Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby z niepełnosprawnościami oraz seniorzy przebywają w dużych instytucjach opieki nawet jeśli tego nie chcą, bo wciąż nie mają odpowiedniego wsparcia w lokalnej społeczności
• RPO zwraca uwagę Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na potrzebę deinstytucjonalizacji systemu wsparcia dla tych osób
• Polskę zobowiązują do tego m.in. rekomendacje Komitetu ONZ ds. Praw Osób Niepełnosprawnych z 2018 r. 
• Opracowanie strategii deinstytucjonalizacji koordynuje już Ministerstwo Zdrowia

Osoby z niepełnosprawnościami i osoby starsze powinny mieć możliwość niezależnego życia. Przewiduje to m.in. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Chodzi o to, aby w pełni i w sposób równy z innymi mogły one korzystać ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności. Osoby takie muszą mieć możliwość decyzji co do tego, gdzie i z kim będą mieszkać, a nie być zobowiązywane do mieszkania w  DPS-ach, domach seniora itp.

Cel ten można osiągnąć dzięki deinstytucjonalizacji, czyli przejściu do wsparcia na poziomie społeczności lokalnych. Założeniem jest zastąpienie oferowania miejsc w dużych instytucjach, jak DPS-y, wsparciem w postaci mieszkania chronionego lub korzystania z usług asystenta osobistego. Proces ten odnosi się także do systemu ochrony zdrowia psychicznego - główny ciężar powinien zostać przeniesiony z dużych szpitali psychiatrycznych na świadczenie pomocy w lokalnych wspólnotach.

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie wskazywał na potrzebę przeprowadzenia w Polsce tego procesu.

Wraz z 54 organizacjami społecznymi 20 listopada 2017 r. RPO apelował o to do Prezesa Rady Ministrów. Wskazano, że liczba DPS-ów stale rośnie. Podkreślano niedostateczny rozwój alternatywnych form wsparcia. Apelowano o przyjęcie Narodowego Programu Deinstytucjonalizacji.

W sierpniu 2018 r. RPO ponownie napisał do rządu, że seniorzy i osoby z niepełnosprawnościami nadal skazywani są na przeprowadzkę do dużych instytucji opieki, nawet jeśli tego nie chcą – nie ma bowiem dla nich właściwego wsparcia w miejscu zamieszkania. 

Rząd odpowiedział wtedy, że nie widzi potrzeby przyjmowania Narodowego Programu Deinstytucjonalizacji, ponieważ stosowane są inne narzędzia. A w ich ramach co roku 900 osób wraca z DPS-ów do społeczności lokalnych.

W kolejnym wystąpieniu do MRPiPS z sierpnia 2019 r. Rzecznik podkreślił rekomendacje dla Polski wydane we wrześniu 2018 r. przez Komitet ONZ ds. Osób Niepełnosprawnych. Komitet określił bowiem sytuację panującą w Polsce w obszarze deinstytucjonalizacji mianem "krytycznej stagnacji”.

W odpowiedzi z 11 września 2019 r. resort poinformował o rozpoczęciu prac nad opracowaniem strategii deinstytucjonalizacji i wyznaczeniu na ich koordynatora Ministerstwa Zdrowia. Rzecznik zwrócił się do niego o informację na temat aktualnego stanu prac i planowanym terminie ich zakończenia. Wcześniej podawano, że opracowanie strategii przewidywane jest na połowę 2020 r.

Mając świadomość, że wiele fundamentalnych dla deinstytucjonalizacji kwestii pozostaje we właściwości Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, zastępczyni RPO Hanna Machińska zwraca szczególną uwagę minister Marleny Maląg na to zagadnienie. Poprosiła ją o informacje o planowanych działaniach na rzecz zintensyfikowania tego procesu, zgodnie z rekomendacjami Komitetu ONZ.

XI.503.4.2016