Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina Ministerstwu Sprawiedliwości swoje postulaty dotyczące praw osób pozbawionych wolności w zakładach karnych i aresztach śledczych
• Postulaty te dotychczas nie zostały zrealizowane, dlatego RPO prosi o rozważenie nowelizacji odpowiednich rozporządzeń bądź zmiany praktyki stosowania prawa 
• AKTUALIZACJA 27.11.2024: Zastępca RPO Wojciech Brzozowski polemizuje z kilkoma wątkami odpowiedzi podsekretarz stanu w MS Marii Ejchart i prosi o ustosunkowanie się do dodatkowych pytań  

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski przedstawia podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marii Ejchart wystąpienia z poprzednich lat z postulatami RPO, które odnosiły się do aktów wykonawczych wydanych przez Ministra Sprawiedliwości bądź niewłaściwej praktyki stosowania prawa przez Służbę Więzienną:

1. Obowiązek SW przyjmowania do jednostki penitencjarnej osób w ciężkim stanie zdrowia (IX.517.532.2019).
2. Zagadnienia związane z wykonywaniem tymczasowego aresztowania w odpowiednim podmiocie leczniczym (IX.517.777.2019).
3. Opieka nad skazanymi z niepełnosprawnością, sprawowana przez współwięźniów (IX.517.562.2022).
4. Leczenie więźniów chorych na WZW typu C w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności (IX.517.166.2023).
5. Brak dostępu więźniów do stron internetowych instytucji międzynarodowych, m.in. Unii Europejskiej, Rady Europy, ONZ (IX.517.1041.2020).
6. Realizacja prawa do obrony (IX.517.2656.2019).
7. Poszanowanie prawa do obrony w zakresie zasad korzystania z aparatu telefonicznego, uregulowanych w porządkach wewnętrznych jednostek penitencjarnych (IX.517.156.2023).
8. Ograniczenie prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego w związku z zasadami uregulowania w porządkach wewnętrznych jednostek penitencjarnych częstotliwości rozmów telefonicznych z rodziną i innymi podmiotami (IX.517.158.2023).
9. Pomoc udzielana osobom opuszczającym zakłady karne na podstawie raportu NIK (IX.517.2715.2019).
10. Zalecenia Zastępcy Dyrektora Generalnego Służby Więziennej sformułowane w piśmie z dnia 17.11.2016 r. (sygn. BO-073/92/16/2206-2), skierowanym do dyrektorów okręgowych Służby Więziennej - zasady konwojowania osadzonych w odzieży skarbowej oraz prewencyjnego stosowania kajdanek podczas każdego konwoju (IX.517.1042.2017).
11. Zasady wydawania skazanym kopii ocen okresowych (IX.517.1832.2017).
12. Udzielanie osadzonym przepustek losowych na podstawie art. 141a k.k.w., w związku z powtarzającymi się nieprawidłowościami, mimo przychylnego stanowiska Dyrektora Generalnego SW (IX.517.3125.2018).
13. Wydawanie posiłków przez otwory w drzwiach cel mieszkalnych (IX.517.2796.2016).
14. Nieprawidłowa praktyka w zakresie zakazu pozostawiania osadzonych samych w celach, podczas gdy współosadzeni biorą udział w innych aktywnościach (IX.517.141.2021).
15. Korzystanie przez skazanych z odzieży skarbowej w zakładach karnych typu półotwartego (IX.517.839.2022).
16. Opinia dotycząca opłaty ponoszonej przez osadzonych za korzystanie ze sprzętu elektrycznego (IX.022.23.2022).
17. Opinia dotycząca rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (IX.022.4.2022).

W załączeniu Wojciech Brzozowski przesyła Marii Ejchart kopie tych wystąpień, zwracając się o rozważenie możliwości podjęcia działań zmierzających do nowelizacji odpowiednich rozporządzeń bądź zmiany praktyki stosowania prawa.  

Pismo ZRPO Wojciecha Brzozowskiego do MS

Dziękując podsekretarz stanu w MS Marii Ejchart za odpowiedź (w załączniku na dole strony), ZRPO dostrzega potrzebę dalszej wymiany zdań w kilku kwestiach.

Monitorowane widzenia z obrońcą

Wojciech Brzozowski wyraża odmienny pogląd wobec stanowiska, że – ze względu na potrzebę zapewnienia porządku i bezpieczeństwa – dopuszczalne są widzenia osoby pozbawionej wolności z obrońcą w pomieszczeniu, gdzie jest kamera telewizji przemysłowej.

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie podkreślał, że takie widzenie nie spełnia gwarancji z art. 8 § 3 oraz art. 215 § 1 k.k.w. W ich myśl spotkania te powinny odbywać się bez innych osób – a zatem również bez możliwości obserwowania ich za pomocą kamer. 

Rzecznik zdaje sobie sprawę, że monitoring przyczynia się do sprawniejszego nadzorowania pozbawionych wolności, rozwiązywania wielu spraw dotyczących bezpieczeństwa i lepszej organizacji pracy personelu. Niemniej jednak pod uwagę muszą być brane również i inne dobra, w tym przypadku – tajemnica adwokacka. 

Kamera podczas spotkania z obrońcą wzbudza zarówno w więźniu, jak i w prawniku przeświadczenie, choćby podświadome, o prowadzonej kontroli. A to może zakłócić nieskrępowany kontakt osadzonego z obrońcą, który jest niezbędnym warunkiem prawa do rzetelnego procesu. 

RPO nie może zatem zaakceptować widzeń adwokackich w pomieszczeniach monitorowanych, nawet jeśli dźwięk nie jest rejestrowany.

Telefoniczny kontakt osadzonego z obrońcą

Realizacja prawa do obrony osób pozbawionych wolności następuje także przez kontakt telefoniczny. Po wejściu w życie zmian k.k.w. z 5 sierpnia 2022 r. formę tę ograniczono. Obecny przepis stanowi, że skazany może korzystać co najmniej raz w tygodniu, w ustalonych terminach, z samoinkasującego aparatu do kontaktu z obrońcą. Dyrektor jednostki może udzielić zgody na kontakt poza terminami.

Sposób realizacji tego uprawnienia osadzonych w zakładach karnych typu zamkniętego ogranicza ich prawo do obrony. Polega to w praktyce na:

• zapisywaniu w porządkach wewnętrznych prawa wyłącznie do jednej rozmowy z obrońcą w tygodniu;
• wskazywaniu konkretnego dnia tygodnia, w którym rozmowa jest możliwa;
• interpretowaniu przewidzianej w kodeksie częstotliwości „co najmniej raz w tygodniu” jako „wyłącznie raz w tygodniu”.

Takie ograniczenia godzą w konstytucyjne prawo osób pozbawionych wolności do obrony. Optymalne byłoby wyznaczenie wszystkich dni powszednich do kontaktu z obrońcą na wniosek osadzonego.

Wykonywanie aresztu w odpowiednim podmiocie leczniczym

Istnieje potrzeba urealnienia listy więziennych podmiotów leczniczych, w których może być wykonywane tymczasowe aresztowanie. Należy z niej usunąć ambulatoria z izbą chorych każdej z jednostek, a listę szpitali przywięziennych – zaktualizować. Mogłoby to wyeliminować wielokrotnie identyfikowane przez RPO błędy sądów, które decydując o tymczasowym aresztowaniu, wskazują ambulatorium z izbą chorych jako miejsce izolacyjnego środka zapobiegawczego. 

Przepustka losowa

Rzecznik stoi na stanowisku, że dyrektor jednostki jest zobligowany pisemnie powiadomić osadzonego o sposobie rozpoznania wniosku o przepustkę losową w każdym przypadku, gdy jest on złożony w trybie art. 141a k.k.w. 

Dyrektor powinien uzasadniać negatywną decyzję tak, aby skazany mógł efektywnie ją zakwestionować w sądzie penitencjarnym. W przypadku zgody dyrektor powinien pisemnie informować wnioskodawcę o warunkach realizacji przepustki losowej i wskazać ewentualne środki ochronne podczas konwojowania.

Zakaz przebywania samotnie w celi mieszkalnej

ZRPO podkreśla, że w kwestii pozostawiania osadzonych na korytarzu, gdy współosadzonych nie ma w celi, nie chodzi np. o kilkuminutowe pobyty na korytarzu, lecz o przypadki, gdy nieobecność współwięźniów trwa godzinę lub dłużej. W ocenie Rzecznika nie jest dopuszczalne, aby osadzony przez cały ten czas pozostawał na korytarzu.

Dodatkowe pytania

Na tle otrzymanej odpowiedzi ZRPO stawia jeszcze dodatkowe pytania:

• Czy Minister Sprawiedliwości rozważa znowelizowanie rozporządzenia ws. sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych tak, aby w przypadku, gdy dyrektor nie przychyli się do skargi, przywrócić obowiązek informowania osadzonego o możliwości złożenia skargi na sposób jej załatwienia do właściwego organu?
• Do kiedy dyrektorzy jednostek mają czas na wdrożenie zmian w porządkach wewnętrznych w celu zagwarantowania poszanowania art. 91 pkt 6 i art. 92 pkt 7 k.k.w.? Czy CZ SW będzie następczo weryfikował treść porządków wewnętrznych?
• Czy kopie oceny okresowej będą wydawane nieodpłatnie osobom odbywającym karę w systemie programowanego oddziaływania oraz w systemie terapeutycznym? Jeżeli SW nie zdecydowała się na takie rozwiązanie, ZRPO prosi o uzasadnienie.

Ponadto z otrzymanej odpowiedzi wynika, że MS w uzgodnieniu z MSWiA oraz MZ zamierza wypracować nowe rozwiązania prawne i organizacyjne zmierzające do zapewnienia humanitarnego traktowania osób ciężko chorych. ZRPO Wojciech Brzozowski prosi o informację, czy rozmowy już podjęto i jakie są wstępne założenia.

IX.071.3.2023