Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jak zwiększyć ściągalność alimentów?
• Czy nowelizacja art. 209 kodeksu karnego (przestępstwo niealimentacji), która weszła w życie 31 maja 2017 r., wpłynęła na ściągalność alimentów i przyczyniła się do zmiany postaw społecznych?
• Jakie rozwiązania dotyczące egzekucji zadłużenia alimentacyjnego stosowane w innych państwach moglibyśmy wykorzystać w Polsce?

Na te pytania starali się odpowiedzieć uczestnicy dziewiątego posiedzenia Zespołu ds. Alimentów, które 9 stycznia odbyło się w Biurze Rzecznika Praw Dziecka.

- To już prawie dwa lata działalności naszego Zespołu. Bardzo serdecznie dziękuję za dotychczasową pracę i Państwa zaangażowanie na rzecz praw dzieci – rozpoczęła spotkanie sędzia Agnieszka Rękas z Biura Rzecznika Praw Dziecka.

- Wciąż mamy jeszcze wiele do zrobienia, ale już wiele udało się zmienić dzięki naszej działalności.  Mamy też dużo zapowiedzi zmian od poszczególnych ministerstw. Będziemy się im, z Państwa pomocą, przyglądać – podkreśliła Zastępczyni RPO Sylwia Spurek.

Katarzyna Czaj-Trzcińska z Biura Rzecznika Praw Dziecka przypomniała najważniejsze wystąpienia przygotowane w ramach Zespołu ds. Alimentów, które zostały skierowane do instytucji publicznych od chwili ostatniego posiedzenia Zespołu (25 września 2017 r.). Wskazywała, że wśród propozycji zgłaszanych przez RPO i RPD znalazły się m.in.: likwidacja progu dochodowego w przypadku Funduszu Alimentacyjnego, kierowanie dłużników do prac społecznie użytecznych. Przedstawicielka RPD zauważyła, że coraz więcej skarg trafiających do obu rzeczników dotyczy rodziców samotnie wychowujących jedno dziecko, którzy nie mogą liczyć na wsparcie z Funduszu Alimentacyjnego, bo nieznacznie przekraczają dochód, a ponadto nie mogą skorzystać z programu „500+”. Wciąż nierozwiązanym problemem pozostaje kwestia stworzenia ogólnopolskiej kampanii dotyczącej problemu niealimentacji. Katarzyna Czaj-Trzcińska  przypomniała też o wystąpieniu do wojewodów w sprawie obowiązku przekazywania przez jednostki samorządu terytorialnego informacji o dłużnikach alimentacyjnych do biur informacji gospodarczej.

W posiedzeniu Zespołu ds. Alimentów wzięli też udział przedstawiciele Stowarzyszenia Dzieciakom ORG. Podkreślali, że bardzo ważne jest podejmowanie działań, które będą miały na celu zaangażowanie obojga rodziców w proces wychowania dzieci już po rozstaniu z partnerem, a nie tylko skupianie się na ściągalności alimentów.

Doświadczenia międzynarodowe

Michał Kubalski z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawił informację na temat raportów Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości dotyczących obowiązku alimentacyjnego. Omówiono w nich m.in. rozwiązania innych państw – w tym m.in. Niemiec [szczegółowe dane].  Jak wynika z przedstawionych informacji dużą rolę w przypadku ściągalności alimentów odgrywają tam działające na poziomie lokalnym Jugendamty. Michał Kubalski mówił również jak wygląda stosowanie tablic alimentacyjnych u naszych zachodnich sąsiadów. Obecnie polskie Ministerstwo Sprawiedliwości rozważa wprowadzenie tzw. alimentów podstawowych, wzorowanych właśnie na tym modelu. Szczegółowo  omówione zostały również kwestie dotyczące francuskiej procedury ściągalności alimentów [szczegółowe dane].

Jak zmienić poziom ściągalności alimentów?

Michał Kubalski zwrócił również uwagę na raport z badań dotyczących przyczyn niskiej skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych w Polsce [szczegółowe dane]. W dyskusji wskazywano  m.in. na kwestie zawierania ugody w przypadku alimentów. – Gdy czytałam ten raport tak bardzo uderzyło mnie, że tak mało dzieje się zanim dojedzie do postępowania przed sądem np. do mediacji – zauważyła sędzia Agnieszka Rękas. Wciąż zbyt mało spraw dotyczących alimentów jest rozwiązywanych bez uruchamiania całej machiny wymiaru sprawiedliwości.

W omówionym podczas posiedzenia raporcie można znaleźć liczne propozycje zmian, mających usprawnić ściąganie alimentów. Wskazano wśród nich m.in. na: lepszą współpracę komorników z Policją, możliwość zajęcia nieruchomości wierzyciela bez wniosku wierzyciela oraz wystąpienia o hipotekę przymusową, a także rezygnację z prawa wyboru komornika. To co pojawia się w raporcie i co było również podnoszone przez Zespół ds. Alimentów,  to m.in. zobowiązanie ZUS do przekazywania informacji (z urzędu i automatycznie) o podjęciu zatrudnienia przez dłużnika jedynie na podstawie informacji o wszczęciu egzekucji alimentacyjnych.

Wśród propozycji przedstawionych w raporcie IWS znalazła się także propozycja korzystania z Centralnej informacji o rachunkach (na podstawie Prawa bankowego).  – My jako komornicy korzystamy z systemu Ogniwo, ale nie ma w nim niektórych banków, w tym np. spółdzielczych kas oszczędnościowych – wskazywał jeden z uczestników spotkania.

Dr Elżbieta Korolczuk zwróciła uwagę, że bardzo wiele zależy od postawy samych wierzycieli. W wielu przypadkach nie wierzą w ogóle, że uda im się coś osiągnąć. Michał Kubalski z Biura RPO mówił, że jak   wskazano w raporcie, ogromną rolę w tym zakresie mogłoby odegrać wzmocnienie roli prokuratora, czy wprowadzenie możliwości uzyskania profesjonalnej pomocy prawnej przez rodzica, który nie otrzymuje alimentów na dziecko.  Jak zauważyła sędzia Agnieszka Rękas, warto byłoby w ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej uwzględnić możliwość skorzystania z takiego bezpłatnego wsparcia w przypadku zjawiska niealimentacji. Dr Elżbieta Korolczuk zaznaczyła, że byłoby to o tyle zasadne rozwiązanie, że przecież wierzycielami są tak naprawdę dzieci.

Skutki zmiany art. 209 kodeksu karnego

Uczestnicy posiedzenia dyskutowali o tym, czy zmiany w Kodeksie karnym (art. 209) dotyczące przestępstwa niealimentacji wprowadzone w ubiegłym roku wpłynęły na skuteczność egzekucji zadłużeń alimentacyjnych. Jak podkreślali biorący udział w posiedzeniu komornicy, w ich odczuciu nastąpiło pewnego rodzaju drgnięcie, jeśli chodzi o postawę dłużników, ale minimalne. –Czasami zdarza się, że ktoś ma zadłużenie wynoszące 100 tys. zł, a teraz nagle przychodzi do mnie i chce wpłacić chociaż 100 zł – mówił o swoich doświadczeniach jeden z komorników. Mec. Grzegorz Wrona wskazał natomiast, że na początku, gdy nowe przepisy miały wejść w życie rzeczywiście bardzo dużo osób obawiało się ich konsekwencji i zaczynało dopytywać, co zrobić aby nie zostać ukaranym z art. 209 k.k. Jednak ten efekt nie utrzymał się.

Katarzyna Stadnik ze Stowarzyszenia Dla Naszych Dzieci omówiła wyniki raportu przygotowanego na postawie danych Policji dotyczących zawiadomień o popełnieniu przestępstwa z art. 209 kodeksu karnego.  Stowarzyszanie otrzymało dane z sześciu Komend Wojewódzkich Policji. Choć przepis ten zmienił się w ubiegłym roku, to - jak wynika z informacji  przekazanych Stowarzyszeniu - nie odbyły się żadne szkolenia dla funkcjonariuszy Policji w tym zakresie. – Zdarzało się, że o zmianie przepisów policjanci dowiadywali się od rodziców, którzy składali zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa – mówiła Katarzyna Stadnik. Jak wynika z danych, Policja jednak coraz rzadziej decyduje się na umorzenie tego typu postępowań.

Zespół ds. Alimentów

Kolejne posiedzenie Zespołu ds. Alimentów odbędzie się w kwietniu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zespół Ekspertów został powołany w lutym 2016 r. wspólnie przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rzecznika Praw Dziecka. Każde spotkanie Zespołu jest poświęcone omówieniu wystąpień Rzeczników, otrzymanych na nie odpowiedzi, dyskusji nad postulatami dalszych działań na rzecz poprawy sytuacji dzieci niealimentowanych w Polsce.