Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do orzeczenia o poddaniu przymusowemu karmieniu konieczne jest wystąpienie ustawowej przesłanki poważnego zagrożenia dla życia
• Złożenie wniosku o zgodę na przymusowe karmienie oraz wydanie postanowienia przez sąd penitencjarny, zanim wystąpi poważne zagrożenie życia osadzonego, jest działaniem przedwczesnym
• Zastępca RPO Wojciech Brzozowski przekazuje swoje uwagi do Ministerstwa Sprawiedliwości i Centralnego Zarządu Służby Więziennej, aby lepiej zapobiegać wystąpieniu podobnych nieprawidłowości w przyszłości
• AKTUALIZACJA 11.06.2024: Wszystkie zalecenia i uwagi Rzecznika zostaną wykorzystane, także podczas cyklicznych narad z kierownictwem Służby Więziennej, aby w przyszłości nie dopuścić do stworzenia warunków, które mogłyby w jakikolwiek sposób doprowadzić do naruszenia praw osób osadzonych - odpowiada MS.

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzone było z urzędu postępowanie w sprawie prawidłowości zastosowania i realizacji przymusowego karmienia wobec Mariusza Kamińskiego podczas jego pobytu w Areszcie Śledczym. Postępowanie obejmowało analizę czynności podejmowanych przez Służbę Więzienną i sąd penitencjarny.

Ustalenia z tego postępowania i wnioski zastępca RPO Wojciech Brzozowski przekazuje Dyrektorowi Generalnemu Służby Więziennej i Dyrektorowi Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Analiza w kontekście art. 118 kodeksu karnego wykonawczego

Dyrektor Aresztu Śledczego skierował wniosek do sądu w trybie art. 118 k.k.w. „o wydanie postanowienia dotyczącego przymusowego karmienia i leczenia osadzonego”.

Zgodnie z tym przepisem, gdy życiu skazanego grozi poważne niebezpieczeństwo, stwierdzone co najmniej przez dwóch lekarzy, można dokonać koniecznego zabiegu lekarskiego, nie wyłączając chirurgicznego, nawet mimo sprzeciwu skazanego (§ 2). O dokonaniu zabiegu, w razie sprzeciwu skazanego, orzeka sąd penitencjarny (§ 3).

Do orzeczenia o poddaniu zabiegowi (w tej sprawie – przymusowemu karmieniu) musi być spełniona przesłanka poważnego zagrożenia dla życia.

Wyrażenie zgody przez sąd penitencjarny na przymusowe karmienie, zanim wystąpi poważne zagrożenie życia osadzonego, umożliwia wdrożenie przymusowego żywienia, mimo że nie ma ku temu wskazań medycznych. Wdrożenie karmienia w takich okolicznościach może naruszać prawa osoby pozbawionej wolności do prywatności, samodecydowania o swoim zdrowiu i leczeniu, prawo do humanitarnego traktowania i poszanowania godności.

Złożenie wniosku o zgodę na przymusowe karmienie oraz wydanie decyzji przez sąd powinno zatem nastąpić dopiero wówczas, gdy wykonanie zabiegu medycznego faktycznie jest konieczne.

Przedwczesny wniosek Służby Więziennej i zgoda sądu penitencjarnego

Samo istnienie zagrożenia dla życia skazanego nie jest wystarczającą przesłanką do poddania go przymusowemu karmieniu. Przepis art. 118 k.k.w. wyraźnie przewiduje, że do wydania takich decyzji konieczne jest wystąpienie poważnego zagrożenia dla życia.

Ani z opinii lekarskich wydanych w tej sprawie, ani z uzasadnienia postanowienia sądu penitencjarnego nie wynika, żeby ta przesłanka została spełniona. Wobec tego należy uznać, że wniosek administracji Aresztu Śledczego o zgodę na przymusowe karmienie został złożony do sądu przedwcześnie. Z tych samych powodów przedwcześnie zostało wydane postanowienie sądu o zgodzie na takie działanie.

W sprawie nie ma natomiast podstaw do stwierdzenia, że samo wdrożenie przymusowego karmienia nastąpiło przedwcześnie – doszło do tego dopiero wówczas, gdy zaistniało poważne niebezpieczeństwo dla życia pacjenta.

Zasadność zastosowania unieruchomienia pasami na czas karmienia

W wystąpieniu do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej ZRPO Wojciech Brzozowski podkreśla, że każde unieruchomienie jest poważną ingerencją w wolność i nietykalność cielesną pacjenta. Nie powinno więc być nadużywane.

Jak wyjaśnił dyrektor Aresztu Śledczego, użycie środków przymusu wobec M. Kamińskiego nie nastąpiło na podstawie przepisów ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, gdyż do zastosowania przymusu upoważniały same procedury medyczne. Tymczasem procedury te nie przewidują konieczności stosowania unieruchomienia wobec wszystkich pacjentów poddawanych przymusowemu karmieniu – stosuje się je tylko wówczas, gdy pacjent nie współpracuje z personelem medycznym i nie wykonuje wydawanych poleceń.

W badanej sprawie Służba Więzienna nie wykazała, że unieruchomienie pacjenta na czas przymusowego karmienia było konieczne.

Zapobiegać możliwym naruszeniom praw osób pozbawionych wolności

ZRPO Wojciech Brzozowski zwraca się także do dyrektora Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji Ministerstwa Sprawiedliwości Mirosława Przybylskiego z prośbą o rozważenie wykorzystania przedstawionej oceny, aby lepiej zapewniać poszanowanie praw osób pozbawionych wolności i zapobiegać możliwym naruszeniom tych praw, w tym przez uwzględnienie przekazanych informacji w szkoleniach sędziów penitencjarnych.

Jednocześnie prosi Dyrektora Generalnego Służby Więziennej Andrzeja Peckę o przeanalizowanie przedstawionych w piśmie kwestii i rozważenie podjęcia stosownych działań, żeby w przyszłości zapobiec wystąpieniu podobnych nieprawidłowości.

Z uwagi na ochronę danych wrażliwych Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich nie będzie udzielało szerszej informacji w tej sprawie.

Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości

Dyrektor Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji Mirosław Przybylski dziękuje za przesłanie spostrzeżeń odnośnie działania sądu penitencjarnego w Radomiu i informuje, że w Departamencie Wykonania Orzeczeń i Probacji począwszy od dnia 27 grudnia 2023 r. monitorowana była prawidłowość wykonania kary pozbawienia wolności wobec osadzonego pana Mariusza Kamińskiego.

Departament Wykonania Orzeczeń i Probacji w pełni podziela stanowisko Pana Rzecznika zawarte w piśmie z dnia 22 maja 2024r., iż, decyzja wydawana w trybie art. 118 § 2 k.k.w. o zgodnie na przymusowe karmienie należy tylko i wyłącznie do kognicji sądu i może być objęta jedynie kontrolą instancyjną.

Pragnę dodatkowo podkreślić, że Kierownictwo Ministerstwa Sprawiedliwości z należytą uwagą podchodzi do ustawowego obowiązku, nałożonego na Służbę Więzienną, dotyczącego podejmowania odpowiednich działań celem zapewnienia skazanym bezpieczeństwa osobistego w czasie odbywania kary. Oczywistym jest, że wszystkie działania podejmowane wobec osób pozbawionych wolności powinny w praktyce odpowiadać naczelnej zasadzie postępowania karnego wykonawczego, jaką jest zasada humanitaryzmu.

Konkludując pragnę zapewnić, że spostrzeżenia Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące wydawanych przez sąd zgód na przymusowe karmienie będą stanowiły przedmiot dalszych analiz i zostaną wykorzystane w procesie szkolenia sędziów penitencjarnych w celu lepszego zapewnienia respektowania praw osób pozbawionych wolności. Wszystkie zalecenia i uwagi Pana Rzecznika zostaną wykorzystane, także podczas cyklicznych narad z Kierownictwem Służby Więziennej, aby w przyszłości nie dopuścić do stworzenia warunków, które mogłyby w jakikolwiek sposób doprowadzić do naruszenia praw osób osadzonych.

IX.517.110.2024