli również urzędowi RPO przygotować się do wykonywania zadań w warunkach wzmożonego ruchu migracyjnego, spowodowanego konfliktem zbrojnym w Ukrainie.

Odpowiedź  Bartosza Grodeckiego, podsekretarza stanu w MSWiA

Uprzejmie informuję, że procedury postępowania w przypadku sytuacji kryzysowych, w tym na okoliczność masowego napływu migrantów, zostały ujęte w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego (KPZK). Jest to dokument planistyczny, przygotowany przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB), we współpracy z ministerstwami, urzędami centralnymi i wojewódzkimi, w oparciu o przepisy ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. 

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, który odpowiada m.in. za zapewnienie koordynacji działań ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz ochrony granicy państwa, został wskazany jako wykonawca procedury ujętej w KPZK dotyczącej realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego – standardowa procedura operacyjna nr 9 (SPO-9): „Działania w przypadku masowego napływu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Zadania określone w SPO-9 są realizowane m.in.: przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych i spraw administracji publicznej, Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców (UdSC), a także właściwych terytorialnie wojewodów. 

Jednocześnie nadmieniam, że zarządzeniem nr 36 i 37 Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2022 r. zostały powołane Zespół do spraw opracowania programu przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską osób poszkodowanych i rannych napływających z terytorium Ukrainy oraz Zespół do spraw przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską osób napływających z terytorium Ukrainy. Do ich zadań należy realizacja niezbędnych działań do przygotowania Rzeczypospolitej Polskiej do przyjęcia osób napływających z terytorium Ukrainy (w tym poszkodowanych i rannych), bieżąca ocena poziomu napływu uchodźców, monitorowanie stanu przygotowania administracji rządowej oraz samorządowej do przyjęcia uchodźców, ze szczególnym uwzględnieniem osób rannych i poszkodowanych, a także przedstawianie propozycji rozwiązań w zakresie organizacji przewozu i relokowania uchodźców, dokonywanie analiz dotyczących potrzeb oraz możliwości zapewnienia uchodźcom niezbędnej pomocy, w tym humanitarnej i medycznej, a w przypadku zaistnienia takiej konieczności, również możliwości legalizacji ich pobytu, przyznania odpowiedniego statusu oraz integracji. 

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji prowadzi stały monitoring sytuacji związanej z agresją rosyjską i wojną na terytorium Ukrainy oraz na bieżąco i ściśle współpracuje z wojewodami, UdSC, a także Strażą Graniczną w ramach realizacji procedur zarządzania kryzysowego w związku z napływem osób z terytorium Ukrainy. Przede wszystkim są prowadzone działania mające na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania przejść granicznych na granicy z Ukrainą, wsparcie ewakuacji polskich obywateli oraz obywateli państw trzecich przebywających na Ukrainie, a szczególnie Ukraińców przyjeżdżających do Polski, uruchomienie miejsc recepcyjnych, obiektów przeznaczonych do zakwaterowania cudzoziemców, kierowanie i przemieszczanie uchodźców do wyznaczonych miejsc, a także zapewnienie na ten cel środków finansowych. 

Od początku wojny w Ukrainie, polska Straż Graniczna wzmocniła obsadę przejść granicznych z Ukrainą. Na wszystkich 8 przejściach granicznych z tym krajem odbywa się ruch pieszy i samochodowy, działają one całodobowo, a ich przepustowość została zwiększona. Wszystkie osoby uciekające z Ukrainy przed wojną są wpuszczane do Polski. 

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych ruch na przejściach granicznych jest zawieszony lub ograniczony jedynie na przejściach granicznych z Federacją Rosyjską oraz Republiką Białorusi, zgodnie z wykazami określonymi w załącznikach nr 1 oraz 2 do tego rozporządzenia. 

Kierownictwo MSWiA pozostaje w stałym, codziennym kontakcie – z użyciem wideokonferencji – zarówno z wojewodami, jak i z przedstawicielami samorządów w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Wszyscy wojewodowie zostali zobowiązani do zorganizowania na terenie województw punktów recepcyjnych i informacyjnych oraz stałej współpracy z samorządami, w celu przygotowania miejsc zakwaterowania dla cudzoziemców uciekających przed wojną w Ukrainie. 

Wojewodowie, we współpracy z Ministerstwem Zdrowia, Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, Rządową Agencją Rezerw Strategicznych oraz lokalnymi samorządami, koordynują również na poziomie wojewódzkim akcje zbierania i przekazywania darów dla potrzebujących. 

Łącznie w 36 punktach recepcyjnych uruchomionych w każdym województwie, uchodźcy z Ukrainy otrzymują informacje na temat pobytu w Polsce, posiłek, podstawową opiekę medyczną, miejsce na odpoczynek, a także jest im wskazywane tymczasowe zakwaterowanie. Wszyscy mają dostęp do bezpłatnej opieki medycznej i polskiej służby zdrowia. Są również bezpłatnie dowożeni do przygotowanych, bezpłatnych miejsc zakwaterowania w różnych miejscach w kraju. Z kolei w punktach informacyjnych, zlokalizowanych przede wszystkim w stolicach województw, uchodźcy z Ukrainy otrzymują podstawowe informacje o tym, jak uzyskać wsparcie w Polsce. 

Urząd do Spraw Cudzoziemców przygotował specjalną infolinię, która obsługuje zgłoszenia osób potrzebujących pomocy oraz stronę internetową: ua.gov.pl. Infolinie funkcjonują również w urzędach wojewódzkich oraz punktach informacyjnych. 

Obywatele Ukrainy aktualnie przebywający w Polsce nie muszą wyjeżdżać z kraju w przypadku utraty ważności dokumentów pobytowych. Oni także nie muszą obawiać się o legalność swojego dalszego pobytu. 

Jednocześnie uprzejmie informuję, że ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, reguluje m.in. kwestie dotyczące legalizacji pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy uciekających przed wojną do naszego kraju, zasady podejmowania przez nich pracy, objęcie uchodźców opieką medyczną oraz dostępu do edukacji dla dzieci i młodzieży z Ukrainy. 

Zgodnie z jej przepisami pobyt uciekających przed wojną obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski począwszy od 24 lutego 2022 r. uznaje się za legalny przez 18 miesięcy licząc od tego dnia. 

Zadanie rejestracji obywateli Ukrainy zostało powierzone gminom. Wszystkim obywatelom Ukrainy, którzy chcą pozostać w Polsce zostanie nadany również numer PESEL. W przypadku podjęcia przez nich pracy nie będzie wymagane zezwolenie na pracę, a jedynie zgłoszenie (w ciągu 14 dni) tego faktu, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl, przez podmiot powierzający obywatelowi Ukrainy wykonywanie pracy do właściwego, powiatowego urzędu pracy. Obywatelom Ukrainy przysługują również świadczenia socjalne. 

XI.543.54.2022