Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami jest waloryzowane raz w roku - w styczniu – zgodnie ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia za pracę
• Tymczasem z powodu wysokiej inflacji minimalne wynagrodzenie za pracę wzrośnie w 2023 roku dwa razy – w styczniu i w lipcu
• Przepisy regulujące tryb waloryzacji świadczenia nie przewidują dwukrotnej podwyżki w ciągu roku, dlatego powinny zostać zmienione - pisze RPO do Minister Rodziny i Polityki Społecznej

Do Rzecznika Praw Obywatelskich docierają informacje, że świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów osób z niepełnosprawnością nie będzie podlegało waloryzacji wynikającej ze wzrostu od 1 lipca 2023 r.  minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zdaniem Rzecznika wymaga to zmiany przepisów.

Zgodnie ustawą o świadczeniach rodzinnych kwota świadczenia pielęgnacyjnego podlega corocznej waloryzacji od 1 stycznia. Polega ona na zwiększeniu kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik waloryzacji. Wskaźnikiem tym jest procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego na 1 stycznia roku, w którym jest przeprowadzana waloryzacja, w stosunku do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującej 1 stycznia roku poprzedzającego rok, w którym jest przeprowadzana waloryzacja.

Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu określa terminy zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w zależności od prognozowanej na następny rok inflacji. Jeśli wyniesie ona co najmniej 5%, wtedy ustala się dwa terminy – od 1 stycznia i od 1 lipca. Jeśli poniżej, to jeden – od 1 stycznia.

Przepisy regulujące tryb waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego wymagają dostosowania do tych terminów tak, aby w sytuacji dwukrotnej w ciągu roku zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, waloryzacja świadczenia pielęgnacyjnego podlegała także tej regule.

Aktualny stan prawny powoduje,  że wysokość świadczenia pielęgnacyjnego w okresie od lipca do grudnia 2023 r. pozostanie na niezmienionym poziomie, mimo wzrostu od 1 lipca minimalnego wynagrodzenia za pracę, a więc zmiany wskaźnika waloryzacji świadczenia.

Problemu nie rozwiązuje perspektywa uwzględnienia zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przy okazji waloryzacji świadczenia w styczniu 2024 r., ponieważ nie ma mechanizmu pozwalającego na zmianę wysokości świadczenia z mocą wsteczną i uzyskania wyrównania za okres od lipca do grudnia.

RPO podkreśla, że ze względu na prognozowaną inflację w 2023 r. po raz pierwszy w okresie obowiązywania ustawy o świadczeniach rodzinnych pojawiła się konieczność podniesienia dwa razy w ciągu roku wysokości minimalnego wynagrodzenia z pracę. Powinno to zostać uwzględnione w kontekście zmian zasad waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego i zapewnienie wzrostu tego świadczenia przy każdorazowym wzroście minimalnego wynagrodzenia za pracę. Tym bardziej, że w obecnych realiach społeczno-gospodarczych przy znacznym wzroście kosztów utrzymania i spadku wartości pieniądza, wysokość świadczenia opiekuńczego nabiera niebagatelnego znaczenia.

Rzecznik przypomina, że w świetle art. 67 ust. 2 Konstytucji RP obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego służącego zaspokajaniu niezbędnych potrzeb. Zasadniczym celem świadczenia pielęgnacyjnego jest częściowe pokrycie wydatków ponoszonych przez rodzinę w związku z koniecznością zapewnienia opieki i pielęgnacji osobie z niepełnosprawnością. Ma więc zabezpieczyć egzystencję osób z niepełnosprawnością przez wspieranie ich opiekunów.

Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami wskazuje, że państwa powinny podjąć odpowiednie kroki, aby zagwarantować osobom z niepełnosprawnościami m.in. prawo do odpowiednich warunków życia ich samych i ich rodzin oraz prawo do ochrony socjalnej bez dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Zgodnie z Konwencją świadczenia pieniężne mają również przeciwdziałać sytuacjom ubóstwa i skrajnego ubóstwa, w których mogą znaleźć się osoby z niepełnosprawnościami. Państwa nie mogą zwiększać trudności, z jakimi borykają się osoby z niepełnosprawnościami, zmniejszając ich dochody w czasach kryzysu gospodarczego lub finansowego albo stosując działania oszczędnościowe, niezgodne z normami dotyczącymi praw człowieka.

Świadczenie pielęgnacyjne pozostaje w ścisłym związku z realizacją tych założeń Konwencji.

ZRPO Stanisław Trociuk prosi minister rodziny i polityki społecznej Marlenę Maląg o podjęcie stosownych działań prawodawczych.

III.7064.81.2023