Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby dorosłe nie mają w przestrzeni publicznej miejsc do czynności pielęgnacyjno-higienicznych, które wymagają pozycji leżącej z powodu choroby, niepełnosprawności lub wieku 
• Odbywa się to często w warunkach niehigienicznych i urągających ludzkiej godności, np. na podłodze publicznych toalet czy w samochodach
• Koalicja NGO-sów „Przewijamy Polskę” utworzyła już w Polsce 30 odpowiednich miejsc, tzw. komfortek, ale to nie wystarcza - osób potrzebujących takiego wsparcia jest ok. 150 tys.
• Konieczne są zatem działania o charakterze systemowym, o co Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do Ministra Rozwoju i Technologii

5 maja 2023 r. obchodzimy Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych i Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Tego dnia mija też druga rocznica zawiązania przez pięć organizacji społecznych Koalicji „Przewijamy Polskę”. Jej celem jest podejmowanie działań na rzecz stworzenia ogólnopolskiej sieci toalet dostosowanych do potrzeb dorosłych osób z niepełnosprawnościami, w których oprócz standardowego wyposażenia są też leżanki (przewijaki) dla osób dorosłych oraz podnośniki umożliwiające m.in. wymianę środków chłonnych – tzw. komfortek (z ang. „changing places”).

Jak podkreślają przedstawiciele Koalicji, problem braku miejsc do  czynności pielęgnacyjno-higienicznych (w tym i zmiany cewnika, czy podania doodbytniczo leków) dotyczy około 150 tys. osób, które wskutek choroby, niepełnosprawności lub wieku wymagają wykonania takich czynności w pozycji leżącej.

RPO z niepokojem odnotował informację, że odbywa się to często w warunkach niehigienicznych i urągających godności  – m.in. na podłogach publicznych toalet, korytarzach czy w samochodach. Brak tego rodzaju miejsc często wyklucza osoby z niepełnosprawnościami z udziału w życiu publicznym, społecznym i rodzinnym lub zmusza je do podejmowania decyzji niekorzystnie wpływających na ich zdrowie – nieprzyjmowania napojów czy posiłków w celu ograniczenia konieczności korzystania z toalet.

Idea pokoi dla osób potrzebującym szerszego wsparcia przy czynnościach pielęgnacyjno-higienicznych w pozycji leżącej jest stopniowo wdrażana na całym świecie. „Komfortki” są uruchamiane m.in. w Australii czy Irlandii.

Najbardziej wyróżnia się Wielka Brytania, gdzie jest 1857 takich miejsc. W tym państwie pojawił się też opracowany przez British Standards Institution standard dotyczący aspektów technicznych pomieszczeń. Od 2021 r., po zmianie prawa budowlanego, wiele nowo budowanych budynków musi uwzględniać utworzenie „changing place”.
Po zainicjowaniu Kampanii „Przewijamy Polskę” przez ostatnie dwa lata  w Polsce powstało ok. 30 takich miejsc. 

Tworzą je organizacje pozarządowe, podmioty prywatne i samorządy. Gdańsk, Gliwice, Katowice, Kraków, Kraśnik, Lublin, Łódź, Poznań, Świdnik, Tychy, Warszawa i Wądosze – to według Kampanii  miasta, gdzie można skorzystać z takiego rozwiązania. Rozwija się też koncepcja wypożyczalni plenerowych „komfortek” w celu zapewnienia ich dostępności osobom potrzebującym do  imprez w sezonie letnim na świeżym powietrzu.

Oddolne działania obywatelskie nie są jednak wystarczające. W ocenie RPO konieczne są działania o charakterze systemowym, docelowo ukierunkowane na zmianę przepisów.

Obowiązek wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami oraz umożliwienia im pełnego uczestnictwa we wszystkich sferach życia potwierdza ratyfikowana przez Polskę Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych. Podkreśla ona znaczenie projektowania uniwersalnego oraz konieczność wprowadzenia przez państwa standaryzacji rozwiązań przestrzennych, które zapewniłyby dostępność dla wszystkich użytkowników. 
Kwestie dostępu osób ze szczególnymi potrzebami do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych reguluje Prawo budowlane. Wprowadza ono ogólną regulację, że przy budowie obiektu budowlanego bądź jego poszczególnych części oraz związanych z nim urządzeń należy zapewniać m.in. niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby z niepełnosprawnościami. 

Szczegółowe wymagania zawiera m.in. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.  Uregulowano w nim obowiązek przynajmniej jednej toalety przystosowanej do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Ma ona zapewniać przestrzeń manewrową, dojazd wykluczający  progi oraz przystosowaną miskę ustępową, umywalkę i uchwyty. 

Rozporządzenie przewiduje też obowiązek tworzenia pokoi do karmienia i przewijania dzieci w budynkach gastronomii, handlu lub usług o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m² oraz na stacjach paliw o powierzchni użytkowej powyżej 100 m².

W ocenie RPO - ze względu na złożoność problemu dostępności osób z niepełnosprawnościami do przestrzeni publicznej - nie wystarczy dodać w rozporządzeniu kolejnego punktu w postaci leżanki. Aby takie pomieszczenia spełniały swą funkcję, muszą uwzględniać rozwiązania sprawdzone w praktyce. 

Z perspektywy osób potrzebujących bardziej intensywnego wsparcia niezbędne jest – oprócz przystosowanych do korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami WC, umywalki, czy kosza na odpady – zapewnienie także innych elementów. Jednym z nich jest odpowiednia leżanka lub przewijak. 

Koalicja „Przewijamy Polskę” argumentuje, że optymalne wymiary miałyby wynosić 200x90 cm, z wolną przestrzenią od jednego długiego i jednego krótkiego boku. Równie ważne jest wyposażenie w podnośnik sufitowy bądź jezdny, który umożliwiłby transport pomiędzy przewijakiem a wózkiem. Jest to  potrzebne, aby osoby asystujące, podnosząc osobę z niepełnosprawnością, nie były narażone na problemy zdrowotne bądź kontuzje.

Oprócz ponadstandardowego wyposażenia ważna jest także wielkość takiego pomieszczenia ze względu na zapewnienie konieczności swobodnego poruszania się osoby z niepełnosprawnością wraz z użytkowanym przez nią wózkiem oraz nawet dwóch osób asystujących. Rekomendowana powierzchnia takiego pomieszczenia musiałaby mieć wymiary przynajmniej 3x4 m. 

RPO Marcin Wiącek prosi min. Waldemara Budę o analizę zagadnienia oraz rozważenie podjęcia odpowiednich prac legislacyjnych. 

XI.815.26.2023