Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kontynuowanie pilotażu Centrów Zdrowia Psychicznego (CZP) – modelu kompleksowej opieki nad chorującymi psychicznie w miejscu zamieszkania
• Zapewnienie finansowania psychiatrii ze środków publicznych na poziomie 5-6%
• Kompleksowa nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
• Poprawa dostępności leczenia psychiatrycznego dzieci i młodzieży. Dziś w pięciu województwach nie funkcjonuje żaden oddział psychiatryczny dzienny, w województwie podlaskim brak stacjonarnego 
• Zagwarantowanie wszystkim uczniom możliwości korzystania w szkole z pomocy psychologicznej i pedagogicznej

To tylko część rekomendacji Rzecznika Praw Obywatelskich, wypracowanych wraz z Komisją Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Mogą one być podstawą wychodzenia z dzisiejszej zapaści ochrony zdrowia psychicznego - szczególnie dotkliwej dla dzieci i młodzieży. Po latach zaniedbań ochrona ta musi się stać przedmiotem świadomej i konsekwentnej polityki państwa jako priorytetowa wartość publiczna.

A zakres problemów i zaniedbań jest ogromny. Niezbędne są pilne rozwiązania systemowe. Powinny one zapewnić bliski i równy dostęp do wymaganej jakości i efektywności leczenia oraz godziwych warunków korzystania z niego. Wymaga tego także wzrastające zapotrzebowanie na opiekę psychiatryczną, psychologiczną i psychoterapeutyczną w okresie pandemii COVID-19 - jak i po niej

16 października 2020 r. obradowała Komisja Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego przy RPO.

RPO Adam Bodnar mówił, że to ostatnie spotkanie w jego kadencji. Podziękował za pracę wszystkim członkom Komisji i podsumował jej działania.

Podkreślał, że ważne było to, że mogliśmy ukształtować pewną zmianę mentalną. Zmianę w podejściu pacjentów i ngo-sów, w tym że można współpracować ponad podziałami politycznymi, ale tez współpracy rożnych instytucji np. RPO z RPP. Podkreślił, że nastąpiło jednak podejście do deinstytucjonalizacji opieki psychiatrycznej,  może lekko bojaźliwie, ale tak się stało.

Przewodniczący Komisji Krzysztof Olkowicz wskazywał na pozytywne podejście do programu deinstytucjonalizacji opieki. Niepokój budzą zaś różnego rodzaju zagrożenia dla pilotażowego programu Centrów Zdrowia Psychicznego. A uruchomienie  funduszów UE na rzecz psychiatrii jest uwarunkowane przyjęciem programu na rzecz deinstytucjonalizacji. Musi za nią odpowiadać jeden resort, a dziś takiej współpracy brak.

- Musimy zmierzać do nieodległego poziomu 5 proc. wydatków na psychiatrię i terapie uzależnień – mówił Marek Balicki. Poinformował o wystąpieniu Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego do MZ z pięciopunktowym planem. Najważniejszy punkt to nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia  psychicznego, wprowadzający ramy działania nowego systemu na poziom ustawy.  Drugi to „mapa drogowa”  co do dat wprowadzania poszczególnych etapów zmian. Potrzebny jest też ekspercki ośrodek koordynujący przy MZ. Mamy także nadzieję, że pilotaż Centrów Zdrowia Psychicznego będzie przedłużony do końca  2022 r. i że nadal będą one finansowane na bazie ryczałtu na populację.

Prof. Janusz Heitzman podkreślał duże wsparcie Biura RPO w przekonywaniu, że problematyka zdrowia psychicznego nie jest domeną tylko  osób zawodowo z nią związanych. To także uwrażliwienie społeczne na tę problematykę, co jest wręcz zmianą cywilizacyjną w odniesieniu do zdrowia psychicznego. Zaczyna się też zwracać uwagę na wpływ pandemii na kondycję psychiczną całego społeczeństwa.

Rekomendacje RPO i Komisji

Proponowane są takie kierunki działań, jak m.in.:

• konsekwentne kontynuowanie pilotażu i wprowadzenie ustawowych gwarancji tworzenia Centrów Zdrowia Psychicznego (CZP) – modelu skoordynowanej i kompleksowej opieki nad chorującymi psychicznie w miejscu zamieszkania;
• przygotowanie i wprowadzenie instytucjonalnych ram i zasad współdziałania CZP z podmiotami świadczącymi oparcie społeczne, oraz aktywizację społeczno-zawodową;
• zapewnienie finansowania psychiatrii ze środków publicznych na poziomie 5-6%;
• odejście od zasady płacenia za „usługę psychiatryczną” oraz „osobodzień” a nie za leczenie;
• przygotowanie procedur i poszerzenie świadczeń gwarantowanych realizowanych w sposób zdalny;
• przygotowanie kompleksowej nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego;
• powstanie lokalnych planów restrukturyzacji bazy szpitalnej z przenoszeniem zadań podstawowej opieki psychiatrycznej ze szpitali psychiatrycznych do oddziałów psychiatrycznych w szpitalach ogólnych;
• podjęcie i wdrożenie działań w celu zwiększenia zaangażowania jednostek samorządu terytorialnego w realizację Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego;
• przygotowanie i realizacja lokalnych programów ochrony zdrowia psychicznego (Obecnie plany takie opracowano w 24% powiatów i 34% miastach na prawach powiatu);
• poprawa dostępności leczenia psychiatrycznego dzieci i młodzieży. (Na 630 tys. dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia wymagających pomocy systemu lecznictwa psychiatrycznego i wsparcia psychologicznego tylko 159 tys. jest pacjentami systemu. W pięciu województwach nie funkcjonuje żaden oddział psychiatryczny dzienny, w województwie podlaskim brak stacjonarnego oddziału);
• zapewnienie warunków finansowo-organizacyjnych i kadrowych do tworzenia w ramach reformy psychiatrii dzieci i młodzieży ośrodków środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej. (Powinno powstać 733 takich ośrodków, obecnie ok. 130);
• szybkie podejmowanie decyzji administracyjnych o świadczeniach specjalnych usług opiekuńczych lub środowiskowych domów samopomocy;
• zagwarantowanie wszystkim uczniom możliwości korzystania w szkole z pomocy psychologicznej i pedagogicznej oraz udzielanie bezpośredniej pomocy w prowadzeniu terapii i wsparcia psychologicznego przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne;
• zapewnienie warunków do objęcia odpowiednim postępowaniem leczniczym, terapeutycznym i resocjalizacyjnym pacjentów oddziałów psychiatrii sądowej.

RPO od dawna upomina się też o przepisy umożliwiające umieszczanie w zakładach psychiatrycznych chorujących psychicznie skazanych, którzy stanowią zagrożenie. Takie osoby nie mogą przebywać w więzieniach, bo nie są tam leczone.

Dyskusja o tragedii najmłodszych w kryzysie psychicznym

W drugiej części obrad Komisji odbyła się dyskusja dotycząca książki Janusza Schwertnera i Witolda Beresia pt. ,,Szramy’’. To książka o dzieciach i młodzieży w kryzysie psychicznym, co często kończy się samobójstwem.

Krzysztof Olkowicz przytoczył jedną z opinii o tej książce, że „ co 10 lat znika małe miasteczko młodych ludzi, kto jest temu winien: państwo, czy może my wszyscy”.

Według Janusza Schwertnera, który opowiadał o tych problemach,   można mówić o współodpowiedzialności państwa, wziąwszy pod uwagę zapaść dziecięcej psychiatrii. – Trzeba krzyczeć o stanie dziecięcej psychiatrii - mówił

Ta sytuacja to wstyd dla nas, dorosłych – przyznawano w dyskusji.

- Być może dochodzimy do momentu krytycznego, co sprawi że wreszcie ta sprawa będzie uznawana za kluczową – podsumował Adam Bodnar.