Biuletyn Informacji Publicznej RPO

23 marca 2017 r. w godzinach wieczornych 430 głosami za, 1 przeciw oraz przy 5 wstrzymujących się Sejm przyjął ustawę nowelizującą Kodeks karny w zakresie przestępstwa niealimentacji określonego w art. 209 k.k. Teraz ustawa trafi do Senatu.

Dziś przestępstwo niealimentacji karane jest karą do dwóch lat więzienia w przypadku uporczywego niepłacenia, które naraża dziecko na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Zgodnie z przyjętym przez Sejm rozwiązaniem gdyby rodzic nie płacił alimentów przez trzy miesiące, mógłby zostać karą do roku pozbawienia wolności do roku. Nie będzie miała przy tym znaczenia  sytuacja dziecka. Z drugiej strony – niższe zagrożenie karą pozwoliloby stosować inne formy wykonania kary pozbawienia wolności, np. System Dozoru Elektronicznego.

Gdyby rodzic nie płacił alimentów, a dziecko znajdowało się a dramatycznej sytuacji, kara byłaby wyższa – do dwóch lat. Ale w tym przypadku sąd musiałby wcześniej ustalić, że istotnie rodzic naraził dziecko  na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

W obu przypadkach, gdyby rodzic uiścił szybko zaległe alimenty, byłby traktowany łagodniej (albo w ogóle nie podlegałby karze, albo sąd odstąpiłby od wymierzenia kary).

Szczegóły przyjętego rozwiązania

Byłyby dwa typy przestępstwa uchylania się do alimentacji: typ podstawowy i kwalifikowany W pierwszym przypadku karą grzywny, ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do roku, karane byłoby uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, jeżeli łączna wysokość powstałych zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wyniesie co najmniej 3 miesiące.

Nie trzeba byłoby dodatkowo udowadniać niepłacącemu rodzicowi, że w efekcie naraził dziecko  na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

W drugim przypadku (przestępstwo kwalifikowane) groziłaby kara do dwóch lat pozbawienia wolności, ale wcześniej sąd musiałby ustalić, jakie konsekwencje w sytuacji życiowej dziecka (osoby uprawnionej do alimentów) spowodowało uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego.

Gdyby sąd doszedł  do wniosku, iż osoba uprawniona została narażona na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, wówczas sprawcy przestępstwa groziłaby będzie kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat 2.

Nowelizacja wprowadza też możliwość czynnego żalu.

Gdyby sprawca, nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty, to w zależności od tego, nie będzie podlegał karze (jeżeli popełnił czyn w typie podstawowym) albo sąd odstąpi od wymierzenia kary (jeżeli popełnił czyn w typie kwalifikowanym).

W tym ostatnim wypadku sąd będzie badał czy wina i społeczna szkodliwość czynu będą przemawiać przeciw odstąpieniu od wymierzenia kary.

Przypomnijmy, iż zagadnienie skuteczniejszej realizacji prawa dzieci do alimentów pozostaje w szczególnym zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich. W tym celu został utworzony Zespół Ekspertów ds. Alimentów Rzeczników Praw Obywatelskich i Dziecka. 

Według danych BIG Info Monitor z lutego 2017 r. od płacenia alimentów uchyla się około 299 tysięcy osób, a łączna kwota zadłużenia alimentacyjnego wynosi około 10,1 miliardów złotych.

W swoich wystąpieniach dotyczących art. 209 k.k. obaj Rzecznicy – Praw Obywatelskich i Praw Dziecka postulowali jak najszersze wykorzystanie systemu dozoru elektronicznego, a więc odbywać karę pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego.

W 2015 roku do prokuratury wpłynęło ponad 50 tys. spraw z art. 209 k.k. Prokuratura wniosła 11 tys. aktów oskarżenia. Umorzyła 9891 spraw i odmówiła wszczęcia postępowania w 19 044 sprawach.  Pod koniec 2016 r. w więzieniach przebywało 2714  skazanych za przestępstwo niealimentacji.