Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich jako konstytucyjny organ stojący na straży praw i wolności obywatelskich ze szczególną uwagą monitoruje przestrzeganie podstawowych w demokratycznym państwie prawa wartości, jakimi są dostęp do informacji publicznej oraz wolność pozyskiwania oraz rozpowszechniania informacji.

W wystąpieniu z 19 grudnia 2016 r. rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar przypomina, że :

1. Prawo do informacji zagwarantowane jest w Konstytucji i dotyczy ono także informacji dotyczącej pracy parlamentu.
2. Dostęp obywateli do wiedzy o działaniu kolegialnych organów władzy ten nie może być regulowany zarządzeniami, ale tylko regulaminem przyjętym w uchwale przez daną izbę.
3. Obowiązujący regulamin Sejmu nie zawiera ograniczeń pracy dziennikarzy, więc nie daje podstaw prawnych do wprowadzania zapowiadanych zmian.
4. Nie można go tez zmienić tak, by te zmiany w nim umocować, bo nie pozwala na to Konstytucja, która  wyraźnie wskazuje, że ograniczenie prawa obywateli do informacji może nastąpić tylko w wyjątkowych przypadkach.

Konstytucyjne prawo obywateli do informacji

Konstytucja RP w sposób wyraźny gwarantuje te prawa: każdemu zapewnia się wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54). Przepis ten rozwija postanowienie art. 14 Konstytucji, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.

Z kolei art. 61 polskiej Konstytucji gwarantuje dostęp do informacji publicznej: obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Konstytucja wyraźnie stwierdza, że prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu (art. 61 ust. 2).

Oczywistym jest, że przepis ten obejmuje swoim zakresem działania organy władzy ustawodawczej w Rzeczypospolitej Polskiej. Sejm i Senat są organami kolegialnymi pochodzącymi z wyborów powszechnych (art. 96 ust. 2 oraz art. 97 ust. 2 ustawy zasadniczej).

W tym kontekście ogromne zaniepokojenie RPO wzbudziła opublikowana 14 grudnia na stronach internetowych Sejmu „Informacja na temat zmian w organizacji pracy mediów w Parlamencie”, przedstawiona przez Biuro Prasowe Kancelarii Sejmu.

Plany zmian z 14 grudnia – co w nich było?

1. Informacja ta zakłada wprowadzenie wielu zmian w stosunku do obecnie obowiązującego stanu, w tym utworzenie nowego Centrum Medialnego. Przewiduje się m.in., że na I piętrze budynku Sejmu zostanie wyodrębniona wyłączna strefa relacji „na żywo” z parlamentu – „nie będzie możliwe nagrywanie poza tą strefą” (strona 5 „Informacji”). Jak stanowi opublikowany dokument, „korespondenci parlamentarni, po wcześniejszym zgłoszeniu będą mieli wstęp na galerię sejmową w czasie posiedzeń Sejmu, ale bez możliwości rejestrowania dźwięku i obrazu”.
2. Proponuje się także powołanie Stałych Korespondentów Parlamentarnych, którzy otrzymają specjalne przepustki obowiązujące do końca kadencji, gwarantujące nieograniczony dostęp do Centrum Medialnego oraz głównego gmachu Sejmu i Senatu, zgodnie z zarządzeniem. Wyboru dziennikarzy na stałe oddelegowanych do Sejmu dokonywać będą odpowiednie redakcje.
3. Zgodnie z założeniem określonym w „Informacji” (strona 5), „każda z nich miałaby możliwość wyznaczenia dwóch takich osób, pracujących na zmiany”.
4. Jedynie „ważne wydarzenia w Parlamencie (m.in. posiedzenia Zgromadzenia Narodowego, wystawy, konferencje merytoryczne, etc.) będą kwalifikowane do zwiększonej obsługi medialnej. Wówczas po uzyskaniu zgody organizatorów wejście na teren Parlamentu zostanie umożliwione dwóm Stałym Korespondentom Parlamentarnym danej redakcji, a także będzie możliwe uzyskanie jednorazowej karty wstępu do Sejmu”.
5. Jak przewiduje opublikowany na stronie Sejmu dokument, „redaktorzy korzystający ze studia telewizyjnego, którzy nie będą posiadali statusu Stałego Korespondenta Parlamentarnego, na czas wykonywanej pracy będą zapraszani do Sejmu na podstawie jednorazowej karty wstępu”.

Opinia RPO o proponowanych zmianach

Mając na względzie art. 8 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, który obliguje Rzecznika do podjęcia działań, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, pragnę zwrócić uprzejmie uwagę Pana Marszałka na następujące kwestie.

Takie kwestie rozstrzygać może tylko Sejm w regulaminie

1. Wyłącznie regulamin uchwalony przez daną izbę parlamentu może zgodnie z Konstytucją określać tryb udzielania informacji podmiotom zewnętrznym, w tym prasie i dziennikarzom. Nie może tego czynić żaden inny akt prawny – np. zarządzenie.
2. Obowiązujący Regulamin Sejmu przewiduje jawność posiedzeń Sejmu zapewniając ją poprzez:

• wcześniejsze informowanie opinii publicznej o posiedzeniach Sejmu;
• umożliwienie prasie, radiu i telewizji sporządzania sprawozdań z posiedzeń Sejmu;
• umożliwienie publiczności obserwowania obrad Sejmu z galerii w sali posiedzeń Sejmu, na zasadach określonych przez Marszałka Sejmu w przepisach porządkowych.

Regulamin Sejmu RP nie przewiduje obecnie ograniczeń wstępu, czy też ograniczeń w utrwalaniu obrazu lub dźwięku w budynkach parlamentarnych.

Regulamin ten nie nakłada na dziennikarzy obowiązku prowadzenia transmisji wyłącznie w przewidzianych do tego miejscach, wyznaczonych na terenie parlamentu, czy też ograniczeń odnośnie do liczby dziennikarzy upoważnionych do wstępu na teren parlamentu z danej redakcji.

Podkreślić zatem należy, że wyłączność regulacji regulaminowej dotyczy także dopuszczalnego zakresu ograniczania swobody mediów, zarówno co do wyboru miejsca przeprowadzania transmisji i relacji pracy parlamentarzystów, jak i liczby dziennikarzy upoważnionych do relacjonowania prac parlamentu.

Regulaminem Sejmu nie można wprowadzić dowolnych ograniczeń, bo nad nim jest Konstytucja

Konstytucja nie zakłada całkowitej swobody regulacyjnej władzy ustawodawczej dotyczącej kształtowania regulaminu w zakresie dostępu do informacji. Ograniczenie prawa dostępu do informacji może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa (art. 61 ust. 3 Konstytucji).

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (art. 31 ust. 3 Konstytucji).

Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Wynika z tego więc, że gdyby nawet władza ustawodawcza zdecydowała się ograniczyć dostęp jednostek do informacji poprzez ograniczenie swobody prasy i dziennikarzy, musiałaby to uczynić – aby zachować zgodność z Konstytucją – wyłącznie w drodze zmiany regulaminów parlamentarnych oraz przy zachowaniu konstytucyjnych gwarancji materialnych odnoszących się do ograniczania praw i wolności człowieka i obywatela.

W innym przypadku dojść może do naruszenia praw podstawowych gwarantowanych ustawą zasadniczą.

Dodać należy, że za niedopuszczalnością wprowadzenia proponowanych zmian w formie zarządzenia przemawia także treść samego Regulaminu Sejmu. Zauważyć bowiem trzeba, że o ile w przypadku umożliwienia publiczności obserwowania obrad Sejmu z galerii w sali posiedzeń Sejmu Regulamin dopuszcza dookreślenie tego prawa przez Marszałka Sejmu w przepisach porządkowych (art. 176 ust. 1 pkt 3 Regulaminu), o tyle art. 176 ust. 1 pkt 2 Regulaminu (uprawnienia prasy, radia i telewizji) nie przewiduje możliwości wydawania w tym obszarze przepisów porządkowych (zarządzeń) przez Marszałka Sejmu. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej potwierdza w ten sposób wyłączność regulaminowej formy regulacji czynności sprawozdawczych mediów z posiedzeń parlamentarnych.

Niejako przy okazji należy także zwrócić uwagę, że obowiązujące obecnie Zarządzenie nr 1 Marszałka Sejmu z dnia 9 stycznia 2008 r. w sprawie wstępu do budynków pozostających w zarządzie Kancelarii Sejmu oraz wjazdu na tereny pozostające w zarządzie Kancelarii Sejmu zostało wydane w części bez podstawy prawnej, tj. na podstawie przepisu, który nie przewiduje takiego upoważnienia dla Marszałka Sejmu (tj. art. 176 ust. 1 pkt 2 Regulaminu Sejmu).

W swym wystąpieniu RPo nawiązuje do wystąpień Poprzednika, śp Janusza Kochanowskiego, który podobne argumenty wskazywał marszałkom Sejmu: Markowi Jurkowi i Bronisławowi Komorowskiemu, gdy planowali ograniczenia dla mediów w Sejmie.