Biuletyn Informacji Publicznej RPO

O podstawowych problemach dzieci pozbawionych alimentów i możliwych rozwiązaniach tej kwestii rozmawiali 9 lutego 2016 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich uczestnicy pierwszego spotkania Zespołu Ekspertów do spraw Alimentów.

Jego utworzenie to wspólna inicjatywa Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka. W pracach zespołu wzięli udział adwokaci, sędziowie, przedstawiciel Konfederacji Lewiatan, przedstawicielki Stowarzyszenia „Dla Naszych Dzieci”, przedstawiciel Stowarzyszenia „Program Wsparcia Zadłużonych”, przedstawiciele świata nauki i środowiska penitencjarnego.

Posiedzenie Zespołu otworzyła zastępczyni rzecznika praw obywatelskich ds. równego traktowania dr Sylwia Spurek, przedstawiając dotychczasowe wystąpienia generalne RPO dotyczące alimentów.

W imieniu Rzecznika Praw Dziecka głos zabrała sędzia Agnieszka Rękas, która poinformowała o treści skarg w tym obszarze jakie wpływają do Biura RPD (rocznie około 50-60). Wskazała też, że osoby nie płacące alimentów, a zobowiązane do tego, są zwykle karane pozbawieniem wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, po czym kary są odwieszane i dana osoba trafia do zakładu karnego.

Uczestnicy spotkania omówili podstawowe problemy związane z sytuacją dzieci pozbawionych alimentów i dyskutowali o możliwych rozwiązaniach w tej dziedzinie, między innymi o:

• podniesieniu bądź zniesieniu progu dochodowego, od którego zależy przyznanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego;
• zwiększeniu ściągalności należnych alimentów;
• ewentualnej potrzebie nowelizacji art. 209 k.k.

Zwrócili też uwagę na swoiste przyzwolenie społeczne na niepłacenie alimentów oraz ukrywanie dochodów.

Posiedzenie Zespołu podsumował rzecznik praw obywatelskich. Dr Adam Bodnar wskazał, że wielu ojców może wpaść w swoistą pętlę - nie płacą  alimentów, bo nie rozumieją, dlaczego należy je płacić i jaki to ma związek z dobrem dziecka. Stąd bardzo ważne jest przeprowadzenie przemyślanej kampanii społecznej na ten temat i ewentualne skorzystanie z ogromnego doświadczenia, jakie ma Rzecznik Praw Dziecka. Należy też rozważyć wystąpienie do Najwyższej Izby Kontroli, aby zajęła się ona problematyką Funduszu Alimentacyjnego. W ramach współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych można wypracować przekazywanie komornikom informacji o wpływie składek od osób zobowiązanych do płacenia alimentów.

Rzecznik popiera również postulat przeprowadzenia badań opinii społecznej i badań naukowych na ten temat,  ale - jak zaznaczył - planowanie ich nie powinno zwalniać nas z bieżących działań i ich koordynowanie.

W związku z migracją w ramach Unii Europejskiej nasuwa się też pytanie, na ile wykorzystywany jest europejski tytuł egzekucyjny. Rzecznik zwrócił uwagę na potrzebę analizy orzecznictwa z zakresu stosowania art. 209 k.k. i przesłanek w nim zawartych, pod kątem ewentualnego pytania prawnego do Sądu Najwyższego.

Rozważenia wymaga wykorzystanie systemu dozoru elektronicznego zamiast wymierzania bezwzględnej kary pozbawienia wolności za przestępstwo niealimentacji. Być może warto się również zastanowić nad możliwością kierowania skazanych z art. 209 k.k., którzy przebywają w jednostkach penitencjarnych i nie mają możliwości pracy odpłatnej, do prac publicznych np. na rzecz samorządu terytorialnego w zamian za spłacenie przez państwo części zadłużenia. Tym samym minimalizowałoby to częściowo pętlę zadłużenia, w jaką wpadają osoby skazane mające zobowiązania alimentacyjne. Rzecznik podniósł także problem adwokata dla dzieci i przedstawił praktyki innych państw w tym obszarze.

Sędzia Agnieszka Rękas, podsumowując spotkanie w imieniu Rzecznika Praw Dziecka, wskazała na postulaty RPD odnośnie adwokata dla dzieci. Podkreśliła, że wspólne działania rzeczników wzmocnią wydźwięk problemu. Wskazała także na to, że osoby odbywające karę pozbawienia wolności mają bardzo małe szanse na utrzymanie kontaktu z dzieckiem (jeśli dziecko ma prawo do kontaktu z obojgiem rodziców) i małe szanse na płacenie alimentów.

Zastępczyni Rzecznika dr Sylwia Spurek zadeklarowała na zakończenie, że po spotkaniu Biuro przeanalizuje zgłoszone i postulaty oraz przygotuje propozycje zmian systemowych.
 

*) Art. 209. Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego

§ 1. Kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
§ 3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.