Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Warunkiem przyznania rolnikowi dotacji unijnej jest zgłoszenie do ubezpieczenia w KRUS
• Powoduje to, że rolnicy ubezpieczeni w ZUS są dyskryminowani przy udzielaniu dotacji w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 
• Polska ma obowiązek uwzględnić rekomendacje UE, zakładające szerszą i bardziej elastyczną definicję rolnika opartą na obiektywnych i niedyskryminacyjnych kryteriach
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o zmianę kryteriów przyznawania rolnikom pomocy
• AKTUALIZACJA: Będą poszukiwane rozwiązania, które pozwolą uniknąć sygnalizowanych przez RPO wątpliwości. Rozwiązania planowane na lata 2023-2027 zakładają likwidację wymogu ubezpieczenia w KRUS – odpowiada resort
• W odniesieniu do obowiązujących regulacji zmiana kryteriów przyznawania pomocy finansowej udzielanej w ramach PROW 2014–2020 nie jest możliwa
   

Do RPO wpływają skargi rolników dotyczące nierównego traktowania w związku z realizacją pomocy finansowej udzielanej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).

W skargach tych wskazuje się, że warunkiem przyznania pomocy w ramach PROW jest zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W przypadku osób, które już objęte są obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu umowy o pracę, wymóg ten jest dla nich dodatkowym obciążeniem finansowym.

Zgodnie z obowiązującym w Polsce systemem ubezpieczeń społecznych, jeżeli osoba spełnia jednocześnie warunki do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu stosunku pracy oraz innych tytułów, to jest ona obejmowana tymi ubezpieczeniami wyłącznie ze stosunku pracy. Dodatkowe ubezpieczenie społeczne z innego tytułu jest dobrowolne.

Oznacza to, że wymóg posiadania ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, stawia w dużo gorszej pozycji osoby, które pomimo prowadzenia działalności rolniczej, z różnych względów nie podlegają ubezpieczeniu w Kasie Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych (KRUS).

Marcin Wiącek wskazuje, że problem dyskryminacji dotyczy rolników o niestandardowym profilu aktywności zawodowej, którzy poszukują dodatkowych źródeł dochodu obok swojej głównej działalności rolniczej. Zatem dyskryminacja ta dotyczy w dodatku przede wszystkim osób szczególnie narażonych.

Z informacji, które uzyskał Rzecznik wynika, że problem może dotyczyć znacznej liczby osób. Dane ZUS wskazują, że w Sekcji A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) zarejestrowanych jest ponad 2 miliony osób ubezpieczonych w ZUS, które nie podlega ubezpieczeniom rolniczym. Z danych KRUS zaś wynika, że co roku ponad 1000 osób jest wykluczana z ubezpieczeń z KRUS, bo przekroczyły kwoty progowe podatku dochodowego.

UE: odejść od uprzywilejowania osób prowadzących wyłącznie działalność rolniczą

Komisja Europejska zwraca uwagę, że dotychczasowe kryteria wydają się przestarzałe, biorąc pod uwagę głębokie przemiany w sektorze rolnictwa oraz prowadzenia działalności zawodowej na terenach wiejskich.

Konieczne jest odejście od systemów uprzywilejowujących osoby prowadzące wyłącznie działalność rolniczą w pełnym wymiarze. Należy przyjąć szerszą i bardziej elastyczną definicję rolnika opartą na obiektywnych i niedyskryminacyjnych kryteriach. Nie powinno się wykluczać rolników którzy prowadzą także innego rodzaju działalność zawodową oraz rolników prowadzących działalność rolniczą w niepełnym wymiarze czasowym.

Także przepisy unijne wskazują, żeby państwa członkowskie stosowały obiektywne i niedyskryminujące kryteria przy ocenie, kto jest „rolnikiem aktywnym zawodowo”, a kryteria negatywne nie powinny mieć charakteru wyłącznego.

W najnowszym Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającym przepisy dotyczące wsparcia planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej wskazano, że ze wsparcia nie powinno wykluczać się rolników prowadzących działalność rolniczą i nierolniczą lub rolników prowadzących działalność rolniczą w niepełnym wymiarze godzin.

RPO podkreśla, że Polska ma obowiązek uwzględnienia tych rekomendacji, co wynika z powszechnie obowiązujących i bezpośrednio stosowalnych w prawie krajowym przepisów prawa UE.

Wątpliwości natury konstytucyjnej

Rzecznik ma również zasadnicze wątpliwości co do zgodności przepisów ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich w ramach PROW z konstytucyjnymi zasadami upoważniania do wydawania rozporządzeń.

Chodzi o art. 45 ust. 1 ustawy, na podstawie którego Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydał rozporządzenie określające warunki udzielenia pomocy, w tym warunek dokonania zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego z tytułu działalności gospodarczej. Przepis ten nie przewiduje bowiem możliwości wyłączenia ogólnych przepisów dotyczących obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Ponadto przepis ten może być sprzeczny z konstytucyjnymi zasadami upoważniania do wydawania rozporządzeń, ponieważ przyznaje kompetencję do wydania rozporządzenia samoistnego. Zgodnie z konstytucyjnym systemem źródeł prawa jest to niedopuszczalne.

Wobec tego RPO prosi ministra rolnictwa i rozwoju wsi Henryka Kowalczyka o rozważenie wykreślenia warunku podlegania ubezpieczeniu społecznemu w KRUS z kryteriów pomocy udzielanej w ramach PROW. Prosi też o wskazanie przepisów, w których taki wymóg taki jest obecnie przewidziany.

Odpowiedź resortu

Z odpowiedzi resortu rolnictwa na wystąpienie Rzecznika wynika, że rozwiązania projektowane w Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2023–2027 zakładają likwidację wymogu ubezpieczenia w KRUS w odniesieniu do instrumentów stanowiących kontynuację poddziałania „Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój” oraz „Premie dla młodych rolników”. Chodzi o rozszerzenie potencjalnej grupy wnioskodawców na podmioty prowadzące działalność nieobjętą ubezpieczeniem społecznym rolników.

Natomiast w przypadku poddziałania „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność” Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zapewnia, że w trakcie prac dotyczących nowego okresu programowania (2023-2027) będą poszukiwane rozwiązania, które pozwolą uniknąć sygnalizowanych przez RPO wątpliwości dotyczących dyskryminacyjnego charakteru obowiązujących wymogów związanych z ubezpieczeniem w KRUS.

Według udzielonych zapewnień kryterium ubezpieczenia w KRUS jako takie nie powinno być już zatem w przyszłości stosowane na poziomie aktów wykonawczych wydawanych przez Ministra. W odniesieniu do obowiązujących regulacji ze zrozumiałych względów zmiana kryteriów przyznawania pomocy finansowej udzielanej w ramach PROW 2014–2020 nie jest możliwa.

VII.7060.1.2021, VII.7060.2.2021