Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Decyzje Rady Ministrów o utworzeniu nowych gmin czy zmianie ich granic nadal nie podlegają sądowej kontroli, mimo że są źródłem stałych konfliktów między samorządami i ich mieszkańcami
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Adam Krzywoń występuje w tej sprawie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
• AKTUALIZACJA 17.06.2025: Wstępne propozycje nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym, dotyczące problematyki zmian granic gmin, zostały przekazane stronie samorządowej Komisji Wspólnej i nie mają one formy ostatecznego projektu aktu prawnego; w chwili obecnej trudno przesądzać o finalnym kształcie nowelizacji - głosi odpowiedź resortu
• AKTUALIZACJA 30.06.2025: Wobec prac nad nowelizacją ustaw ws. procedury zmian w podziale administracyjnym kraju RPO przedstawia premierowi Donaldowi Tuskowi sugestię wprowadzenia – do czasu wejścia tych zmian w życie – swoistego moratorium na dokonywanie przez Radę Ministrów takich modyfikacji podziału, które są źródłem konfliktów społecznych.  
• AKTUALIZACJA 28.07.2025: Rozumiejąc wyrażone przez RPO stanowisko oraz wagę podniesionych problemów, pragnę podkreślić, iż procedury w przedmiotowym zakresie inicjuje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, który prowadzi z Panem Rzecznikiem w tej sprawie bezpośrednią korespondencję - odpisał min. Maciej Berek.
• AKTUALIZACJA 18.08.2025: Wobec braku obopólnej zgody na zmianę granic gmin między jednostkami samorządu terytorialnego Rada Ministrów negatywnie rozpatrzyła 10 wniosków. Uwzględniając zaś kompromisowe propozycje ograniczające wnioskowane obszary, Rada Ministrów, mimo braku obopólnej zgody, pozytywnie rozpatrzyła 4 wnioski.

Do RPO co roku wpływają skargi jednostek samorządu terytorialnego dotyczące – jak to określają – "wrogich przejęć" części ich terytoriów przez inne jednostki. Pierwszy tegoroczny wniosek do RPO o interwencję w takiej sprawie złożyła gmina Kobylnica.

O zmianę przynależności części jej terenu wystąpiła gmina Słupsk, w której - mimo że od poprzedniego jej powiększenia kosztem sąsiednich gmin minęły jedynie dwa lata – stwierdzono że "w zasadzie już wyczerpały się możliwości rozwoju miasta w oparciu o jego wewnętrzny potencjał".

Dysfunkcyjność aktualnej procedury zmian granic jednostek samorządu terytorialnego była przedmiotem wystąpień RPO kierowanych wcześniej do wielu organów. 

Rzecznik postulował przede wszystkim uzupełnienie ustawy o mechanizm rzeczywistej sądowej kontroli rozstrzygnięć Rady Ministrów w tym przedmiocie. Chodzi o wykonanie niezrealizowanych od ponad 15 lat postanowień sygnalizacyjnych Trybunału Konstytucyjnego. 

Wobec braku reakcji organów, do których zwracał się RPO, podjęta została próba zakwestionowania rozstrzygnięcia Rady Ministrów przed sądem administracyjnym, co jednak okazało się nieskuteczne.

W konsekwencji wskazane podstawowe źródło corocznych konfliktów pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego nie zostało wyeliminowane. W obecnej kadencji Parlamentu nie pojawił się nawet projekt, będący odpowiedzią na istniejący problem (w poprzedniej kadencji taki projekt złożono, jednak nie doczekał się on nawet nadania numeru druku sejmowego).

Z tych wszystkich względów ZRPO Adam Krzywoń pyta sekretarza stanu w MSWiA Tomasza Szymańskiego, czy resort przewiduje podjęcie odpowiednich prac legislacyjnych, a jeśli tak, prosi o wskazanie terminu ich podjęcia.

Odpowiedź Tomasza Szymańskiego, sekretarza stanu w MSWiA

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji dostrzega potrzebę zmian w przepisach prawa, dotyczących dokonywania zmian granic gmin oraz zasadności wypracowania kierunku nowelizacji na forum Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (dalej: Komisja Wspólna). Należy bowiem zauważyć, że stronę samorządową Komisji Wspólnej reprezentują przedstawiciele organizacji zrzeszających jednostki samorządu terytorialnego, tj. m.in.: Związek Gmin Wiejskich RP, reprezentujący gminy wiejskie, czy też Związek Miast Polskich, reprezentujący miasta. Warto przy tym podkreślić, że głównym postulującym w sprawie nowelizacji przepisów odnoszących się do zmian granic gmin już od wielu lat jest Związek Gmin Wiejskich RP.

Tym samym, podczas posiedzenia plenarnego Komisji Wspólnej, które odbyło się w dniu 4 czerwca br., zapowiedziałem przekazanie stronie samorządowej Komisji Wspólnej - do dalszych prac i uzgodnień – projektu wstępnych propozycji zmian w gminnej ustawie ustrojowej, uwzględniających część postulatów, dotyczących problematyki zmian granic gmin, przedkładanych dotychczas przez Związek Gmin Wiejskich RP. Projekt ten był zapowiadany na Komisji Wspólnej już w lutym br. Strona rządowa zgłosiła wówczas propozycję włączenia do pakietu zmian legislacyjnych przedstawionych przez stronę samorządową Komisji Wspólnej, dotyczących  przywrócenia autonomii samorządom, prowadzących do poprawy usług publicznych oraz realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości w zakresie utraconych na przestrzeni ostatnich lat zadań i kompetencji również propozycji nowelizujących przepisy ustawy o samorządzie gminnym w zakresie zmian granic gmin.

W konsekwencji powyższego, uprzejmie informuję, że wstępne propozycje nowelizacji ustawy o samorządzie gminnym, dotyczące problematyki zmian granic gmin, zostały przekazane stronie samorządowej Komisji Wspólnej w dniu 5 czerwca br. i nie mają one formy ostatecznego projektu aktu prawnego. Stąd też, w chwili obecnej trudno przesądzać o finalnym kształcie przedmiotowej nowelizacji.

Pismo do Donalda Tuska, prezesa Rady Ministrów

Zgodnie z informacją przekazaną  przez sekretarza stanu w MSWiA Tomasza Szymańskiego, w Ministerstwie podjęto prace nad nowelizacją ustaw samorządowych w zakresie procedury dokonywania zmian w podziale administracyjnym kraju.

Przeprowadzenie nowelizacji ustaw realizujących po wielu latach wskazania zawarte w postanowieniach sygnalizacyjnych Trybunału Konstytucyjnego (z 5 listopada 2009 r., sygn. S 6/09, z 12 maja 2009 r., sygn. S 3/09 i z 12 czerwca 2019 r., sygn. S 1/19) - wprowadzających kontrolę sądową podejmowanych w tym przedmiocie rozstrzygnięć Rady Ministrów - powinno doprowadzić do załagodzenia pojawiających się regularnie konfliktów granicznych między gminami.

Marcin Wiącek przekazuje premierowi sugestię wprowadzenia – do czasu wejścia w życie zapowiedzianych zmian prawnych – swoistego moratorium na dokonywanie przez Radę Ministrów takich modyfikacji w podziale administracyjnym kraju, które są źródłem konfliktów społecznych.

- Byłbym zobowiązany, jeśli Pan Premier zechciałby przychylnie ustosunkować się do tego postulatu w ramach programowania prac legislacyjnych Rady Ministrów. Wstrzymanie się, w obecnych warunkach, od dokonywania budzących kontrowersje zmian granic pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego byłoby pożądane z punktu widzenia wolności i praw członków wspólnot samorządowych - pisze Rzecznik Praw Obywatelskich do premiera Donalda Tuska. 

Odpowiedź Tomasza Szymańskiego, sekretarza stanu w MSWIA

W nawiązaniu do wystąpienia V.604.16.2025.ŁK w sprawie wprowadzenia – do czasu wejścia w życie zapowiedzianych zmian prawnych – swoistego „moratorium” na dokonywanie przez Radę Ministrów takich modyfikacji w podziale administracyjnym kraju, które są źródłem konfliktów społecznych, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

W pierwszej kolejności należy zauważy, że w toku prowadzonych w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego prac nad wnioskami jednostek samorządu terytorialnego dotyczącymi propozycji zmian w podziale terytorialnym kraju, organizacje samorządowe m.in. Związek Gmin Wiejskich RP reprezentujący gminy wiejskie czy Związek Miast Polskich reprezentujący miasta nie wyrażały jednolitego stanowiska odnośnie rozpatrzenia wniosków, co do których nie było obopólnej zgody między jednostkami samorządu terytorialnego na dokonanie proponowanych zmian granic gmin. Pojawiały się oczekiwania realizacji wniosków złożonych przez samorządy miejskie, popierane przez Związek Miast Polskich, jak również wniosków złożonych przez gminy wiejskie, których realizację popierał Związek Gmin Wiejskich (m.in. wniosek Rady Gminy Chełm o zmianę granic pomiędzy gminą Chełm a miastem Chełm). Wypada również podkreślić, że na forum Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego odbyły się aż trzy spotkania poświęcone propozycjom zmian granic ujętych w przedłożonych wnioskach jednostek samorządu terytorialnego.

W kontekście powyższego, z uwagi na brak obopólnej zgody między jednostkami samorządu terytorialnego objętymi danymi zmianami granic, Rada Ministrów w dniu 31 lipca 2025 r. negatywnie rozpatrzyła następujące wnioski:

1.    Wniosek Rady Gminy Moszczenica o zmianę granic gminy Moszczenica (województwo małopolskie, powiat gorlicki) i gminy Biecz (woj. małopolskie, powiat gorlicki);
2.    Wniosek Rady Miejskiej w Niepołomicach o zmianę granic gminy Niepołomice (województwo małopolskie, powiat wielicki) i gminy Wieliczka (województwo małopolskie, powiat wielicki);
3.    Wniosek Rady Miejskiej w Radomiu o zmianę granic miasta na prawach powiatu Radom (województwo mazowieckie) i gminy Jedlińsk (województwo mazowieckie, powiat radomski);
4.    Wniosek Rady Gminy Redzikowo o zmianę granic gminy Redzikowo (województwo pomorskie, powiat słupski) i miasta na prawach powiatu Słupsk (województwo pomorskie); 
5.    Wniosek Rady Miasta Chełm o zmianę granic miasta na prawach powiatu Chełm (województwo lubelskie) i gminy Chełm (województwo lubelskie, powiat chełmski);
6.    Wniosek Rady Miejskiej w Mielnie o zmianę granic gminy Mielno, miasta Mielno (województwo zachodniopomorskie, powiat koszaliński) i gminy Sianów (województwo zachodniopomorskie, powiat koszaliński);
7.    Wniosek Rady Gminy Kleszczów o zmianę granic gminy Kleszczów (województwo łódzkie, powiat bełchatowski) i gminy Bełchatów (województwo łódzkie, powiat bełchatowski);
8.    Wniosek Rady Gminy Zembrzyce o zmianę granic gminy Zembrzyce (województwo małopolskie, powiat suski) i gminy Stryszów (województwo małopolskie, powiat wadowicki);
9.    Wniosek Rady Miejskiej w Słupsku o zmianę granic miasta na prawach powiatu Słupsk (województwo pomorskie) i gmin: Redzikowo oraz Kobylnica: część obszaru obrębu ewidencyjnego Kobylnica (województwo pomorskie, powiat słupski);
10.    Wniosek Rady Miasta Olsztyna o zmianę granic miasta na prawach powiatu Olsztyn (województwo warmińsko-mazurskie) i gminy Purda (województwo warmińsko-mazurskie, powiat olsztyński).

Natomiast, po wysłuchaniu argumentów stron w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, uwzględniając kompromisowe propozycje ograniczające wnioskowane obszary, Rada Ministrów, pomimo braku obopólnej zgody, pozytywnie rozpatrzyła następujące wnioski:

1.    Wniosek Rady Miejskiej w Radomiu o zmianę granic miasta na prawach powiatu Radom (województwo mazowieckie) i gmin: Jedlnia-Letnisko, Kowala, Jastrzębia (województwo mazowieckie, powiat radomski);
2.    Wniosek Rady Miejskiej w Słupsku o zmianę granic miasta na prawach powiatu Słupsk (województwo pomorskie) i gminy Kobylnica: część obszaru obrębu ewidencyjnego Bolesławiec (województwo pomorskie, powiat słupski);
3.    Wniosek Rady Miejskiej w Lęborku o zmianę granic gminy o statusie miasta Lębork (województwo pomorskie, powiat lęborski) i gminy Nowa Wieś Lęborska (województwo pomorskie, powiat lęborski);
4.    Wniosek Rady Miejskiej w Ustce o zmianę granic gminy o statusie miasta Ustka (województwo pomorskie, powiat słupski) i gminy Ustka (województwo pomorskie, powiat słupski).

Pozytywnie również został rozpatrzony wniosek Rady Gminy Chełm o zmianę granic gminy Chełm (województwo lubelskie, powiat chełmski) i miasta na prawach powiatu Chełm (województwo lubelskie). W tym przypadku wskazano, że wnioskowany teren został włączony do miasta Chełm z dniem 1 stycznia 2023 r. W wyniku przedmiotowej zmiany granic gmina utraciła istotne źródło wpływów podatkowych. Miasto Chełm w październiku 2021 r. – przed dokonaniem zmiany granic między ww. jednostkami – zawarło z gminą Chełm porozumienie, w którym miasto Chełm zobowiązało się do wypłacenia gminie zadośćuczynienia – rekompensaty mającej na celu ograniczenie uszczerbku finansowego gminy związanego z utratą wpływów podatkowych z przejmowanego przez miasto terenu. Jednakże ww. porozumienie w zakresie rozliczeń za utracone dochody nie zostało do dnia dzisiejszego zrealizowane.

V.604.16.2025