Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rodzice dzieci martwo urodzonych, których płci nie da się określić, nie mogą otrzymać ani zasiłku pogrzebowego ani macierzyńskiego, ani też skorzystać ze skróconego okresu urlopu macierzyńskiego
• Mimo że w 2021 r. Senat przyjął projekt ustawy dotyczący tej sprawy, Sejm nadal go nie uchwalił
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi przewodniczących komisji sejmowych o informacje co do aktualnego stanu prac nad tym projektem
• AKTUALIZACJA:  Senacki projekt ustawy wymagałby zarówno pogłębionej analizy, szczególnie w zakresie możliwości budżetowych, jak i korelacji z nowo projektowanymi rozwiązaniami przewidzianymi w projektach dot. ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, nad którymi prace nie zostały jeszcze zakończone - informuje MRiPS
• AKTUALIZACJA2: Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega istnienie w systemie prawa nieuzasadnionej dyskryminacji w zakresie dostępu do urlopu i świadczeń związanych z martwym urodzeniem dziecka przysługujących bądź nieprzysługujących rodzicom dzieci martwo urodzonych w zależności od tego, czy ustalono płeć takich dzieci, czy też nie - brzmi odpowiedź MS dla sejmowej komisji, przekazana do wiadomości RPO.
• AKTUALIZACJA3: Teraz RPO pyta  pełnomocnika Prezesa Rady Ministrów o informacje nt. aktualnego stanu prac zmierzających do wyeliminowania nieuzasadnionego zróżnicowania rodziców
• AKTUALIZACJA4: Biuro Prezesa Rady Ministrów podziela stanowisko RPO co do przyznania prawa do zasiłku pogrzebowego i urlopu macierzyńskiego w przypadku, kiedy nie jest znana płeć dziecka martwo urodzonego. Niewiążącą opinię w sprawie Biuro PRM przesłało według właściwości Ministerstwu Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (całość w załączniku). 

Od kilku lat RPO zajmuje się kwestią uregulowania świadczeń z zakresu zabezpieczenia społecznego (zasiłek pogrzebowy, zasiłek  macierzyński, urlop macierzyński) dla rodziców dzieci martwo urodzonych, których płci nie da się ustalić.

Pierwszy raz Rzecznik  pisał w tej sprawie jeszcze w 2015 r. do ówczesnego MRPiPS.  Ostatnie wystąpienie w tej sprawie Rzecznik skierował do Marszałka Senatu RP 16 grudnia 2019 r.

19 maja 2021 r. Rzecznik skierował zaś do Komisji Ustawodawczej Senatu podziękowania za przesłanie projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z objęciem prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych (druk senacki nr 380). Był on realizacją postulatów RPO dotyczących sytuacji rodziców, którzy nie mogą otrzymać ani zasiłku pogrzebowego ani macierzyńskiego, ani też skorzystać ze skróconego okresu urlopu macierzyńskiego w razie urodzenia martwego dziecka, którego płci nie da się ustalić - w zakresie przyznania zasiłku pogrzebowego,

Pomimo przekazania senackiego projektu ustawy do Sejmu regulacji tej wciąż nie uchwalono.

W interpelacji poselskiej z 2 stycznia 2023 r. (interpelacja nr 38127) do Prezesa Rady Ministrów poruszono kwestię braku takich świadczeń dla rodziców. Z odpowiedzi  Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej wynika, że w resorcie nie są prowadzone prace legislacyjne w tym zakresie.

21 czerwca 2021 r. do Sejmu wpłynął senacki projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z objęciem prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych (druk nr 1401). 14 lipca 2021 r. skierowano go do I czytania w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, a  13 października 2021 r. do Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych.

Marcin Wiącek prosi zatem przewodniczących obu komisji o informacje co do aktualnego stanu prac  nad projektem ustawy. W ocenie Rzecznika sprawa ma istotne znaczenie dla poprawienia sytuacji prawnej polskich rodzin i poszanowania ich słusznych praw. Pismo trafiło też do wiadomości marszałków Sejmu i Senatu.

Odpowiedź Stanisława Szweda, sekretarza stanu w MRiPS dla Przewodniczącego Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych Sejmu RP

Prezes Rady Ministrów Zarządzeniem nr 9 z dnia 5 lutego 2021 r. ustanowił Pełnomocnika Prezesa Rady Ministrów do spraw reformy regulacji administracyjnych związanych z ruchem naturalnym ludności i ochrony miejsc pamięci, pana Wojciecha Labudę. Pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów powołał specjalny zespół międzyresortowy, w skład którego weszli również przedstawiciele Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, który w ramach swoich prac poddał analizie kwestię pochówku dzieci marto urodzonych. Rozważana była również, związana z martwym urodzeniem, problematyka świadczeń z tego tytułu, w tym świadczeń rodzicielskich i pogrzebowych. Do chwili obecnej nie zostały jednak podjęte decyzje co do ewentualnej zmiany istniejącego stanu prawnego w tej materii.
Zważywszy na to uprzejmie informuję, że w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej nie są prowadzone prace legislacyjne w powyższym zakresie.

Zatem przedstawiony senacki projekt ustawy wymagałby zarówno pogłębionej analizy, szczególnie w zakresie możliwości budżetowych realizacji proponowanych zmian jak również jego korelacji z nowo projektowanymi rozwiązaniami przewidzianymi w projekcie ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych (UD278) oraz projekcie ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o cmentarzach i chowaniu zmarłych (UD277) - prace nad którymi nie zostały jeszcze zakończone - dlatego na tym etapie przedstawienie do niego stanowiska Rady Ministrów byłoby przedwczesne.

Pismo Marcin Warchoła, sekretarza stanu w MS, do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny

Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega istnienie w systemie prawa nieuzasadnionej dyskryminacji w zakresie dostępu do urlopu i świadczeń związanych z martwym urodzeniem dziecka przysługujących bądź nieprzysługujących rodzicom dzieci martwo urodzonych w zależności od tego, czy ustalono płeć takich dzieci, czy też nie.

Problematyka ta dotyczy tak istotnych z punktu widzenia praw człowieka zagadnień jak godność człowieka, prawo do prywatności czy kult czci osoby zmarłej. Brak jest uzasadnienia, by wymogi formalne (obowiązkowe oznaczenie płci dziecka w karcie martwego urodzenia), status majątkowy rodziców (koszt badań genetycznych), czy sama konstrukcja genetyczna człowieka albo wiarygodność narzędzi diagnostycznych różnicowały dostęp do świadczeń dla rodziców dzieci martwo urodzonych. Stąd też wymóg określenia płci nie powinien być brany pod uwagę w kontekście zorganizowania pochówku z wykorzystaniem zasiłku pogrzebowego, czy odbycia żałoby  w trakcie tzw. skróconego urlopu macierzyńskiego z wykorzystaniem zasiłku macierzyńskiego.

Ministerstwo Sprawiedliwości potwierdza zasadność postulatów Rzecznika Praw Obywatelskich oraz intencji leżących u podstaw inicjatyw legislacyjnych objętych drukami sejmowymi o numerach 466, 1410 oraz 1610 w zakresie, w jakim zmierzają do wyeliminowania wskazanej wyżej dyskryminacji.

Odnosząc się jednak dalej do wniesionych do Sejmu projektów ustaw (druki nr 466, 1401 i 1610), wskazać należy, że - jak wydaje się - są one wadliwe i w nieprawidłowy sposób próbują wyeliminować istniejącą nierówność sytuacji prawnej rodziców dzieci martwo urodzonych.

1.    Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego (druk nr 466) przewiduje zmianę ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyznanie prawa do zasiłku pogrzebowego osobie będącej rodzicem dziecka martwo urodzonego, jeżeli pokryła koszty pogrzebu (zmiana art. 78 ust. 2 tej ustawy) oraz zmianę ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego przede wszystkim w zakresie informacji, jakie ma zawierać karta martwego urodzenia oraz eliminacji zapisu, że karty martwego urodzenia nie przekazuje się kierownikowi urzędu stanu cywilnego, jeżeli nie jest możliwe ustalenie płci dziecka. Wydaje się, że ww. projekt ustawy ma na celu wyeliminowanie przede wszystkim nierówności wobec prawa rodziców dziecka martwo urodzonego, którego płeć została ustalona i rodziców dziecka martwo urodzonego, którego płci nie można było ustalić, w zakresie prawa do zasiłku pogrzebowego. W projekcie przewidziano równocześnie wprowadzenie dodatkowych unormowań w ustawie - Prawo o aktach stanu cywilnego (nowoprojektowany art. 60a w zw. z nowoprojektowanym art. 59 ust. 5) pozwalających na sporządzenie aktu urodzenia martwo urodzonego dziecka, u którego nie jest możliwe ustalenie płci, co mogłoby wyeliminować także nierówność odnośnie do pozostałych świadczeń (skróconego urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego). Rozwiązania takiego nie można jednak uznać za prawidłowe. Zmiany w zakresie ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego nie powinny zmierzać do wprowadzenia możliwości sporządzenia aktu urodzenia dziecka, w sytuacji, gdy nie można ustalić płci tego dziecka, bowiem wówczas w akcie urodzenia dziecka nie byłoby niezbędnych danych ustalających jego tożsamość (dodatkowo dochodzą problemy związane z nadaniem dziecku imienia bądź imion wskazujących niewątpliwie na płeć), a dodatkowo naruszałoby zasady systemu rejestracji aktów stanu cywilnego.

2.    Senacki projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z objęciem prawem do zasiłku pogrzebowego nowej grupy uprawnionych (druk nr 1401) przewiduje wprowadzenie zmian w zakresie wypłaty zasiłku pogrzebowego zarówno w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych (w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), jak i w ubezpieczeniu społecznym rolników (w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) oraz w systemie ubezpieczeń społecznych służb mundurowych. Wydaje się, że projekt ten jest co najmniej niewystarczający, bowiem dotyczy jedynie przepisów w zakresie uprawnienia do zasiłku pogrzebowego, co nie eliminuje zróżnicowania uprawnień rodziców dzieci martwo urodzonych, gdy jest możliwe ustalenie płci dziecka, jak i gdy takiej możliwości nie ma.

3.    Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego (druk nr 1610) podobnie, jak poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego (druk nr 466), nowelizuje przepisy dotyczące sporządzenia aktu urodzenia dziecka martwo urodzonego, a co za tym idzie jest dotknięty tą samą wadą.
Wymienione wyżej parlamentarne inicjatywy ustawodawcze, jak i wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich, postulują zrównanie uprawnień rodziców dzieci martwo urodzonych w zakresie dostępu do świadczeń związanych z żałobą i pochówkiem takich dzieci bez względu na to, czy ich płeć jest możliwa do ustalenia, czy też nie.
Ministerstwo Sprawiedliwości - jak już wyżej wskazano - podziela intencje leżące u podstaw wymienionych na wstępie propozycji rozwiązań legislacyjnych. Niemniej jednak, proponowane w nich rozwiązania nie wydają się optymalne dla realizacji zakreślonego powyżej celu.

Godzi się zauważyć, że przedstawione projekty ustaw wymagałyby podjęcia złożonego procesu legislacyjnego z udziałem szeregu podmiotów i nowelizacji licznych aktów prawnych rangi ustawowej pozostających w zakresie właściwości rożnych resortów (w szczególności druk nr 1401). W ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości dla osiągnięcia zakładanego celu nie jest konieczne wprowadzenie do systemu prawa nowej kategorii osób uprawnionych (druk nr 1401) ani naruszenie polskiego systemu aktów stanu cywilnego (druk nr 466 i 1610).

Biorąc pod uwagę powyższe, wydaje się zatem, że zawarte w projektach ustaw (druki nr 466, 1401 i 1610) propozycje zmian legislacyjnych nie są w pełni prawidłowe i w związku z tym wyżej wymienione projekty nie powinny zyskać aprobaty. W szczególności za nieprawidłowe uznać należy zmiany legislacyjne powodujące wprowadzenie do polskiego porządku prawnego „nowego” aktu stanu cywilnego - aktu urodzenia, w którym nie byłaby określana płeć dziecka.

Reasumując, Ministerstwo Sprawiedliwości opowiada się za nienadawaniem biegu wyżej wymienionym projektom legislacyjnym ze względu na ich niewystarczalność, wadliwość, nieuzasadnione skomplikowane rozwiązania naruszające dotychczasowe zasady rejestracji aktów stanu cywilnego oraz zbyt wieloobszarowy przedmiot proponowanych zmian.

Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega jednak potrzebę przeprowadzenia działań legislacyjnych, które zrównają uprawnienia rodziców dzieci martwo urodzonych w dostępie do urlopu i świadczeń związanych z martwym urodzeniem dziecka, bez względu na kryterium możności ustalenia płci takich dzieci. Takie rozwiązanie wychodziłoby naprzeciw m.in. zasadzie równości wobec prawa (zob. art. 32 Konstytucji RP).

Obecnie obowiązujące przepisy regulujące tak ważną społecznie kwestię budzą zasadnicze wątpliwości. Dlatego też, zwrócono się do Pana Wojciecha Labudy, Pełnomocnika Prezesa Rady Ministrów ds. reformy regulacji administracyjnych związanych z ruchem naturalnym ludności i ochrony miejsc pamięci, z prośbą o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych zmierzających do wyeliminowania istniejącej w systemie prawa nieuzasadnionej dyskryminacji rodziców dzieci martwo urodzonych, których płeć nie może zostać ustalona przy zastosowaniu zwykłych metod.

Kolejne pismo RPO

Po odpowiedzi MS Marcin Wiącek pisze do Wojciecha Labudy, pełnomocnika Prezesa Rady Ministrów ds. reformy regulacji administracyjnych związanych z ruchem naturalnym ludności i ochrony miejsc pamięci.

RPO prosi pełnomocnika o informacje nt. aktualnego stanu prac co do działań legislacyjnych zmierzających do wyeliminowania nieuzasadnionego zróżnicowania rodziców dzieci martwo urodzonych, których płeć nie może zostać ustalona.

VII.534.20.2015