Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Deinstytucjonalizacja systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami jest od lat jednym z kluczowych postulatów środowiska
• Pilną potrzebę przyjęcia planu działania w tej sprawie, wraz ze wskazaniem ram czasowych, podkreśla Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych
• A pandemia dodatkowo uwypukliła wiele negatywnych konsekwencji instytucjonalnej opieki nad seniorami i osobami z niepełnosprawnościami
• Tymczasem wciąż nie ma nawet harmonogramu działań służących deinstytucjonalizacji – podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie do MRiPS

5 maja to Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych oraz Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Powinien się on stać szczególną okazją do refleksji nad sytuacją osób z niepełnosprawnościami w Polsce a także podsumowania dotychczasowych i zaplanowania dalszych działań dla adekwatnego wsparcia tych osób - tak, by na zasadzie równości z innymi mogły korzystać z praw i wolności człowieka i obywatela

RPO monitoruje wdrażanie w Polsce Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Potwierdza ona prawo osób z niepełnosprawnościami do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz poszanowania ich przyrodzonej godności. Za złożonymi deklaracjami na poziomie prawa międzynarodowego powinny iść realne działania na poziomie krajowym, także lokalnym, zwłaszcza w zakresie powszechnego dostępu do usług asystencji osobistej.

Proces deinstytucjonalizacji systemu wsparcia od lat pozostaje jednym z kluczowych postulatów. W 2017 r. RPO skierował -przy poparciu 54 organizacji społecznych – odpowiedni apel do Prezesa Rady Ministrów. Z kolei Komitet ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych w 2018 r. uznał, że w obszarze deinstytucjonalizacji w Polsce mamy do czynienia z „krytyczną stagnacją”. Komitet wskazał na pilną potrzebę wypracowania i przyjęcia planu działania na rzecz deinstytucjonalizacji wraz ze wskazaniem ram czasowych.

Zwracają też na to uwagę również osoby z niepełnosprawnościami. Podczas VI Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami podjęto uchwałę wzywającą do opracowania i uchwalenia, w ciągu pół roku, Strategii Deinstytucjonalizacji ze ścisłym współudziałem środowiska osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin.

Pandemia COVID-19 dodatkowo uwypukliła szereg negatywnych konsekwencji masowej, instytucjonalnej opieki nad osobami starszymi oraz osobami z niepełnosprawnościami. Przez wiele miesięcy obowiązywały rekomendacje i instrukcje dla domów pomocy społecznej z 8 października 2020 r. Zgodnie z nimi na terenie placówki przebywać mogły jedynie osoby niezbędne do jej prawidłowego funkcjonowania, które nie wykazywały objawów zakażenia. Aktywność mieszkańców, poza terenem placówek, miała być ograniczona.

Mimo że znaczna część mieszkańców oraz personelu domów pomocy społecznej została już zaszczepiona, nadal w wielu placówkach obowiązuje ścisły reżim sanitarny. MRiPS w porozumieniu z Głównym Inspektorem Sanitarnym i MZ opracowało rekomendacje ws. zwiększania aktywności mieszkańców poza terenem placówki. Dotyczyły one zarówno możliwości zwiększania aktywności zaszczepionych już mieszkańców poza terenem placówki, jak i umożliwienia odwiedzin przez osoby bliskie. Mimo łagodzenia restrykcji dyrektorzy placówek są ostrożni i sceptycznie podchodzą do znoszenia wszelkich ograniczeń. To zaś negatywnie wpływa na mieszkańców placówek, którzy mają poczucie dezinformacji i braku zrozumienia  decyzji.

Realizacją zalecenia Komitetu ONZ byłoby przyjęcie strategii deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce. Obecnie zadanie to należy do kluczowych, określonych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030. Szczegółowe działania, wdrażające całość procesu wraz z dokładnym harmonogramem i wskaźnikami, mają być wskazane w osobnych, krajowych ramach strategicznych deinstytucjonalizacji.

RPO z satysfakcją odnotował prace w MRiPS i MZ służące wypracowaniu krajowych ram deinstytucjonalizacji w obszarach usług medycznych i społecznych. Nie został jednak formalnie wskazany koordynator całego procesu; nie określono też wspólnego harmonogramu działań służących temu procesowi. W przypadku podjęcia decyzji o wypracowaniu jednego dokumentu, jakim byłaby krajowa strategia deinstytucjonalizacji, zapewniono o przeprowadzeniu szerokich konsultacji społecznych. Istotnym krokiem było powołanie Zespołu ds.  opracowania Strategii deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce. W zarządzeniu MRiPS z 12 stycznia 2021 r. wskazano termin 30 kwietnia 2021 r. na przedstawienie projektu strategii przez przewodniczącego Zespołu.

RPO prosi ministrę Marlenę Maląg o  informację o realizowanych i planowanych przez resort działań na rzecz zintensyfikowania procesu deinstytucjonalizacji, zgodnie z rekomendacjami Komitetu ONZ,  w tym o wskazanie:

1. czy projekt strategii deinstytucjonalizacji usług społecznych został sporządzony zgodnie z terminem zawartym w zarządzeniu MRiPSz 12 stycznia 2021 r. w sprawie powołania zespołu ds. opracowania strategii deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce;
2. jaki jest harmonogram działań zmierzających do opracowania strategii i czy przewidziano odpowiedni czas na konsultacje społeczne;
3. jaki jest przewidywany termin przyjęcia ostatecznej wersji strategii,
4. jakie będą zakładane ramy czasowe realizacji wymienionych w strategii zadań (po przyjęciu tego dokumentu).

Ponadto Rzecznik prosi o informacje ws.  dyskryminacji i poprawy standardu ochrony prawnej osób z niepełnosprawnościami przed tym negatywnym zjawiskiem. Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania chroni osoby z niepełnosprawnościami przed nierównym traktowaniem wyłącznie w dostępie do rynku pracy i kształcenia zawodowego. Nie zapewnia zaś równości w zakresie zabezpieczenia społecznego, oferowanych publicznie usług, w tym mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw lub energii, opieki zdrowotnej oraz oświaty i szkolnictwa wyższego.

XI.503.4.2016