Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Decyzje Rady Ministrów o utworzeniu nowych gmin czy zmianie ich granic nadal nie podlegają sądowej kontroli, mimo że są źródłem stałych konfliktów między samorządami i ich mieszkańcami
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Adam Krzywoń występuje w tej sprawie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
• AKTUALIZACJA 17.06.2025: Wstępne propozycje nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym, dotyczące problematyki zmian granic gmin, zostały przekazane stronie samorządowej Komisji Wspólnej i nie mają one formy ostatecznego projektu aktu prawnego; w chwili obecnej trudno przesądzać o finalnym kształcie nowelizacji - głosi odpowiedź resortu 

Do RPO co roku wpływają skargi jednostek samorządu terytorialnego dotyczące – jak to określają – "wrogich przejęć" części ich terytoriów przez inne jednostki. Pierwszy tegoroczny wniosek do RPO o interwencję w takiej sprawie złożyła gmina Kobylnica.

O zmianę przynależności części jej terenu wystąpiła gmina Słupsk, w której - mimo że od poprzedniego jej powiększenia kosztem sąsiednich gmin minęły jedynie dwa lata – stwierdzono że "w zasadzie już wyczerpały się możliwości rozwoju miasta w oparciu o jego wewnętrzny potencjał".

Dysfunkcyjność aktualnej procedury zmian granic jednostek samorządu terytorialnego była przedmiotem wystąpień RPO kierowanych wcześniej do wielu organów. 

Rzecznik postulował przede wszystkim uzupełnienie ustawy o mechanizm rzeczywistej sądowej kontroli rozstrzygnięć Rady Ministrów w tym przedmiocie. Chodzi o wykonanie niezrealizowanych od ponad 15 lat postanowień sygnalizacyjnych Trybunału Konstytucyjnego. 

Wobec braku reakcji organów, do których zwracał się RPO, podjęta została próba zakwestionowania rozstrzygnięcia Rady Ministrów przed sądem administracyjnym, co jednak okazało się nieskuteczne.

W konsekwencji wskazane podstawowe źródło corocznych konfliktów pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego nie zostało wyeliminowane. W obecnej kadencji Parlamentu nie pojawił się nawet projekt, będący odpowiedzią na istniejący problem (w poprzedniej kadencji taki projekt złożono, jednak nie doczekał się on nawet nadania numeru druku sejmowego).

Z tych wszystkich względów ZRPO Adam Krzywoń pyta sekretarza stanu w MSWiA Tomasza Szymańskiego, czy resort przewiduje podjęcie odpowiednich prac legislacyjnych, a jeśli tak, prosi o wskazanie terminu ich podjęcia.

Odpowiedź Tomasza Szymańskiego, sekretarza stanu w MSWiA

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji dostrzega potrzebę zmian w przepisach prawa, dotyczących dokonywania zmian granic gmin oraz zasadności wypracowania kierunku nowelizacji na forum Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (dalej: Komisja Wspólna). Należy bowiem zauważyć, że stronę samorządową Komisji Wspólnej reprezentują przedstawiciele organizacji zrzeszających jednostki samorządu terytorialnego, tj. m.in.: Związek Gmin Wiejskich RP, reprezentujący gminy wiejskie, czy też Związek Miast Polskich, reprezentujący miasta. Warto przy tym podkreślić, że głównym postulującym w sprawie nowelizacji przepisów odnoszących się do zmian granic gmin już od wielu lat jest Związek Gmin Wiejskich RP.

Tym samym, podczas posiedzenia plenarnego Komisji Wspólnej, które odbyło się w dniu 4 czerwca br., zapowiedziałem przekazanie stronie samorządowej Komisji Wspólnej - do dalszych prac i uzgodnień – projektu wstępnych propozycji zmian w gminnej ustawie ustrojowej, uwzględniających część postulatów, dotyczących problematyki zmian granic gmin, przedkładanych dotychczas przez Związek Gmin Wiejskich RP. Projekt ten był zapowiadany na Komisji Wspólnej już w lutym br. Strona rządowa zgłosiła wówczas propozycję włączenia do pakietu zmian legislacyjnych przedstawionych przez stronę samorządową Komisji Wspólnej, dotyczących  przywrócenia autonomii samorządom, prowadzących do poprawy usług publicznych oraz realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości w zakresie utraconych na przestrzeni ostatnich lat zadań i kompetencji również propozycji nowelizujących przepisy ustawy o samorządzie gminnym w zakresie zmian granic gmin.

W konsekwencji powyższego, uprzejmie informuję, że wstępne propozycje nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym, dotyczące problematyki zmian granic gmin, zostały przekazane stronie samorządowej Komisji Wspólnej w dniu 5 czerwca br. i nie mają one formy ostatecznego projektu aktu prawnego. Stąd też, w chwili obecnej trudno przesądzać o finalnym kształcie przedmiotowej nowelizacji.

V.604.16.2025