Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 24 listopada od godziny 14:45 do godziny 17:45 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk napisał w tej sprawie do sekretarz Państwowej Komisji Wyborczej Magdaleny Pietrzak.
Do RPO wystąpił komitet wyborczy, którego sprawozdanie finansowe z przedterminowych wyborów wójta zostało odrzucone w 2022 r. z powodu pominięcia środków zwróconych darczyńcy. Zwrotu dokonano na pisemną prośbę darczyńcy, który wskazał, że w wyniku pomyłki kwota jego przelewu była wyższa niż zamierzona. W związku z tym komitet zwrócił darczyńcy różnicę pomiędzy wysokością faktycznie dokonanego przelewu a deklarowaną przez niego darowizną.
Zdaniem komisarza wyborczego zwrot środków w takich okolicznościach należy uznać za naruszenie art. 129 § 1 Kodeksu wyborczego. Zgodnie z nim komitet wyborczy może pozyskiwać i wydatkować środki jedynie na cele związane z wyborami. W efekcie naruszenia orzeczono przepadek zgromadzonych środków.
Tymczasem z wyjaśnień Państwowej Komisji Wyborczej, każdorazowo publikowanych przed wyborami, wynika, że w niektórych przypadkach zwrot darowizny darczyńcom jest możliwy, a środków tych komitet nie musi ujmować w swoich przychodach.
Dlatego Stanisław Trociuk prosi sekretarz KBW o zajęcie stanowiska oraz poinformowanie, czy Krajowemu Biuru Wyborczemu znana jest praktyka organów wyborczych w podobnych sprawach.
Na wstępie należy zauważyć, że jak wynika z opisu sprawy zawartego w piśmie Pana Rzecznika, podstawą odrzucenia sprawozdania finansowego komitetu wyborczego było naruszenie art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1277 i 2418 oraz z 2023 r. poz. 497), czyli wydatkowanie przez komitet środków na cel niezwiązany z wyborami. Nie było nią zatem „pominięcie w treści sprawozdania finansowego środków zwróconych darczyńcy” i być nią nie mogło, ponieważ sporządzenie sprawozdania niezgodnie ze stanem faktycznym nie skutkuje odrzuceniem sprawozdania (art. 142 § 1 ust. 3 i art. 142 § 2 Kodeksu wyborczego).
Na podstawie informacji zawartych w piśmie Pana Rzecznika nie można ocenić zgodności z prawem zwrotu darczyńcy środków pieniężnych, dokonanego przez komitet wyborczy. Jak słusznie zauważa Pan Rzecznik, z treści wyjaśnień Państwowej Komisji Wyborczej wynika, że dokonywanie zwrotu darowizny darczyńcom jest możliwe w niektórych przypadkach. W powołanych przez Pana Rzecznika wyjaśnieniach Państwowej Komisji Wyborczej (podobnie, jak w wydanych w związku z innymi wyborami) mowa o zwrocie wpłat dokonanych z naruszeniem prawa, a więc o sytuacjach innych, niż w sprawie będącej przedmiotem pisma.
Niezależnie od tego Państwowa Komisja Wyborcza wyjaśniała wielokrotnie, że w niektórych przypadkach możliwe jest również dokonanie zwrotu wpłaty nienaruszającej prawa, nie jest to jednak dopuszczalne np. jeśli wpłacone środki zostały wydatkowane (ponieważ zwrócić można jedynie wpłacone środki, nie zaś ich równowartość pochodzącą ze środków pozyskanych później), a także jeśli zwrot miałby zostać dokonany po dniu wyborów (ponieważ umożliwiałoby to obchodzenie przepisu art. 138 Kodeksu wyborczego, określającego zasady postępowania z nadwyżką pozyskanych środków nad poniesionymi wydatkami). Stanowisko takie Komisja zajmowała również w swoich uchwałach w sprawie sprawozdań finansowych komitetów wyborczych i było ono aprobowane przez Sąd Najwyższy w postanowieniach w sprawie skarg na te uchwały. Decyzja o odrzuceniu sprawozdania z powodu naruszenia art. 129 § 1 Kodeksu wyborczego, podjęta w opisywanej sprawie przez komisarza wyborczego opierała się na analizie wszystkich okoliczności, bez znajomości których nie można próbować jej kwestionować.
Należy ponadto zauważyć, że zgodnie z art. 145 § 5 Kodeksu wyborczego w przypadku odrzucenia sprawozdania finansowego komitetu wyborczego przez komisarza wyborczego pełnomocnik finansowy ma prawo, w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu sprawozdania, wnieść do sądu okręgowego odwołanie od postanowienia. Z informacji zawartych w piśmie Pana Rzecznika nie wynika, czy pełnomocnik finansowy skorzystał w opisywanej sprawie z możliwości sądowej kontroli zgodności postanowienia komisarza wyborczego z prawem.
Z powyższych względów jestem zmuszona uznać, że zajęcie przeze mnie stanowiska w sprawie będącej przedmiotem pisma Pana Rzecznika jest niemożliwe wobec braku podstawowych informacji o stanie faktycznym, a także byłoby niewłaściwe ze względu na to, że postanowienia komisarzy wyborczych w sprawach sprawozdań finansowych komitetów wyborczych podlegają kontroli sądowej, a nie sprawowanej przez organy wyborcze lub administrację wyborczą.
RPO dziękuje za wyjaśnienia z 22 września 2023 r. odnoszące się do kwestii zwrotu darowizny. Zarazem wskazuje jednak, że pytanie miało charakter generalny, a przytoczona sprawa miała służyć jedynie zarysowaniu problemu. Dlatego prosi o uściślenie wyjaśnień.
Darowizny otrzymywane przez komitety wyborcze w pieniądzu są rzeczami oznaczonymi co do gatunku. Problematyczne może być ustalenie, czy konkretna darowizna została wydatkowana w przypadku, gdy pomiędzy chwilą otrzymania darowizny a chwilą dokonania jej zwrotu na prośbę darczyńcy komitet wyborczy wydatkował określone środki, ale jednocześnie na rachunek komitetu wpłynęły środki z innych źródeł.
Dlatego zastępca RPO Stanisław Trociuk prosi o wskazanie, w jaki sposób komitety wyborcze mogą zwracać otrzymane darowizny (lub kwoty stanowiące ich część) na prośbę darczyńców - tak aby taki zwrot nie stanowił naruszenia dyscypliny finansowania działań komitetów wyborców oraz nie powodował odrzucenia sprawozdania finansowego.
VII.602.25.2023
