Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jeśli lekarz lub pielęgniarka odmówili pacjentowi świadczenia, powołując się na klauzulę sumienia, to ich szpital wskazywałby inne miejsce, gdzie dostanie pomoc
• RPO pozytywnie ocenia taki przepis senackiego projektu, wykonującego wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2015 r. Zdaniem RPO przyczyni się to do pełniejszego poszanowania praw pacjentów
• Wątpliwości Rzecznika budzi zaś przepis przewidujący wprowadzenie klauzuli sumienia dla diagnosty laboratoryjnego

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie wskazywał na konieczność pilnego ustanowienia mechanizmu, który pozwoli pacjentowi uzyskać informację, gdzie może realnie uzyskać świadczenie zdrowotne. 

Projekt inicjatywy legislacyjnej Senatu przygotowała senacka Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Taka nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej realizuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego. 7 października 2015 r. stwierdził on (sygn. akt K 12/14),  że wolność sumienia podlega w Polsce ochronie z mocy Konstytucji, w konsekwencji czego nie jest niezbędne ani nawet możliwe regulowanie wolności sumienia w ustawach. Jedyną rolą ustawodawstwa w tym zakresie jest zaś regulacja postępowania w przypadku, gdy skorzystanie przez jednostkę z wolności sumienia pozostaje w konflikcie w gwarantowanymi w przepisach wolnościami lub prawami innych osób.

Według projektu, obowiązkami w tym zakresie nie można by obarczać jednostki korzystającej z wolności sumienia. Dotychczas ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty obligowała lekarza odmawiającego wykonania czynności medycznej do wskazania innego lekarza, który tą czynność wykona. W projekcie proponuje się przenieść ten obowiązek z lekarza (pielęgniarki, położnej) na podmiot, w którym osoba odmawiająca realizacji zadania jest zatrudniona. Jeśli diagnosta laboratoryjny odmówi zaś wykonania zlecenia niezgodnego z jego sumieniem, niezwłocznie powiadamia o tym pisemnie bezpośredniego przełożonego, a zlecenie zapewnia podmiot leczniczy, w którym diagnosta odmówił jego  wykonania.

- Pragnę pozytywnie ocenić to rozwiązanie, podziękować za tę inicjatywę i wskazać, że odpowiada ono wielokrotnie w  przeszłości zgłaszanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich postulatom – napisał zastępca RPO Stanisław Trociuk w opinii dla Senatu. Tak odniósł się do artykułów przewidujących zmiany podmiotu, który ma informować pacjenta, gdzie będzie mógł uzyskać świadczenie zdrowotne w przypadku, gdy lekarz odmówi jego udzielenia z powołaniem się na klauzulę sumienia oraz analogicznych przepisów dotyczących pielęgniarek i położnych. Według Rzecznika przyjęcie tych rozwiązań nie tylko będzie stanowić wykonanie wyroku Trybunału, ale przede wszystkim przyczyni się do pełniejszego poszanowania praw pacjentów.

Wątpliwości budzi zaś art. 2 projektu, przewidujący wprowadzenie klauzuli sumienia w ustawie z 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej. W uzasadnieniu projektu nie podano żadnych argumentów przemawiających za tezą, że diagnosta laboratoryjny jest zawodem eksponowanym na konflikt sumienia i w związku z tym - a także uwzględniając konieczność poszanowania praw pacjentów - potrzebne jest wprowadzenie na poziomie ustawowym regulacji dotyczących klauzuli sumienia.

Uznając, że również diagnosta laboratoryjny powinien mieć możliwość postępowania zgodnie ze swoim światopoglądem, Rzecznik wskazuje, że z uzasadnienia projektu nie wynika, w jaki sposób wykonywanie zleconych badań przez diagnostę miałoby stanowić naruszenie konstytucyjnych wolności sumienia i wyznania. Nawet bowiem przy przyjęciu, że klauzula sumienia ma charakter pierwotny, konieczne jest wskazanie, jaka norma moralna, w tym przypadku norma moralna diagnosty, miałaby zostać naruszona poprzez wykonanie badania.

Rzecznik podkreśla, że związek między wykonaniem badania przez diagnostę a  naruszeniem jego integralności moralnej musiałby być bezpośredni. Klauzula sumienia obejmuje bowiem wykonywanie tylko takich działań, które bezpośrednio godzą bądź stanowią bezpośrednie i realne zagrożenie dla określonego dobra. W ocenie Rzecznika tak jak przyjmowanie od dostawców wyrobów medycznych i ich sprzedaż klientom aptek nie kojarzy się powszechnie z wartościami, które mogłyby być objęte klauzulą sumienia, tak też w przypadku diagnostów wykonujących zlecone przez lekarza badania trudno wskazać wartości mogące być naruszone w wyniku wykonywania zawodu.

Ponadto Rzecznik zwrócił uwagę, że uzasadnienie projektu nie spełnia wymagań przewidzianych prawem, w szczególności nie zawiera wyjaśnienia potrzeby i celu wydania ustawy oraz przedstawienia rzeczywistego stanu w dziedzinie, która ma być unormowana. Projektodawca przedstawił w uzasadnieniu jedynie ogólne uwagi dotyczące znaczenia klauzuli sumienia, przyczyn różnic w zakresie podmiotów informujących o świadczeniu, którego wykonania odmówili lekarz, pielęgniarka, położna bądź diagnosta oraz szczegółowe uzasadnienie, dlaczego nie proponuje się wprowadzenia klauzuli sumienia w innych obszarach. - W żadnym miejscu projektodawca nie odnosi się do istoty wprowadzenia klauzuli sumienia, w szczególności przyczyn tego rozwiązania, które może rodzić przedstawione wyżej wątpliwości – napisał Stanisław Trociuk.

Wyraził nadzieję, że uwagi RPO zostaną wzięte pod uwagę w pracach nad ustawą.

VII.5600.13.2018