Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek uczestniczył w konferencji „Forum Pracownika i Pracodawcy”, która została zorganizowana 11 czerwca 2025 roku w Warszawie. Główne zagadnienia poruszane podczas wydarzenia dotyczą m.in. relacji międzypokoleniowych w środowisku zawodowym, zarządzania talentami, dobrostanu pracowników, a także wpływu nowych technologii na rynek pracy.

W wystąpieniu podczas otwarcia Forum Rzecznik podkreślił, że wśród tematów, o których będą dyskutować uczestnicy jest wiele zagadnień, które pojawiają się w praktyce RPO. - Do Rzecznika skargi składają zarówno pracownicy, jak i pracodawcy. Na podstawie skarg rozpoznajemy liczne problemy systemowe, deficyty prawa i praktyki, a także wspieramy postulaty umożliwiające rozładowanie konfliktów oraz lepsze przystosowanie rynku pracy do wyzwań współczesności oraz krajowych i międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka.

Marcin Wiącek wskazał na kilka z najistotniejszych problemów zaczynając od kwestii ochrony praw osób z niepełnosprawnościami. Ze skarg kierowanych do biura RPO oraz z rozmów podczas spotkań wynika, że obecne prawo i praktyka jego stosowania nie chronią w odpowiedni sposób godności człowieka. A możliwość pracy i samorealizacji zawodowej to jeden z czynników umożliwiających człowiekowi właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie oraz budowanie poczucia własnej wartości. Tymczasem do Rzecznika piszą setki osób z niepełnosprawnościami. Ludzi świetnie wykształconych, znających języki obce, posiadających unikalne i poszukiwane na rynku pracy umiejętności. Ludziom tym proponuje się pracę np. w ochronie, w firmach sprzątających, pracę fizyczną nieadekwatną do ich kwalifikacji i wiedzy.

- Czy to wina pracodawców? Po części na pewno tak, natomiast nie zapominajmy o tym, że obowiązkiem państwa jest stworzenie dla pracodawców odpowiednich ram i likwidacja barier, w tym biurokratycznych, które zniechęcają do otwierania się na podejmowanie współpracy z osobami z niepełnosprawnościami – zwrócił uwagę RPO.

- Konieczne jest podejście na poważnie do tzw. wspomaganego zatrudnienia. Z moich obserwacji mogę powiedzieć, że najwięcej problemów dotyka osoby w spektrum autyzmu, osoby z niepełnosprawnością intelektualną, a także osoby w kryzysie zdrowia psychicznego, również osoby głuche. Często ludzie ci są pozostawiani sami sobie, a państwo uważa, że wywiązuje się ze swojej roli udzielając rent i zasiłków. Jest to błąd, jest to podejście, które nie powinno mieć miejsca we współczesnym świecie – dodał Rzecznik.

Kolejnym problemem omówionym przez RPO była kwestia wciąż obecnej dyskryminacji kobiet na rynku pracy. Polska może się co prawda pochwalić bardzo wysokim wskaźnikiem udziału kobiet na stanowiskach kierowniczych. Wciąż jednak utrzymuje się w Polsce tzw. luka płacowa. Wg najnowszych danych kobiety otrzymują na tych samych stanowiskach wynagrodzenia o ok. 8 % niższe niż mężczyźni, choć tzw. skorygowana luka płacowa, bardziej realnie oddająca problem, oscyluje wokół 15–20 %. Dlatego tak ważne jest wprowadzenie środków prawnych które mogą doprowadzić do przyzwyczajenia się społeczeństwa i pracodawców do tego, że kobieta i mężczyzna mają prawo do jednego wynagrodzenia za pracę o tej samej wartości. Chodzi przede wszystkim o implementację aktów UE, takich jak dyrektywa o przejrzystości płac. Trzeba przy tym podkreślić, że ważne jest nie tylko odpowiednie wdrożenie przepisów unijnych, ale także zagwarantowanie skutecznej kontroli ich przestrzegania. Bo niestety często zdarza się, że prawo jest dobre, ale kłopoty z jego egzekwowaniem w praktyce prowadzą do tego, że prawo staje się puste, a wynikające z niego uprawnienia – pozorne.

Rzecznik dodał również, że z głosów trafiających do BRPO wynika, że w dalszym ciągu w Polsce problemy zgłaszają rodzice – przede wszystkim matki – powracające na rynek pracy po urodzeniu dziecka. To również jest postulat adresowany do ustawodawcy i władz publicznych.

- Dobrym krokiem było wprowadzenie w ubiegłym roku świadczeń przewidzianych tzw. ustawą „Aktywny rodzic”, choć niekiedy rodzice zgłaszają nam problemy ze skutecznym uzyskaniem świadczenia. W dalszym ciągu aktualne są postulaty dotyczące zagwarantowania rodzinom równego prawa do zapisania dziecka do żłobka czy przedszkola, a także rzeczywistego uwzględnienia faktu posiadania i wychowywania dziecka w regulacjach podatkowych – podkreślił Marcin Wiącek.

Ostatnią grupą zagadnień, o jakich mówił RPO były problemy, jakich doświadczają na rynku pracy – z jednej strony – osoby młode, a z drugiej strony – seniorzy. Gdy chodzi o osoby młode, to aktualnie w Europie dużo mówi się o negatywnych skutkach kryzysu kosztów utrzymania. Młodzi ludzie – zwłaszcza ludzie pochodzący z ubogich czy dysfunkcyjnych rodzin – często nie mają możliwości usamodzielnienia się, w szczególności zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. A to przekłada się na brak dostępu do zatrudnienia, brak możliwości realizowania aspiracji zawodowych.

Gdy zaś chodzi o seniorów, to w dalszym ciągu obserwujemy zjawisko instytucjonalnego ageizmu. Seniorzy, zwłaszcza osoby w wielu emerytalnym, są często zniechęcane do podejmowania czy kontynuowania zatrudnienia. Brakuje dla nich ofert edukacyjnych, szkoleniowych, pozwalających na podnoszenie kwalifikacji, czy też uzyskanie – tak ważnych dzisiaj – umiejętności poruszania się w świecie cyfrowym. Pewne nadzieje można wiązać z uchwaloną niedawno ustawą o rynku pracy i służbach zatrudnienia, która weszła w życie 1 czerwca tego roku. Ustawa ta zobowiązuje urzędy pracy do pomocy osobom bezrobotnym, które osiągnęły wiek emerytalny. Eksperci wskazują jednak, że za nowymi instrumentami wsparcia nie poszły odpowiednie środki finansowe dla urzędów pracy. Istnieje ryzyko, że dobre pomysły mogą okazać się iluzoryczne.

RPO wspomniał także o istotnej luce w polskim prawie, ponieważ nieuregulowana jest tzw. praca platformowa – dzisiaj bardzo powszechna, choć brakuje danych statycznych pozwalających na oszacowanie skali tego zjawiska. Jest to praca specyficzna, gdyż opiera się nie na relacji dwustronnej – jak to ma miejsce w klasycznym stosunku zatrudnienia – ale trójstronnej, tj. zlecającym, wykonawcą oraz właścicielu platformy internetowej. Osoby zarabiające w ten sposób nie są wystarczająco chronione – nie mają pewności zatrudnienia, ich dochód jest nieregularny, nie posiadają także odpowiednich gwarancji w sferze ubezpieczeń społecznych. Jest to kolejne zadanie dla ustawodawcy.

- Problematyka praw człowieka na rynku pracy stanowi poważną część skarg kierowanych do RPO, a tym samym obszerny wycinek pracy naszego biura. Dlatego też bardzo doceniam to, że Państwo spotykają się, aby o tym dyskutować. Ufam, że dzisiejsza konferencja przyniesie wiele postulatów i pomysłów, które ja i moi współpracownicy będziemy mogli wykorzystać w naszej pracy – zakończył swoje wystąpienie Marcin Wiącek.

Konferencja „Forum Pracownika i Pracodawcy” stanowi integralną część jubileuszowej, 15. edycji Konkursu Pracodawca Godny Zaufania, która została objęta Honorowym Patronatem RPO. Głównym celem inicjatywy jest promowanie odpowiedzialnej polityki pracowniczej i polityki socjalnej.