Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 8 marca to Międzynarodowy Dzień Kobiet – święto obchodzone od 1910 roku, wywodzące się z ruchu walki o prawa kobiet, w tym m.in. prawa wyborcze
• W tym dniu warto przypomnieć najważniejsze z ostatnich wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące równości kobiet i mężczyzn

Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie

Rzecznik od lat wskazuje na konieczność opracowania kompleksowej i wieloletniej strategii przeciwdziałania przemocy ze względu na płeć w sferze publicznej i prywatnej – nie tylko domowej. Wymaga to jednak gromadzenia danych o zakresie i skutkach przemocy wobec kobiet oraz wzmocnienia działań prewencyjnych i ochronnych, i oszacowania ich skuteczności.

W ostatnim wystąpieniu do Anny Schmidt, pełnomocnik rządu ds. równego traktowania, RPO przedstawił uwagi do Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na rok 2023. Rzecznik wskazał na aktualne niedostatki regulacji prawnych i organizacyjnych oraz potrzebę wdrożenia rozwiązań, które społeczność międzynarodowa uznaje za najskuteczniejsze.

Rzecznik odniósł się również do samorządowych strategii przeciwdziałania przemocy w rodzinie i zwrócił uwagę, że wciąż za mało jest specjalistycznych placówek wsparcia dla ofiar.

Tego, jak ważna jest skuteczna ochrona praw osób doświadczających jakiejkolwiek formy przemocy dotyczyła ostatnia kampania RPO związana z 16 dniami akcji przeciw przemocy ze względu na płeć – Mówię nie przemocy.

Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów

Termin implementacji przez Polskę unijnej dyrektywy w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów upłynął 2 sierpnia 2022 r.

Dzięki ułatwieniu godzenia życia zawodowego z prywatnym dyrektywa powinna przyczyniać się do realizacji zapisanych w prawie pierwotnym UE celów równości mężczyzn i kobiet pod względem szans na rynku pracy, równego traktowania w pracy oraz wspierania wysokiego poziomu zatrudnienia w Unii.

Rzecznik przykłada ogromną wagę do przestrzegania zasady równości kobiet i mężczyzn. Działania legislacyjne powinny ułatwić osiągnięcie rzeczywistej ich równości w życiu społeczno-gospodarczym, zwłaszcza w sferze zatrudnienia. Jedną z głównych przeszkód pozostaje podwójne obciążenie kobiet: pracą zawodową i obowiązkami domowymi. Potwierdzają to dane statystyczne dot. przerwy w pracy na  opiekę nad dziećmi w wieku poniżej 15 lat. Dotyczą one niemal wyłącznie kobiet (6661 tys., tj. 97,1%). Niezwykle rzadko korzystają z tego mężczyźni - w 2018 r. było to 197 tys. osób.

RPO uważnie śledzi wprowadzenie do polskiego prawa dyrektywy 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. 
W wystąpieniu do Marszałka Senatu, Rzecznik wskazał m.in., że uchwalona przez Sejm ustawa utrzyma tendencję wypychania kobiet z rynku pracy w przypadku realizacji obowiązków rodzicielskich. Natomiast brak wyraźnego osadzenia uprawnień rodzicielskich w zasadzie równości kobiet i mężczyzn oraz rozmycie ochrony przed wiktymizacją może osłabiać skuteczność mechanizmu antydyskryminacyjnego.

Bezpieczeństwo pasażerek korzystających z tzw. „taksówek na aplikację”

We wnioskach wpływających do RPO obywatele zwracają uwagę na potrzebę działań zwiększających bezpieczeństwo pasażerek korzystających z tzw. „taksówek na aplikację”.
Również w mediach pojawiały się doniesienia na temat przestępstw przeciwko wolności seksualnej popełnianych na pasażerkach przez kierowców świadczących tego typu przewozy. W skargach zwracano uwagę na niepokojącą skalę problemu dotyczącego kilkudziesięciu pokrzywdzonych w stosunkowo krótkim czasie.

W związku z tym zastępca RPO Valeri Vachev spytał głównego inspektora transportu drogowego Alvina Gajadhura, czy Inspekcja, do której zadań należy m.in. kontrola przestrzegania obowiązków lub warunków przewozu drogowego, interesowała się tym problemem. Poprosił również o informację o liczbie kontroli w 2022 r. wobec przedsiębiorców wykonujących takie przewozy i ich wynikach.

Podobne pytania ZRPO skierował do prezydentów największych miast: Warszawy, Krakowa i Łodzi – jako właściwych do udzielania zezwoleń na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego czy licencji na przewóz osób.

Wysoki VAT na kubeczki menstruacyjne

Artykuły higieniczne dla kobiet, jak podpaski czy tampony higieniczne są objęte pięcioprocentowym VAT-em. Tymczasem VAT na kubeczki menstruacyjne wynosi 23%. Trudno znaleźć uzasadnienie dla obniżania stawek podatku VAT tylko wobec części artykułów higienicznych dla kobiet.

Rzecznik wystąpił do minister finansów Magdaleny Rzeczkowskiej w sprawie stosownej korekty podatku. RPO podkreślił, że objęcie tą samą stawką podatku VAT (5%) wszystkich artykułów higienicznych niezbędnych kobietom przyczyniłoby się do ograniczenia „ubóstwa menstruacyjnego” oraz byłoby proekologiczne. Kubeczki menstruacyjne to bowiem produkt wielorazowego użytku, przyjazny i dla skóry, i środowiska.

Na kwestię stawki podatku VAT na kubeczki menstruacyjne zwrócono RPO uwagę w trakcie spotkania w BRPO z przedstawicielkami Zespołów Praw Kobiet i Praw Opiekunek/ów Inicjatywy "Nasz Rzecznik" w grudniu 2022 r., poświęconego m.in. problemowi wykluczenia menstruacyjnego.

Nierówne szanse dziewcząt i chłopców starających się o przyjęcie do liceum lotniczego w Dęblinie

Do RPO docierają informacje mogące świadczyć o problemie z zapewnieniem równego traktowania dziewcząt i chłopców w rekrutacji do pierwszej klasy Ogólnokształcącego Liceum Lotniczego w Dęblinie.

Liczbę miejsc dla dziewcząt ograniczono do 5. Wprowadzono też wyższy dla dziewcząt niż chłopców minimalny próg punktowy uprawniający do przyjęcia.

RPO przywiązuje szczególną wagę do przestrzegania przez organy i instytucje publiczne zakazu dyskryminacji ze względu na płeć i nakazu równego traktowania ze względu na tę cechę.

Prowadzenie szkoły powierzono Ministerstwu Obrony Narodowej. Zastępca RPO Valeri Vachev poprosił resort o wskazanie przyczyn ograniczenia do 5 liczby miejsc dla dziewcząt w procedurze naboru i zróżnicowanego (wyższego dla dziewcząt niż dla chłopców) pułapu punktowego, którego przekroczenie uprawniało do przyjęcia.

Zwrócił się również z prośbą o wyjaśnienie, jakiego rodzaju zaświadczenia od lekarza ginekologa wymagano od kandydatek stawiających się na badania lotniczo-lekarskie w Wojskowym Instytucie Medycyny Lotniczej w Warszawie w ramach procedury rekrutacji do tego liceum.

Bielizna wydawana żołnierkom

Zgodnie z rozporządzeniem MON z 21 kwietnia 2022 r.  określającym normy bielizny osobistej dla żołnierzy zawodowych, biustonosze czy figi damskie dostają tylko kobiety studiujące w akademiach i uczelniach wojskowej i szkołach podoficerskich.

Pozostałym żołnierzom zawodowym – mężczyznom, i kobietom – przysługuje bielizna letnia oraz zimowa bez zróżnicowania płci, w skład której wchodzą koszulka i spodenki/kalesony.

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Obrony Narodowej z pytaniem, czy dostrzega potrzebę dostosowania tej bielizny do różnic wynikających z płci żołnierzy.