Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nie zmniejsza się liczba skarg na przewlekłość postępowań wojewodów o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych i świadczenia wychowawczego, objętych koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego
• Jeśli np. ojciec wyjedzie do pracy za granicę, a matka opiekuje się dziećmi w Polsce, rodzina nie dostaje 500+ - wobec domniemania, że wsparcie przychodzi z bogatszego kraju
• Skutkiem zwłoki urzędów jest brak pomocy finansowej państwa np. na leczenie bądź rehabilitację dzieci lub ich dodatkowe zajęcia edukacyjne
• Sądy administracyjne coraz częściej zaś stwierdzają przewlekłość tych postępowań z rażącym naruszeniem prawa
• AKTUALIZACJA: W odpowiedzi ministerstwo poinformowało, że problem opóźnień rozwiązać może zmiana przepisów w zakresie weryfikacji i przyznawania uprawnienia do świadczenia 500+. Od 1.01.2022 r. ZUS będzie rozpatrywał wnioski o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego, a urzędy wojewódzkie pozostaną instytucją właściwą, wyznaczoną w ramach unijnej koordynacji świadczeń do prowadzenia wymiany informacji z instytucjami zagranicznymi. Resort zakłada, że zmniejszenie ilości obsługiwanych spraw przez Wojewodę, ostatecznie umożliwi całkowite rozwiązanie problemu powstałych zaległości i sprawną obsługę bieżących wniosków.

Zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk pyta minister rodziny i polityki społecznej Marlenę Maląg o działania w celu usprawnienia wypłaty tych świadczeń – a zwłaszcza likwidacji zaległości. 

Do RPO nadal wpływają liczne skargi na przewlekłość tych postępowań. Skarżący powołują się na przewlekłość postępowań i nierozpatrzenie wniosków dotyczących nawet kilku okresów świadczeniowych. 

Czują się gorzej traktowani. Z powodu długotrwałego rozpatrywania spraw nie mogą zapewnić dzieciom dostępu do dodatkowych zajęć edukacyjnych, czy rehabilitacyjnych w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami. 

Wnoszone przez nich do sądów administracyjnych skargi na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowań coraz częściej kończą się wyrokami korzystnymi dla skarżących. Sądy stwierdzają  przewlekłość postępowania z rażącym naruszeniem prawa. 

Problem ten był już przedstawiany w wystąpieniach generalnych RPO od 2016 r. W odpowiedziach minister wskazywała na działania zmierzające do poprawy sytuacji. 

Do końca 2017 r. realizacją zadań związanych z unijną koordynacją świadczeń rodzinnych oraz świadczenia wychowawczego zajmowali się marszałkowie województw. Jednak z uwagi na liczne opóźnienia, od 1 stycznia 2018 r. - na mocy nowelizacji odpowiednich ustaw - zadania te przejęły Urzędy Wojewódzkie. Miało to usprawnić cały proces, ale liczba skarg nie zmalała.

Najwięcej skarg do RPO dotyczy przewlekłości postępowań Wojewody Dolnośląskiego, a w dalszej kolejności - Wielkopolskiego i Pomorskiego. Z wyjaśnień urzędów wojewódzkich wynika, że skala zaległości jest bardzo duża. 

Najwyższa Izba Kontroli w informacji z 2019 r. o wynikach kontroli dotyczącej realizacji programu „Rodzina 500 Plus” uznała za niezbędne wdrożenie rozwiązań systemowych zapewniających terminowe załatwianie wniosków.

Celem świadczeń rodzinnych i wychowawczych jest wsparcie rodzica opiekującego się dzieckiem - a w tej sytuacji czas odgrywa bardzo istotną rolę. Długotrwałość procedowania powoduje brak pomocy finansowej państwa. Konsekwencje mogą być bardzo dotkliwe, np. w postaci braku środków na leczenie bądź rehabilitację dzieci.

Sprawy z zakresu koordynacji z reguły nie są sprawami prostymi. Wymagają przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, w którym trzeba uzyskać informacje z zagranicy oraz uzupełnić dokumentację od stron - co znacząco wpływa na wydłużenie czasu postępowania. 

Odpowiedź MRiPS

Odpowiadając na wystąpienie z dnia 2 listopada 2021 r., znak: III.7064.333.2021.DS, dotyczące opieszałości w przyznawaniu przez wojewodów prawa do świadczeń rodzinnych i świadczenia wychowawczego na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

Analizując w resorcie rodziny procedury, związane z przyznawaniem prawa do świadczeń dla dzieci, jako główne przyczyny opieszałości zidentyfikowano brak informacji lub zwłokę w udzielaniu odpowiedzi przez instytucje zagraniczne oraz konieczność weryfikacji przez oba zainteresowane państwa uprawnienia do świadczeń, w oparciu o wewnętrzne regulacje i procedury. Kolejny istotny element stanowił niejednokrotnie brak współpracy samego wnioskodawcy z zainteresowanymi instytucjami w celu przekazania niezbędnych informacji, umożliwiających wydanie rozstrzygnięcia w sprawie.

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej wydało wojewodom wiele wytycznych oraz podjęło współpracę w ramach interwencji, kierowanych w konkretnych sprawach do instytucji zagranicznych. W celu usprawnienia realizacji zadania, resort podjął także szereg innych działań, o których Rzecznik Praw Obywatelskich był wielokrotnie informowany. Należały do nich między innymi uruchomienie dodatkowych środków finansowych z rezerw celowych w ramach wsparcia etatowego, wdrożenie elektronicznej komunikacji pomiędzy zainteresowanymi instytucjami w Polsce, czy przystąpienie do unijnego Systemu Elektronicznej Wymiany Informacji dotyczących Zabezpieczenia Społecznego (EESSI). Kolejne działania podejmowane przez Ministerstwo, miały na celu przede wszystkim skuteczne i rzetelne informowanie obywateli o stanie załatwienia ich spraw przez instytucje właściwe oraz przekazanie informacji o możliwości ubiegania się o tymczasowe przyznanie świadczeń przez wojewodę, na wniosek strony, zwłaszcza w sytuacjach, gdy opóźnienie wynikało z konieczności oczekiwania na stanowisko instytucji zagranicznych. W takich przypadkach, interesy wnioskodawców mogły zostać zabezpieczone, a świadczenia dla dzieci wypłacała instytucja polska, do czasu uzyskania wiążących informacji od właściwej instytucji zagranicznej. 
Pomimo jednak głębokiej analizy przyczyn powstawania opóźnień, wprowadzanych kolejnych planów naprawczych oraz udzielonego wsparcia, problem nie został rozwiązany definitywnie.

Mając powyższe na uwadze, Minister Rodziny i Polityki Społecznej uznał, iż problem opóźnień rozwiązać może zmiana przepisów w zakresie weryfikacji i przyznawania uprawnienia do świadczenia 500+. Na tej między innymi podstawie, podjęto prace nad projektem ustawy zmieniającej ustawę o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci i innych ustaw. 

W dniu 21 października 2021 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ustawę o zmianie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021 poz. 1981). Powyższa ustawa wdraża szereg nowelizacji, mających na celu usprawnienie procesu przyznawania świadczenia wychowawczego. Główną zmianą wprowadzoną powyższą nowelizacją, będzie przeniesienie zadania, dotyczącego rozpatrywania wniosków o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - dla wniosków złożonych po dniu 1 stycznia 2022 r. Tym samym, właściwymi do rozpatrzenia wniosków o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na podstawie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, za okresy wcześniejsze oraz bieżący (2021/2022) pozostaną urzędy wojewódzkie.

Wraz z wejściem w życie ustawy nowelizującej, urzędy wojewódzkie pozostaną instytucją właściwą, wyznaczoną w ramach unijnej koordynacji świadczeń do prowadzenia wymiany informacji z instytucjami zagranicznymi. Na podstawie znowelizowanych przepisów świadczenie wychowawcze zostanie przyznane wszystkim uprawnionym rodzinom, po spełnieniu wyłącznie kryteriów wskazanych w polskim ustawodawstwie, nawet wówczas gdy zastosowanie będą miały przepisy o koordynacji świadczeń, które wskazywałyby na pierwszeństwo w drugim zainteresowanym państwie. 

Przyjęta ustawa, oprócz powierzenia obsługi Programu Rodzina 500+ Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, zakłada zmianę formy składania wniosku, tj. jedynie w formie elektronicznej, a także zmianę sposobu wypłaty świadczenia wychowawczego, tzn. jedynie w formie bezgotówkowej, na wskazany przez wnioskodawcę numer rachunku bankowego.

Zmiana instytucji obsługującej zadanie, pozwoli na częściowe odciążenie wojewodów, którzy jednak nadal będą obsługiwać wnioski o zasiłek rodzinny, również w oparciu o unijne regulacje, ponadto w ramach współpracy z instytucjami zagranicznymi, wojewoda będzie przekazywał informacje na temat przyznanych świadczeń w Polsce zainteresowanym instytucjom zagranicznym. Dodatkowo resort zakłada, iż zmniejszenie ilości obsługiwanych spraw przez Wojewodę, ostatecznie umożliwi całkowite rozwiązanie problemu powstałych zaległości i sprawną obsługę bieżących wniosków.
Ustawa wejdzie w życie 1 stycznia 2022 r. 

Pragnę uprzejmie poinformować, że w dniu 10 listopada br. skierowano do wojewodów pismo, zawierające informacje, dotyczące nowego zakresu zadań, wynikających z nowelizacji przepisów oraz ponownie zaapelowano o bezzwłoczne podjęcie działań mających na celu zakończenie spraw oczekujących na rozpatrzenie i zastosowanie wszelkich środków prowadzących do zapobieżenia opóźnieniom w przyszłości.

III.7064.333.2021