Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Program PFRON ma ułatwić osobom z niepełnosprawnościami dostęp do specjalistycznego sprzętu, dzięki czemu nie będą one musiały ponosić kosztów jego zakupu  
• Rzecznik Praw Obywatelskich popiera rozwiązania ułatwiające tym osobom codzienne funkcjonowanie. Wątpliwości budzą jednak niektóre aspekty tego programu, który nie jest przejrzysty  
• Zakup sprzętu rehabilitacyjnego uznano bowiem za formę rezerwy strategicznej, postępowanie ma być prowadzone według ustawy o ochronie informacji niejawnych, nie jest też znana lista kupionego sprzętu
• AKTUALIZACJA: Do RPO wciąż nie wpłynęła odpowiedź. Rzecznik wciąż dostaje zaś informacje m.in. o jakości wypożyczanego sprzętu czy niedostosowania oferty do potrzeb rynku (np. mała liczba łóżek rehabilitacyjnych). Przekłada się to na małą liczbę zainteresowanych skorzystaniem z tego rozwiązania. 
• AKTUALIZACJA 17.10.2024: Nie wszystkie zakupione technologie są dostępne do wypożyczenia - odpisał sekretarz stanu w MRPiPS Łukasz Krasoń. Nie została uruchomiona możliwość wypożyczania wózków, skuterów i napędów elektrycznych. Grupa tych technologii w liczbie 3888 sztuk stanowi ponad 26% całości wyposażenia Wypożyczalni. Powodem nieudostępnienia jest brak gotowości partnera logistycznego programu Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych do świadczenia usługi.
• AKTUALIZACJA 15.11.2024: RPO pyta prezesa RARS o powody, dla których usługa wypożyczenia wózków, skuterów oraz napędów elektronicznych nie jest dostępna oraz jakie działania podjęto lub się planuje w celu jej uruchomienia
• AKTUALIZACJA 28.11.2024: Usługa wypożyczania wózków i skuterów inwalidzkich została przesunięta na późniejszy termin z powodu braku wyłonienia wykonawców usług doradztwa, konfiguracji oraz dostosowania, a także usług serwisu tego sprzętu - odpowiedział Jan Rajchel, p.o. prezes RARS
• Aktualnie rozpatrywana jest koncepcja uruchomienia wypożyczania w pierwszej kolejności wózków o napędzie ręcznym. W listopadzie 2024 r. Agencja po raz trzeci ogłosi postępowania przetargowe na usługi doradztwa i dostosowania oraz na serwis wózków ręcznych. Trwają analizy dotyczące możliwości kontynuowania współpracy RARS i PFRON. Proces zakupu sprzętu dla osób z niepełnosprawnością jest badany przez dwie prokuratury.  

Rzecznik występuje w tej sprawie do pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych Pawła Wdówika.

RPO powziął informacje o uruchomieniu ogólnopolskiej wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, wyrobów medycznych i technologii asystujących. Rzecznik popiera wprowadzanie rozwiązań mających ułatwić osobom z niepełnosprawnościami dostęp do najnowszych technologii ułatwiających codzienne funkcjonowanie. Niemniej podziela wątpliwości osób z niepełnosprawnościami co do niektórych aspektów sprawy.

Z uzasadnienia przyjęcia przez Radę Nadzorczą PFRON programu „Wypożyczalnia technologii wspomagających dla osób niepełnosprawnych" wynika, że to rozwiązanie ma ułatwiać dostęp do specjalistycznego sprzętu osobom z niepełnosprawnościami. Jak podkreślano - dzięki niemu osoby z niepełnosprawnością nie będą musiały ponosić kosztów jego zakupu i  środki te przeznaczyć na inne cele.

Jednocześnie w mediach pojawiły się informacje o budzącym wątpliwości sposobie organizacji programu. Wskazywano, że Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych poczyniła zakupy bez konsultacji z przedstawicielami organizacji społecznych oraz producentów, a podmiotom, do których zwróciła się Agencja, wskazano krótki, 8-dniowy termin na dostarczenie sprzętu. Ponadto postępowanie ma być prowadzone zgodnie z przepisami ustawy o ochronie informacji niejawnych. Media informowały również, że nie jest znana lista zakupionego sprzętu.

7 lutego 2023 r. podczas posiedzenia sejmowych komisji zdrowia oraz polityki społecznej pełnomocnik informował, że - wraz z przewodniczącą Krajowej Rady Konsultacyjnej działającej przy nim - utworzył listę ekspertów, którzy wypowiedzieli się na temat sprzętu, jaki powinien być wypożyczalni. Zwrócił się też do Prezesa Rady Ministrów o wydanie decyzji o utworzeniu rezerwy strategicznej w postaci sprzętu rehabilitacyjnego, wyrobów medycznych i technologii asystujących, w drodze formalnej i nieutajnionej korespondencji. Wobec zgody Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych przystąpiła do zakupów. 

Przedstawicielka Agencji wyjaśniła, że brak możliwości udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania posłów jest podyktowany względami formalnymi. Podkreśliła, że rezerwy tworzone są w trybie nagłym, pilnym i podyktowanym szczególnymi okolicznościami. Agencja otrzymała decyzję w trybie zastrzeżonym, co zdeterminowało dalszy sposób procedowania, czyli prowadzenie zakupów bez możliwości ujawnienia szczegółów  oraz skierowanie zapytań ofertowych do wąskiej grupy przedsiębiorców (przetwarzających informacje niejawne).

Wynika z tego, że budzący sprzeciw społeczny brak przejrzystości był spowodowany decyzją o uznaniu zakupu sprzętu dla osób z niepełnosprawnościami za formę rezerwy strategicznej. Zgodzie z ustawą tworzy się je na wypadek m.in. zagrożenia bezpieczeństwa i obronności państwa, zdrowia publicznego oraz wystąpienia klęski żywiołowej lub sytuacji kryzysowej, czy też ratowania życia i zdrowia obywateli. Wydaje się, że zakup asortymentu, który ma poprawiać jakość życia i sytuację finansową osób z niepełnosprawnościami nie mieści się w tych celach.

Z informacji, które uzyskał Rzecznik, wynika, że Agencji przekazano na realizację zadań wspierających rehabilitację osób z niepełnosprawnościami dotację celową w wysokości 200 mln zł, która miała zostać wykorzystana do 30 listopada 2022 r., a która została spożytkowana na zakup sprzętu w kwocie 100 mln zł.

Zastępca RPO Valeri Vachev zwraca się do pełnomocnika o wyjaśnienia, zwłaszcza o wskazanie powodów, dla których uznano zakup sprzętu rehabilitacyjnego za formę rezerwy strategicznej i skierowano do Prezesa Rady Ministrów wniosek o wydanie decyzji o utworzeniu rezerwy strategicznej w postaci sprzętu rehabilitacyjnego, wyrobów medycznych i technologii asystujących.

Pyta ponadto,  jaki sprzęt znalazł się na liście, kto brał udział w jej tworzeniu i czy opracowany katalog znajduje odzwierciedlenie w zakupach. Prosi również o wyjaśnienie, z jakich względów nie włączono w proces konsultacji przedstawicieli organizacji społecznych, w szczególności osób z niepełnosprawnościami oraz producentów, a także na jaki cel przeznaczono pozostałą część dotacji, gdzie obecnie znajduje sprzęt, czy jest wykorzystywany i czy zakładani beneficjenci mogą wnioskować o korzystanie z niego.

Kolejne pismo ZRPO

ZRPO Valeri Vachev podkreśla, że dotychczas nie uzyskał odpowiedzi na swe wystąpienie.

Ponadto wskazuje, że do RPO wciąż dostaje informacje dotyczące funkcjonowania wypożyczalni, które dotyczą m.in. jakości sprzętu czy niedostosowania oferty do potrzeb rynku (np. mała liczba łóżek rehabilitacyjnych). Przekłada się to na małą liczbę zainteresowanych skorzystaniem z tego rozwiązania. Z doniesień medialnych wynika zaś, że planowane są kolejne zakupy sprzętu - również z bardzo krótkim terminem realizacji, których przedmiotem miałyby być głównie wózki.

5 września 2023 r. Prezes PFRON zapowiedział powołanie ciała o charakterze opiniodawczo-doradczym. Jego zadaniem ma być m.in. opracowanie wykazu technologii wspomagających i jego aktualizacja, uwzględnienie w wykazie potrzeb osób z niepełnosprawnościami, na podstawie danych z Systemu Obsługi Wniosków czy rekomendowanie PFRON wykazu technologii wspomagających.

W opinii Rzecznika powołanie takiego zespołu i oparcie dalszych zakupów sprzętu na jego rekomendacjach może na nowo wzbudzić w osobach z niepełnosprawnościami przekonanie, że zakup konkretnych technologii jest uzasadniony wiedzą i doświadczeniem ekspertów. Nie wolno bowiem zapominać, że sposób działania przyjęty przy organizacji wypożyczalni oraz zaangażowanie Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, które to działanie wymusiło poczynienie pierwszych zakupów w trybie niejawnym, spowodowały dużą nieufność społeczną wobec tego słusznego przedsięwzięcia. Dlatego, w opinii Rzecznika, należy podjąć zdecydowane kroki w celu powołania członków zespołu i rozpoczęcia jego prac.

Valeri Vachev zwraca się o uzupełniające wyjaśnienia, w tym o poinformowanie, ile wniosków o udostępnienie sprzętu z wypożyczalni dotychczas złożono  i  jak je rozpatrzono. Prosi też o wskazanie, jaki sprzęt lub technologia cieszą się największym zainteresowaniem. Pyta ponadto, kiedy  i w jakim składzie będzie powołany zespół ds. technologii wspomagających.

Odpowiedź Łukasza Krasonia, sekretarza stanu w MRPiPS 

Wypożyczalnia technologii wspomagających dla osób z niepełnosprawnością działa w ramach programu celowego Rady Nadzorczej Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). PFRON odpowiada za funkcjonowanie wypożyczalni, a realizatorem logistycznym odpowiadającym m.in. za dostarczanie, serwisowanie, naprawę technologii jest Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych (RARS). Instytucje te zawarły stosowne porozumienia o współpracy i na ich podstawie realizowany jest cały program.

Jeśli chodzi o kwestie związane z zakupem wyposażenia wypożyczalni, to należy wskazać, że zgodnie z art. 77a ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz.U. z 2020 r. poz. 2400 z późn.zm.), w 2021 roku przychodem RARS mogła być również dotacja celowa z budżetu państwa na realizację zadań wspierających rehabilitację osób niepełnosprawnych, o której mowa w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodoweji społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Na mocy ustawy z dnia 1 października 2021 r. o zmianie ustawy budżetowej na 2021 r. (Dz.U. poz. 1900) zwiększony został plan finansowy Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych o kwotę 200 000 000 zł na realizację zadań wspierających rehabilitację osób niepełnosprawnych.

Na podstawie tych przepisów Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych otrzymała środki na wyposażenie wypożyczalni technologii wspomagających dla osób z niepełnosprawnością.

RARS jest agencją wykonawczą i realizuje zadania, o których mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 2020 r. o rezerwach strategicznych. W ramach realizacji swoich zadań ustawowych RARS dokonuje m.in. zakupów rezerw na podstawie decyzji Prezesa Rady Ministrów o utworzeniu rezerw strategicznych. Informacje dotyczące rezerw strategicznych, więc także treść decyzji Prezesa Rady Ministrów o utworzeniu rezerw strategicznych z uwagi na przeznaczenie rezerw strategicznych, stanowią informację niejawną.

Powyższe względy zadecydowały o procedurach zastosowanych do zakupu wyposażenia wypożyczalni dla osób z niepełnosprawnością, na które Minister Rodziny i Polityki Społecznej nie miał bezpośredniego wpływu. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie realizuje więc tego przedsięwzięcia. Natomiast Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przekazał informacje na temat funkcjonowania wypożyczalni.

Zgodnie z przekazanym od Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych wykazem sprzętów rehabilitacyjnych i technologii wspomagających w ramach rezerw strategicznych PFRON otrzymał wyposażenie wypożyczalni o wartości 95 587 575, 80 złotych. Jednocześnie PFRON nie posiada dowodów zakupowych w/w technologii, gdyż nie uczestniczył w procesie ich zakupu na żadnym etapie. Sprzęt został udostępniony PFRON bez obowiązku zwrotu, decyzją Prezesa Rady Ministrów numer 211/R/23 z dnia 6 września 2023 roku o udostępnieniu rezerw strategicznych

Jeśli chodzi o liczbę złożonych wniosków, to zgodnie z informacją przekazaną przez PFRON od początku funkcjonowania programu „Wypożyczalnia technologii wspomagających dla osób z niepełnosprawnością” tj. od 4 września 2023 r. do dnia 30 września 2024 r. w Systemie Obsługi Wsparcia SOW zarejestrowano 2712 wniosków o wypożyczenie technologii wspomagających. We wskazanym okresie zostało zawartych łącznie 1330 umów z Beneficjentami.

Największym zainteresowaniem cieszą się poniższe technologie wspomagające:

1)    łóżka rehabilitacyjne z materacem
2)    aparaty słuchowe
3)    podnośniki transportowe, elektryczne
4)    zestaw (tablet + Mówik) wspierający komunikację alternatywną
5)    koncentrator tlen
6)    powiększalniki przenośne, stacjonarne

W tym miejscu należy zauważyć, że nie wszystkie zakupione technologie są dostępne do wypożyczenia. Otóż w Wypożyczalni do dnia dzisiejszego nie została uruchomiona możliwość wypożyczania wózków, skuterów i napędów elektrycznych. Grupa tych technologii w liczbie 3888 sztuk stanowi ponad 26% całości aktualnego wyposażenia Wypożyczalni. Powodem nieudostępnienia tej kategorii technologii wspomagających dla beneficjentów ostatecznych jest brak gotowości partnera logistycznego programu (Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych), do świadczenia usług wypożyczania i serwisu wózków, skuterów i napędów elektrycznych. Od dnia zawarcia przedmiotowej umowy z RARS tj. od dnia 21 września 2023 roku do dnia 30 września 2024 roku harmonogram osiągnięcia gotowości we wskazanym zakresie był kilkukrotnie zmieniany, na wniosek operatora logistycznego.

Zgodnie z ostatnią informacją, jaką PFRON otrzymał od RARS obecnie trwają przygotowania do uruchomienia kolejnego postępowania przetargowego na wyłonienie wykonawcy w tym zakresie. RARS szacuje, iż osiągnie gotowość świadczenia usług w w/w zakresie w lutym 2025 roku. Umowa świadczenia usług logistycznych z RARS jest zawarta na czas określony do końca 2025 roku.

Jeśli chodzi o doposażenie wypożyczalni, to należy zauważyć, że zgodnie ze stanem na dzień 30 września 2024 roku nie zostały dokonane żadne zakupy uzupełniające wyposażenie Wypożyczalni.

Jednocześnie PFRON zabezpieczył środki finansowe na doposażenie Wypożyczalni zarówno w 2024 roku w wysokości 50 000 000 złotych, jak i w 2025 roku w kwocie 30 000 000 złotych.

Warunkiem dokonania zakupów przez PFRON jest podpisanie porozumienia w przedmiotowym zakresie z Rządową Agencją Rezerw Strategicznych, o którym mowa w art. 47b ustęp 2 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Zakupy będą dokonywane na podstawie rekomendacji Zespołu ds. technologii wspomagających. Zespół został powołany w dniu 25 sierpnia 2024 roku przez Zastępcę Prezesa Zarządu PFRON w poniższym składzie:

1)    Kujawa Adam - przedstawiciel Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych,
2)    Radziejewska-Pietrzak Katarzyna - przedstawiciel Ogólnopolskiejlzby Gospodarczej Wyrobów Medycznych POLMED,
3)    Białas Kamil - przedstawiciel Krajowej Izby Fizjoterapeutów,
4)    Kotyniewicz Krzysztof - przedstawiciel Polskiego Związku Głuchych,
5)    Jagodziński Robert - przedstawiciel Fundacja Aktywnej Rehabilitacji „FAR”,
6)    Sulak Monika - przedstawiciel Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
7)    Chmielewski Łukasz- przedstawiciel Polskiego Związku Niewidomych,
8)    Dajnowska Iwona - przedstawiciel Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną,
9)    Sigłowy Anna - przedstawiciel Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób, Niepełnosprawnych - Przewodniczący Zespołu.

Pierwsze posiedzenie Zespołu ds. technologii odbyło się w dniu 24 września 2024 roku. Członkowie Zespołu będą przygotowywać rekomendacje w zakresie przedmiotowych zakupów.

Pismo do prezesa RARS

Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych wyjaśnił RPO, że realizatorem logistycznym odpowiadającym m.in. za dostarczanie, serwisowanie, naprawę technologii w ramach wypożyczalni jest RARS -  na mocy umowy świadczenia usług logistycznych łączącej ją z PFRON zawartej na czas określony, do końca 2025 r.

Wątpliwości może budzić informacja, że nie wszystkie zakupione dotychczas technologie mają być dostępne do wypożyczenia. Chodzi o wózki, skutery i napędy elektroniczne stanowiące ok. 26% wyposażenia wypożyczalni (niemal 4 tys. sztuk). Powodem, zgodnie z ustaleniami RPO, ma być brak gotowości RARS do świadczenia usług wypożyczalni tego sprzętu. Harmonogram w tym zakresie miał być kilkukrotnie zmieniany na wniosek Agencji. Obecnie rozpoczęcie tej działalności zaplanowano na luty 2025 r.

Odnosząc się zaś do planowania dalszych zakupów, RPO uzyskał informację, że PFRON zabezpieczył na ten cel 50 mln zł w roku 2024 r. oraz 30 mln zł w 2025 r. Warunkiem zakupu jest podpisanie przez PFRON porozumienia z RARS, o którym mowa w art. 47b ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Valeri Vachev prosi p.o. prezesa RARS Jana Rajchela o wyjaśnienia, zwłaszcza z jakich względów usługa wypożyczenia wózków, skuterów oraz napędów elektronicznych nie jest dostępna oraz jakie działania podjęto lub się planuje w celu jej uruchomienia. Pyta też, czy planowane jest przedłużenie umowy z PFRON od 2026 r.

Odpowiedź Jana Rajchela, p.o. prezesa RARS

W odpowiedzi na pismo XI.6060.2.2023.DB z dnia 21 października 2024 r. uprzejmie informuję, że Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych na mocy umowy o świadczenie usług logistycznych z dnia 21 września 2023 r. zawartej z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych pełni rolę operatora logistycznego programu „Wypożyczalnia Technologii Wspomagających dla Osób z Niepełnosprawnością”. W ramach ww. umowy Agencja świadczy na rzecz Funduszu usługi przechowywania sprzętu, wydawania, transportu do Beneficjentów, montażu, konfiguracji i szkolenia z użytkowania sprzętu.

W chwili obecnej Wypożyczalnia oferuje Beneficjentom możliwość wypożyczania takich grup asortymentowych jak: łóżka rehabilitacyjne, koncentratory tlenu, podnośniki transportowe oraz technologie dla osób z zaburzeniami wzroku i słuchu, w tym aparaty słuchowe. Dotychczas Agencja w imieniu Funduszu zawarła ponad dwa tysiące umów wypożyczenia z Beneficjentami. Grupą asortymentu, która nie jest jeszcze wypożyczana są wózki i skutery inwalidzkie oraz napędy elektryczne do wózków. 

Usługa wypożyczania wózków i skuterów inwalidzkich została przesunięta na późniejszy termin z powodu braku wyłonienia wykonawców usług doradztwa, konfiguracji oraz dostosowania a także usług serwisu ww. sprzętu.

Ogłaszane dotychczas przez Agencję postępowania przetargowe zostały unieważnione ze względów formalnych. Wymagania oraz kryteria w obydwu postępowaniach zawierały wytyczne przekazane Agencji przez Fundusz w opracowaniu eksperckim „Wymagania dla podmiotu świadczącego usługi doradztwa, dostosowania i skonfigurowania oraz instruktażu obsługi wózków inwalidzkich dla osób z niepełnosprawnością w ramach Programu Wypożyczalnia Technologii Wspomagających dla Osób z Niepełnosprawnością” będącym załącznikiem do umowy pomiędzy RARS i PFRON. W postępowaniu na usługi serwisu wózków i skuterów inwalidzkich zgłosił się jeden wykonawca. Jego oferta przekroczyła szacowaną wartość zamówienia o 1,5 mln złotych. W postępowaniu na doradztwo i dostosowanie wózków i skuterów inwalidzkich, jedyny wykonawca który wziął w nim udział zgłosił zastrzeżenia do zapisów umowy przed jej podpisaniem i ostatecznie odmówił zawarcia umowy.

Aktualnie rozpatrywana jest koncepcja uruchomienia wypożyczania w pierwszej kolejności wózków o napędzie ręcznym. W listopadzie 2024 r. Agencja po raz trzeci ogłosi postępowania przetargowe na usługi doradztwa i dostosowania oraz na serwis wózków ręcznych.

W chwili obecnej trwają analizy dotyczące możliwości kontynuowania współpracy RARS i PFRON w zakresie dalszego prowadzenia Projektu „Wypożyczalnia Technologii Wspomagających dla Osób z Niepełnosprawnością”. Po ich dokonaniu zapadną decyzje w zakresie podpisania umowy o świadczenie usług logistycznych w roku 2026 jak również w sprawie porozumienia z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych mającego na celu rozszerzenie oferty Wypożyczalni.

Z rozmów roboczych pomiędzy Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Rządową Agencją Rezerw Strategicznych wynika, że idea prowadzenia Wypożyczalni tego rodzaju sprzętu na zasadach określonych w umowie od samego początku budziła wiele wątpliwości co do możliwości jej realizacji oraz jej ekonomicznego uzasadnienia. Obecnie trwają prace koncepcyjne w kwestii zmiany zasad  udostępniania sprzętu. Agencja nie posiada żadnych informacji dotyczących zabezpieczenia środków finansowych na zakup kolejnego sprzętu przez Fundusz.

Jednocześnie informuję, że proces zakupu sprzętu dla osób z niepełnosprawnością jest obecnie przedmiotem prowadzonych czynności śledczych przez Prokuraturę Rejonową w Warszawie oraz Prokuraturę Regionalną w Gdańsku.

XI.6060.2.2023