Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy weszła w życie po publikacji w Dzienniku Ustaw
• Przepisy gwarantują legalność pobytu Ukraińcom i ich małżonkom, którzy po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji uciekli z Ukrainy do Polski 
• Ustawa reguluje również m.in. kwestie dostępu do rynku pracy, edukacji, opieki medycznej i innych usług publicznych

12 marca 2022 r. w Dzienniku Ustaw została opublikowana ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r., poz. 583). Tym samym weszła w życie, a jej przepisy obowiązują z mocą wsteczną od 24 lutego 2022 r.

Nowe przepisy dotyczą przede wszystkim zatwierdzania (legalizacji) pobytu w Polsce Ukraińców, którzy schronili się w Polsce przed wojną. Ustawa reguluje też kwestie związane z zatrudnieniem, opieką zdrowotną, edukacją i udzielaną im pomocą.

Kogo dotyczy ustawa?

Przyjęte rozwiązania dotyczą obywateli Ukrainy i ich małżonków, którzy w wyniku działań wojennych wjechali legalnie do Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy od 24 lutego 2022 r. i deklarują zamiar pozostania w Polsce.

W stosunku do obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka ochrona jest szersza i obarczona mniejszymi warunkami - mogą oni korzystać z rozwiązań przewidzianych w ustawie także, gdy przybyli na terytorium Polski niebezpośrednio z Ukrainy, a stosowanie ustawy rozszerzone jest również na innych niż małżonkowie najbliższych członków ich rodzin.

Ustawa co do zasady nie dotyczy osób, które złożyły w Polsce wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej, albo zadeklarowały zamiar złożenia takich wniosków. Jeśli taka osoba będzie chciała jednak skorzystać z pomocy przewidzianej w ustawie, będzie mogła wycofać taki wniosek. 

Co ważne - zgodnie z ustawą wyjazd z terytorium Polski na okres przekraczający 1 miesiąc co do zasady pozbawia obywatela Ukrainy prawa do korzystania z rozwiązań przewidzianych w ustawie - zarówno tych dotyczących legalizacji pobytu, jak i świadczeń społecznych.

W ustawie uregulowana została również sytuacja osób, które przyjechały do Polski wcześniej i przebywały w kraju legalnie w dniu, kiedy wojska rosyjskie zaatakowały Ukrainę. Polskie wizy wydane obywatelom Ukrainy, których ważność upływa po 24 lutego 2022 r., z mocy prawa są przedłużane do 31 grudnia 2022 r. W podobnej sytuacji znajdują się osoby, które przebywały w Polsce przed wojną na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy.

Do osób uciekających przed wojną w Ukrainie, które nie zostały objęte ustawą, mają zastosowanie rozwiązania przewidziane we wprowadzonej przez Radę UE 4 marca 2022 r. ochronie czasowej.

Legalny pobyt w Polsce

Wszyscy obywatele Ukrainy, którzy spełniają powyższe warunki, mogą przebywać legalnie w Polsce przez 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Za legalny uznawany jest także pobyt dziecka obywateli Ukrainy urodzonego w Polsce. 

Jedynym warunkiem jest rejestracja przybycia takiej osoby do Polski przez Straż Graniczną. Jeśli obywatel Ukrainy przybył już do Polski, ale nie został zarejestrowany, ma na to 60 dni od dnia wjazdu na terytorium RP.

Aby skorzystać z praw i uzyskać dostęp do świadczeń i usług publicznych przewidzianych w ustawie wymagane jest uzyskanie numeru ewidencyjnego PESEL. Obywatele Ukrainy mogą zwrócić się o jego wydanie do organów urzędów gmin.

Procedura uzyskania numeru PESEL dla osób uciekających przed wojną została uproszczona. Dodatkowo w przepisach przewidziano możliwość uzyskania przez nich profilu zaufanego, który umożliwia dostęp do usług publicznych online.

Ułatwiony dostęp do rynku pracy

W uchwalonej ustawie znalazły się przepisy ułatwiające obywatelom Ukrainy, których pobyt w Polsce został uznany za legalny, dostęp do rynku pracy i statusu osoby bezrobotnej lub poszukującej pracy. Nie jest do tego wymagane odrębne zezwolenie na pracę, a wystarczy powiadomienie urzędu pracy przez zatrudniającego w ciągu 14 dni od podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy. 

Co więcej ustawa przewiduje możliwość podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy na takich samych warunkach, jak obywatele Polski.

Wsparcie materialne i świadczenia

W celu zapewnienia wsparcia materialnego rodzinom ukraińskim w ustawie przewidziano m.in.:

• wsparcie w postaci świadczeń rodzinnych i wychowawczych,
• wsparcie w postaci świadczeń pieniężnych i niepieniężnych w ramach pomocy społecznej,
• pomoc w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę na cele bytowe,
• dostęp do bezpłatnej pomocy psychologicznej,
• dostęp do opieki medycznej na takich samych warunkach, jak osoby objęte ubezpieczeniem zdrowotnym w Polsce,
• wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami w ramach środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
• pomoc żywnościową w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym.

Ustawa zakłada również, że każdy podmiot, a w szczególności osoba fizyczna, która zapewnia zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy będzie mogła uzyskać wsparcie finansowe. Świadczenia będą wypłacane przez organ gminy za okres maksymalnie 60 dni, ale w uzasadnionych przypadkach może być on przedłużony.

Edukacja i opieka

W nowych przepisach uregulowano też warunki, na jakich obywatele Polski i Ukrainy, którzy studiowali w Ukrainie lub byli tam nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi, będą mogli kontynuować naukę lub działalność naukową na polskich uczelniach.

Ukraińskie dzieci i uczniowie również będą miały zapewnioną naukę i wychowanie. W tym celu w szkołach i przedszkolach będą mogły być tworzone nowe klasy i grupy. Dodatkowo ustawa przewiduje ułatwienia w zatrudnianiu pomocników nauczycieli, a także reguluje kwestie związane z zapewnieniem opieki dla małoletnich dzieci z Ukrainy, które przybyły do Polski bez opieki.

Co dalej

Co do dalszego pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi ustawa przewiduje, że będzie im udzielane jednorazowe, 3-letnie zezwolenie na pobyt czasowy. Wniosek o takie zezwolenie będzie można złożyć nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu do Polski. Procedura uzyskania takiego zezwolenia będzie uproszczona, a osoba z zezwoleniem będzie mogła pracować w Polsce bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.