Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Opłaty za nieopłacenie płatnego parkowania są nieproporcjonalne do przewinienia i przekraczają możliwości finansowe wielu osób
• Wezwania do zapłaty dostają one często po kilku miesiącach, co powoduje zadłużenie sięgające nawet kilkunastu tysięcy zł
• Systemy płatności opierają się wyłącznie na aplikacjach mobilnych, co wyklucza osoby starsze i niemające dostępu do nowych technologii
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk zwraca się do ministra infrastruktury Dariusz Klimczak o zainicjowanie nowelizacji przepisów regulujących funkcjonowanie stref płatnego parkowania oraz śródmiejskich stref płatnego parkowania

Propozycja zmiany ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych wynika z licznych skarg obywateli. Wskazują oni Rzecznikowi na systemowe problemy w funkcjonowaniu SPP i ŚSPP, które powodują nieproporcjonalne obciążenia oraz naruszają konstytucyjne zasady równości, proporcjonalności i ochrony praw obywatelskich.

Główne problemy obywateli 

Wysokie i nieproporcjonalne opłaty dodatkowe

Opłaty dodatkowe za nieopłacenie parkowania, wynoszące od 200 do 300 zł za naruszenie, są nieproporcjonalne do przewinienia i przekraczają możliwości finansowe wielu osób, w tym emerytów, studentów, osób o niskich dochodach czy osób z niepełnosprawnościami. 

Takie kary budzą poważne wątpliwości w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, który wymaga, aby ograniczenia praw i wolności były proporcjonalne do celu,  Wysokość opłat nie jest dostosowana do wagi naruszenia ani sytuacji materialnej sprawcy. To może naruszać art. 64 ust. 1 Konstytucji RP (ochrona prawa własności) oraz art. 32 Konstytucji RP (zasada równości wobec prawa).

Brak bieżącego powiadamiania o opłatach dodatkowych

Mieszkańcy często otrzymują wezwania do zapłaty po kilku miesiącach od naruszenia, co prowadzi do kumulacji kar i zadłużenia sięgającego nawet kilkunastu tysięcy zł.

Wykluczenie cyfrowe osób starszych i nie korzystających z technologii

Systemy płatności oparte wyłącznie na aplikacjach mobilnych wykluczają osoby starsze i niemające dostępu do nowoczesnych technologii. Narusza to art. 32 Konstytucji RP, gwarantujący równe traktowanie wszystkich obywateli, niezależnie od ich możliwości technicznych czy wieku.

Dyskryminacja mieszkańców spoza SPP

Rozszerzenie SPP zmusiło wielu mieszkańców zameldowanych poza jej obszarem do wykupienia drogich abonamentów parkingowych. Taka dysproporcja w opłatach budzi wątpliwości co do zgodności z art. 32 Konstytucji RP, zwłaszcza że różnice w opłatach nie znajdują racjonalnego uzasadnienia.

Nieproporcjonalne żądania danych osobowych

Wnioski o umorzenie opłat dodatkowych często wiążą się z koniecznością przedstawienia wyciągów bankowych za 12 miesięcy, co budzi wątpliwości w świetle zasady minimalizacji danych (art. 5 ust. 1 lit. c RODO). Obywatele zgłaszają, że takie wymagania są nie tylko uciążliwe, ale i naruszają prawo do prywatności, zmuszając do ujawniania szczegółowych informacji finansowych, które wykraczają poza zakres niezbędny do oceny zasadności umorzenia.

Narusza to art. 47 Konstytucji RP, gwarantujący ochronę prywatności, oraz zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), która wymaga, aby ograniczenia praw obywateli były uzasadnione i adekwatne do celu administracyjnego. Zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. c RODO, dane osobowe powinny być zbierane tylko w zakresie niezbędnym do realizacji celu, jakim jest weryfikacja sytuacji materialnej. Wymaganie wyciągów bankowych ze wszystkimi transakcjami jest nadmierne i niezgodne z zasadą minimalizacji danych. Nadmierne żądania danych osobowych podważają również zaufanie obywateli do administracji, co jest sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP). Prowadzi to do zniechęcania obywateli do składania wniosków o umorzenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z  22 lutego 2024 r. (sygn. III SA/Gd 532/23) stwierdził, że brak powiadomienia o opłacie dodatkowej i kumulowanie kar przez długi czas jest niewłaściwe i prowadzi do nieproporcjonalnego obciążenia finansowego. Rozporządzenie Ministra Finansów z 23 lutego 2024 r. w sprawie postępowania wierzycieli należności pieniężnych nakłada na wierzycieli obowiązek niezwłocznego informowania o należnościach, co w praktyce SPP nie jest respektowane. W świetle art. 2 Konstytucji RP, system ten narusza pewność prawną i zaufanie obywateli do państwa poprzez opóźnione powiadomienia i brak transparentności. 

Zasada proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) jest łamana przez sztywne, wysokie kary, które nie uwzględniają wagi naruszenia ani sytuacji sprawcy.

Obecny system opiera się na odpowiedzialności obiektywnej: kara jest nakładana automatycznie za brak opłaty, bez możliwości analizy przyczyn naruszenia (np. awaria systemu, brak dostępu do cyfrowych metod płatności) czy sytuacji sprawcy. Brak indywidualizacji stoi w sprzeczności z ewoluującym podejściem TK, które wymaga, aby w przypadku sankcji o znaczącym wpływie na jednostkę organy administracyjne brały pod uwagę okoliczności indywidualne.

Obecny system kar godzi zatem w wartości konstytucyjne, takie jak:

• zasada demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP): opóźnione powiadomienia i brak skutecznych procedur odwoławczych naruszają pewność prawną i prawa obywateli do obrony.
• zasada proporcjonalności: wysokie, sztywne kary, które nie uwzględniają wagi naruszenia ani sytuacji sprawcy, są nadmiernie dolegliwe i nieproporcjonalne.
• indywidualizacja odpowiedzialności: system ignoruje nowe standardy konstytucyjne wymagające dostosowania sankcji do winy i okoliczności, co jest szczególnie problematyczne w przypadku kar o charakterze represyjnym, które mogą prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych dla obywateli.

W celu rozwiązania tych problemów RPO proponuje rozważenie w ustawie o drogach publicznych:

• zmiany art. 13f ust. 1 w celu ustalenia maksymalnej wysokości opłaty dodatkowej proporcjonalnej do opłaty za parkowanie oraz uwzględniającej sytuację materialną zobowiązanego.
• wprowadzenia mechanizmu różnicowania opłat dodatkowych dla grup w trudnej sytuacji finansowej, takich jak emeryci, studenci czy osoby z niepełnosprawnościami, na wzór ulg w innych należnościach publicznoprawnych.
• dodania do art. 13f obowiązku niezwłocznego powiadomienia właściciela pojazdu o nałożeniu opłaty dodatkowej.
• wprowadzenia ogólnokrajowego, przejrzystego systemu umożliwiającego bieżące sprawdzanie statusu opłat dodatkowych,
• dodania przepisu umożliwiającego wniesienie odwołania od opłaty dodatkowej w terminie 14 dni od powiadomienia, z uwzględnieniem okoliczności łagodzących,
• utworzenia uproszczonej procedury administracyjnej do rozpatrywania odwołań od opłat dodatkowych,
• ograniczenia żądań danych osobowych w postępowaniach o umorzenie opłat dodatkowych,
• zapewnienia dostępności dla osób wykluczonych cyfrowo
• wprowadzenia elastyczności egzekucji opłat dodatkowych,
• wprowadzenia możliwości rozłożenia opłaty dodatkowej na raty wprost na podstawie ustawy o drogach publicznych.

BPK.815.51.2024: