Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Specustawa przyznaje rodzinom uciekającym przed wojną w Ukrainie prawo do świadczeń socjalnych np. 500+
• Przez długi czas oczekiwania na nadanie numeru PESEL obywatele Ukrainy nie mogą składać wniosków o przyznanie tych świadczeń
• Dlatego przepisy należy poprawić, żeby nie różnicować osób korzystających z uprawnień specustawy ze względu na okoliczności przypadkowe, całkowicie od nich niezależne 
• AKTUALIZACJA: Posiadanie przez obywateli Ukrainy numeru PESEL jest niezbędne do weryfikacji przez instytucje przyznające i wypłacające ww. świadczenia przesłanki ich przysługiwania tj. okoliczności, że pobyt danego obywatela Ukrainy został uznany za legalny na mocy specustawy - informuje resort
• Obywatele Ukrainy którzy przybyli do Polski po 23 lutego 2022 r. i którym nadano PESEL mają w rejestrze PESEL nadany dodatkowy symbol "UKR", który jest potwierdzeniem uznania ich pobytu za legalny

- Przepisy regulujące dostęp do świadczeń socjalnych dla obywateli Ukrainy uciekających przez wojną, wymagają uelastycznienia z uwagi na występujące opóźnienia w procedurze nadawania numeru PESEL – pisze Marcin Wiącek do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg i prosi o rozważenie zmiany prawa.

Po inwazji wojsk rosyjskich na Ukrainę już ponad 2,3 mln obywateli Ukrainy znalazło w Polsce schronienie przed wojną. Specustawa o pomocy obywatelom Ukrainy umożliwia uzyskanie przez te osoby wsparcia socjalnego kierowanego do rodzin, których celem jest pokrycia części wydatków związanych z wychowaniem i utrzymaniem dzieci. W sytuacji szczególnej, w jakiej zaleźli się uciekinierzy wojenni z Ukrainy, możliwość niezwłocznego otrzymania pomocy finansowej nabiera niebagatelnego znaczenia.

Prawo do wskazanych świadczeń przysługuje od miesiąca, w którym wpłynął wniosek i nie wcześniej niż od miesiąca, w którym obywatel Ukrainy, czy jego dziecko zostali wpisani do rejestru prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej (rejestr obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa oraz którzy złożyli wniosek o nadanie numeru PESEL). Przy czym sam wniosek o przyznanie świadczeń musi zawierać m.in. numer PESEL wnioskodawcy i numer PESEL dziecka.

Tymczasem w przestrzeni publicznej pojawiają się informacje o długotrwałym, nawet kilkumiesięcznym, okresie oczekiwania na nadanie obywatelom Ukrainy numeru PESEL.

Przez to, że przy ubieganiu się o świadczenie wymagany jest PESEL organy administracji nie mają luzu decyzyjnego, w ramach którego mogłyby ustalać prawo do świadczeń z uwzględnieniem wyjątkowych okoliczności. A długie oczekiwanie na uzyskanie tego numeru zagraża realizacji świadczeń dla osób, które przybyły na terytorium Polski z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.

Może to prowadzić do zróżnicowania obywateli Ukrainy korzystających z uprawnień przyznanych specustawą ze względu na okoliczności przypadkowe, całkowicie od nich niezależne.

Zdaniem Rzecznika przepisy regulujące dostęp do tych świadczeń powinny być uelastycznione z powodu opóźnień w nadawaniu numerów PESEL. Zasadnym jest uwzględnienie tych okoliczności przy określeniu daty początkowej prawa do świadczenia dla rodzin.

Z tych powodów RPO prosi Minister Rodziny i Polityki Społecznej o rozważenie możliwości podjęcia stosownych działań prawodawczych w tym zakresie.

Odpowiedź resortu

Zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. poz. 583 z późn. zm.), aby uzyskać prawo do świadczenia wychowawczego, świadczeń rodzinnych, świadczenia dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, obywatele Ukrainy którzy przybyli do Polski w związku z toczącymi się działaniami wojennymi, jak i dzieci na które ubiegają się o świadczenia - podobnie jak obywatele polscy, muszą posiadać numer PESEL.

Posiadanie przez obywateli Ukrainy numeru PESEL jest niezbędne do weryfikacji przez instytucje przyznające i wypłacające ww. świadczenia na rzecz rodzin (gminne organy właściwe oraz ZUS) podstawowej przesłanki ich przysługiwania na podstawie przepisów ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa  ̶  tj.  okoliczności, iż pobyt danego obywatela Ukrainy został uznany za legalny na mocy tejże ustawy.

Należy wskazać, że obywatele Ukrainy którzy przybyli do Polski po 23 lutego 2022 r. i którym nadano PESEL mają w rejestrze PESEL nadany dodatkowy symbol UKR (art. 84 ww. ustawy pomocowej) i właśnie posiadanie przez obywatela Ukrainy numeru PESEL z symbolem „UKR” stanowi dla gminnych organów właściwych oraz ZUS potwierdzenie ww. podstawowej przesłanki legalności pobytu i stanowi podstawę do uzyskania przez obywatela Ukrainy świadczeń w oparciu o art. 26 ww. ustawy pomocowej.

Ponadto należy wskazać, że przyznanie powyższych świadczeń wiąże się z koniecznością przeprowadzenia postępowania administracyjnego, w trakcie którego weryfikowanych jest wielu przesłanek, takich jak choćby fakt istnienia dziecka na które składany jest wniosek, potwierdzenie tożsamości wnioskodawcy oraz dziecka na którego ubiega się o świadczenia, relacji (pokrewieństwa) pomiędzy dzieckiem i wnioskodawcą. Posiadanie numeru PESEL przez cudzoziemca służy właśnie potwierdzeniu powyższego.

Posiadanie przez cudzoziemca PESEL ma także istotne znaczenie w przypadku powszechnego świadczenia wychowawczego, a także rodzinnego kapitału opiekuńczego, dofinansowania do pobytu w żłobku i świadczenia dobry start, o które można wnioskować wyłącznie drogą elektroniczną, i w sprawie których postępowania są prowadzone elektronicznie, bez konieczności osobistego kontaktu wnioskodawcy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.

Ponadto konieczność posiadania przez obywateli Ukrainy unikatowego numeru identyfikacyjnego nadanego w Polsce, wyklucza także możliwość ewentualnych nadużyć w zakresie pobierania świadczeń dotyczących, w tym wielokrotnego, bezprawnego pobierania tych samych świadczeń na to samo dziecko np. przez różne osoby lub różnych gminach (dotyczy świadczeń rodzinnych wypłacanych przez gminne organy właściwe). Posiadanie wiarygodnego, niepowtarzalnego numeru identyfikacyjnego o ustandaryzowanym formacie przez wnioskodawców i dzieci na które ubiegają się oni o świadczenia, stanowi podstawę funkcjonowania rozwiązań informatycznych pozwalających gminnym organom właściwych i ZUS na weryfikację w trakcie rozpatrywania wniosków o świadczenia czy na dane dziecko dane świadczenie nie jest już pobierane.

Jednocześnie należy podkreślić, że ww. obywatele Ukrainy składają już wnioski o dostępne świadczenia. W dniu 26 marca br., ZUS udostępnił na Platformie Usług Elektronicznych specjalny, dedykowany dla ww. obywateli o Ukrainy kreator służący do składania wniosków o świadczenie wychowawcze. W ciągu miesiąca od jego uruchomienia złożonych zostało niemalże 217 tys. wniosków o przyznanie świadczenia wychowawczego obejmujących 330 tys. dzieci na bieżący okres świadczeniowy 2021/2022 (który trwa do 31 maja 2022 r.). Natomiast na kolejny okres świadczeniowy 2022/2023, który rozpocznie się 1 czerwca 2022 r., złożonych zostało prawie 144 tys. wniosków obejmujących 221 tys. dzieci (dane na dzień 26.04.2022 r.).

III.7064.223.2022