Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• NSA wydał korzystny wyrok w sprawie frankowicza, który ubiegał się o umorzenie zaległości podatkowej powstałej na skutek restrukturyzacji kredytu frankowego
• Sąd podzielił stanowisko RPO, że zamiana zobowiązania cywilnego na zobowiązanie podatkowe jest sprzeczna z zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa
• Nie można różnicować sytuacji podatkowej obywateli, którzy dokonali restrukturyzacji zadłużenia ze względu na okres, kiedy nastąpiło porozumienie z bankiem
• Tym samym kredytobiorcy, którzy nie mogli skorzystać z instytucji zaniechania poboru podatku, mogą rozważać wystąpienie z wnioskiem o udzielenie ulgi podatkowej

Stan sprawy

15 lipca 2020 r. (sygn. akt II FSK 1886/19) NSA oddalił skargę kasacyjną fiskusa w postępowaniu, do którego przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich. Sprawa dotyczyła obywatela, który zawarł umowę kredytu hipotecznego we franku szwajcarskim. Z uwagi na istotne trudności ze spłatą zobowiązania wynikające ze wzrostu kursu walutowego, doszło do zawarcia ugody z bankiem. Bank zgodził się na zwolnienie obywatela z długu w zamian za przekazanie własności kredytowanej nieruchomości.

Kilka lat później fiskus przeprowadził w tej sprawie czynności sprawdzające i stwierdził, że od kwoty odpowiadającej wartości umorzonego kredytu należy się należy się podatek.

Ponieważ porozumienie z bankiem zostało zawarte przed 2015 r., obywatel nie mógł skorzystać z instytucji zaniechania poboru podatku wprowadzonej na mocy rozporządzenia Ministra Finansów. Ustawodawca postanowił bowiem wesprzeć kredytobiorców, którzy zaciągnęli zobowiązania w walucie obcej, w szczególności we franku szwajcarskim i odstąpił od pobierania podatku. Ale dotyczyło przychodów uzyskanych w okresie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. Mogło być stosowane wyłącznie na przyszłość, a wiec do podatków, których termin płatności jeszcze nie upłynął. Nie objęło obywateli, wobec których zaległość podatkowa powstała wcześniej.

Podatnik zwrócił się o umorzenie podatku z odsetkami. Organ umorzył odsetki, ale odmówił umorzenia podatku. Sprawa trafiła do WSA w Warszawie, który uchylił niekorzystne dla obywatela rozstrzygnięcie fiskusa. Ten jednak złożył skargę kasacyjną do NSA. Na tym etapie do sprawy przystąpił RPO.

Argumenty RPO

W stanowisku procesowym Rzecznik po pierwsze wskazywał, że stosowanie instytucji umorzenia zaległości podatkowych nie powinno ograniczać się wyłącznie do zdarzeń absolutnie nadzwyczajnych lub losowych. Przy ocenie wniosku o umorzenie organ powinien oceniać całokształt sytuacji, w jakiej znalazł się podatnik, m.in. jego aktualne uwarunkowania ekonomiczne i rodzinne, a także okoliczności powstania zaległości podatkowej.

Ponadto zdaniem Rzecznika doszło do błędnego rozumienia przesłanki interesu publicznego. Rzecznik podkreślał m.in., że z uwagi na problemy wynikające ze wzrostu kursu franka szwajcarskiego, ustawodawca zadecydował o konieczności wprowadzenia preferencji podatkowej w postaci zaniechania poboru podatku. Istotne w sprawie było to, że Minister Finansów stosuje zaniechanie poboru podatków jeśli uzna, że sprawa jest uzasadniona przesłanką interesu publicznego lub ważnego interesu podatnika. Skoro w przypadkach dotyczących innych okresów rozliczeniowych sięgnięto po zaniechanie poboru podatku oparte na ww. przesłankach, niezrozumiała jest odmowa zastosowania ulgi podatkowej, która jest instrumentem  prowadzącym w istocie do analogicznych skutków.

W odniesieniu zaś do przesłanki ważnego interesu podatnika, Rzecznik wskazywał, że organy nie mogą uzasadniać odmowy umorzenia podatku argumentem  o hipotetycznej możliwości spłaty przez obywatela zobowiązania podatkowego
w przyszłości.

Korzystny wyrok NSA

Wyrokiem z dnia 15 lipca 2020 r. NSA oddalił skargę kasacyjną organu podatkowego. W ustnym uzasadnieniu rozstrzygnięcia NSA podzielił stanowisko Rzecznika, a także wywody sądu pierwszej instancji o wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia fiskusa. Niezrozumiałe było to, że organ z jednej strony znalazł argumenty przemawiające za umorzeniem podatnikowi odsetek i jednocześnie odmówił umorzenia samego podatku.

Ponadto NSA podkreślił, że w sytuacji, gdy bank decyduje się już na ugodę, to szczegółowo bada sytuację majątkową podatnika i z tego powodu dokonuje umorzenia wierzytelności kredytowej. Dlatego też, fiskus nie powinien zakładać, że być może w przyszłości podatnik będzie w stanie spłacać zobowiązanie podatkowe. Okoliczności danej sprawy powinny być badane na dzień wydania decyzji przez administracje skarbową.

Dodatkowo NSA odniósł się do wątpliwości, jakie wzbudza opodatkowanie umorzonych należności kredytowych w kontekście zasady sprawiedliwości społecznej.

Systemowe działania RPO na rzecz podatników dokonujących restrukturyzacji zadłużenia kredytowego

Kwestia braku stosownych regulacji prawnych, pozwalających obywatelom na dokonanie restrukturyzacji zadłużenia kredytowego z bankiem, bez ponoszenia negatywnych konsekwencji podatkowych od dłuższego czasu była przedmiotem szczególnego zainteresowania RPO. Na ten problem Rzecznik zwracał uwagę w wystąpieniach generalnych kierowanych do Ministra Finansów podkreślając, że opodatkowanie obywateli, którym bank udzielił pomocy wzbudza istotne wątpliwości. Rzecznik odwoływał się m.in. do spraw konsumentów, którzy zawarli kredyty hipoteczne indeksowane lub denominowane we franku szwajcarskim.

W ocenie Rzecznika nie do zaakceptowania jest stan, w którym ustawodawca nakłada na obywateli takie ciężary publiczne, które w rzeczywistości przekraczają ich możliwości płatnicze. Rzecznik akcentował, że powszechność ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych powinna być ściśle powiązana ze zdolnością do ich ponoszenia. Z powyższego wynika, że ciężary i świadczenia publiczne, w tym podatki może ponosić tylko ten, kto jest w stanie sprostać tym obowiązkom.

Jednocześnie Rzecznik wskazywał, że skoro konsument nie dysponuje odpowiednimi środkami na spłatę swoich zobowiązań, to trudno oczekiwać, aby był w stanie ponieść ciężar świadczenia publicznoprawnego, jakim jest obowiązek zapłaty podatku. Wówczas właśnie powstaje tzw. spirala zadłużenia. Rzecznik wskazywał, że w rezultacie dochodzi do swoistego przekształcenia zobowiązania cywilnoprawnego w zobowiązanie publicznoprawne.

Ostatecznie sytuacja kredytobiorców dokonujących restrukturyzacji zadłużenia z bankiem została uregulowana poprzez wydanie przez Ministra Finansów 3 rozporządzeń o zaniechaniu poboru podatku, tj.

• Rozporządzenia z 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz.766) – mającego zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych w okresie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2016 r.
• Rozporządzenia z 2017 r. (Dz. U. z 2017 r. poz. 2167) – mającego zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych w okresie od dnia 1 stycznia 2017 r. do dnia 31 grudnia 2018 r.
• Rozporządzenia z 2020 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 548) – mającego zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych w okresie od dnia 1 stycznia 2019 r. do dnia 31 grudnia 2021 r.

Kredytobiorcy, którzy nie zostali objęci ww. rozporządzeniami mogą rozważyć wystąpienie z wnioskiem o udzielenie ulgi podatkowej.