Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami jest waloryzowane raz w roku - w styczniu – zgodnie ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia za pracę
• Tymczasem z powodu wysokiej inflacji minimalne wynagrodzenie za pracę wzrośnie w 2023 roku dwa razy – w styczniu i w lipcu
• Przepisy regulujące tryb waloryzacji świadczenia nie przewidują dwukrotnej podwyżki w ciągu roku, dlatego powinny zostać zmienione - pisze RPO do Minister Rodziny i Polityki Społecznej
• AKTUALIZACJA: MRiPS nie prowadzi prac nad zmianą zasad corocznej waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego - odpisał resort

Do Rzecznika Praw Obywatelskich docierają informacje, że świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów osób z niepełnosprawnością nie będzie podlegało waloryzacji wynikającej ze wzrostu od 1 lipca 2023 r.  minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zdaniem Rzecznika wymaga to zmiany przepisów.

Zgodnie ustawą o świadczeniach rodzinnych kwota świadczenia pielęgnacyjnego podlega corocznej waloryzacji od 1 stycznia. Polega ona na zwiększeniu kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik waloryzacji. Wskaźnikiem tym jest procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego na 1 stycznia roku, w którym jest przeprowadzana waloryzacja, w stosunku do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującej 1 stycznia roku poprzedzającego rok, w którym jest przeprowadzana waloryzacja.

Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu określa terminy zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w zależności od prognozowanej na następny rok inflacji. Jeśli wyniesie ona co najmniej 5%, wtedy ustala się dwa terminy – od 1 stycznia i od 1 lipca. Jeśli poniżej, to jeden – od 1 stycznia.

Przepisy regulujące tryb waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego wymagają dostosowania do tych terminów tak, aby w sytuacji dwukrotnej w ciągu roku zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, waloryzacja świadczenia pielęgnacyjnego podlegała także tej regule.

Aktualny stan prawny powoduje,  że wysokość świadczenia pielęgnacyjnego w okresie od lipca do grudnia 2023 r. pozostanie na niezmienionym poziomie, mimo wzrostu od 1 lipca minimalnego wynagrodzenia za pracę, a więc zmiany wskaźnika waloryzacji świadczenia.

Problemu nie rozwiązuje perspektywa uwzględnienia zmiany wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przy okazji waloryzacji świadczenia w styczniu 2024 r., ponieważ nie ma mechanizmu pozwalającego na zmianę wysokości świadczenia z mocą wsteczną i uzyskania wyrównania za okres od lipca do grudnia.

RPO podkreśla, że ze względu na prognozowaną inflację w 2023 r. po raz pierwszy w okresie obowiązywania ustawy o świadczeniach rodzinnych pojawiła się konieczność podniesienia dwa razy w ciągu roku wysokości minimalnego wynagrodzenia z pracę. Powinno to zostać uwzględnione w kontekście zmian zasad waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego i zapewnienie wzrostu tego świadczenia przy każdorazowym wzroście minimalnego wynagrodzenia za pracę. Tym bardziej, że w obecnych realiach społeczno-gospodarczych przy znacznym wzroście kosztów utrzymania i spadku wartości pieniądza, wysokość świadczenia opiekuńczego nabiera niebagatelnego znaczenia.

Rzecznik przypomina, że w świetle art. 67 ust. 2 Konstytucji RP obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego służącego zaspokajaniu niezbędnych potrzeb. Zasadniczym celem świadczenia pielęgnacyjnego jest częściowe pokrycie wydatków ponoszonych przez rodzinę w związku z koniecznością zapewnienia opieki i pielęgnacji osobie z niepełnosprawnością. Ma więc zabezpieczyć egzystencję osób z niepełnosprawnością przez wspieranie ich opiekunów.

Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami wskazuje, że państwa powinny podjąć odpowiednie kroki, aby zagwarantować osobom z niepełnosprawnościami m.in. prawo do odpowiednich warunków życia ich samych i ich rodzin oraz prawo do ochrony socjalnej bez dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Zgodnie z Konwencją świadczenia pieniężne mają również przeciwdziałać sytuacjom ubóstwa i skrajnego ubóstwa, w których mogą znaleźć się osoby z niepełnosprawnościami. Państwa nie mogą zwiększać trudności, z jakimi borykają się osoby z niepełnosprawnościami, zmniejszając ich dochody w czasach kryzysu gospodarczego lub finansowego albo stosując działania oszczędnościowe, niezgodne z normami dotyczącymi praw człowieka.

Świadczenie pielęgnacyjne pozostaje w ścisłym związku z realizacją tych założeń Konwencji.

ZRPO Stanisław Trociuk prosi minister rodziny i polityki społecznej Marlenę Maląg o podjęcie stosownych działań prawodawczych.

Odpowiedź Barbary Sochy, podsekretarz stanu w MRiPS    

Odpowiadając na wystąpienie z dnia 21 marca 2023 r. znak: III.7064.81.2023.JA w sprawie waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego, uprzejmie informuję, że w aktualnym stanie prawnym, kwota świadczenia pielęgnacyjnego podlega procesowi corocznej waloryzacji na zasadach określonych w art. 17 ust. 3a-3d ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 615 z późn. zm.).

Powyższe przepisy przewidują jedną waloryzację świadczenia pielęgnacyjnego w danym roku, która polega na zwiększeniu, co roku od dnia 1 stycznia, kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik waloryzacji, jakim jest procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r.  o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2020 r. poz. 2207), obowiązującego  na dzień 1 stycznia roku, w którym jest przeprowadzana waloryzacja, w stosunku  do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu 1 stycznia roku poprzedzającego rok, w którym jest przeprowadzana waloryzacja. W roku 2023 świadczenie pielęgnacyjne po zastosowaniu ww. mechanizmu waloryzacji wynosi 2458 zł miesięcznie.

W związku z powyższym, dla celów ustalenia (podwyższenia) kwoty świadczenia pielęgnacyjnego  obowiązującej w 2023 r., znaczenie ma wyłącznie kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązująca od 1 stycznia 2023 r. Natomiast wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązujący od 1 lipca 2023 r. zostanie uwzględniony przy kolejnej waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego przypadającej na dzień 1 stycznia 2024 r.

Informuję również, że Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej nie prowadzi prac nad zmianą ww. zasad corocznej waloryzacji świadczenia pielęgnacyjnego.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że 26 maja 2023 r.  Sejm RP uchwalił z przedłożenia rządowego ustawę o świadczeniu wspierającym, która zakłada przebudowę dotychczasowego systemu świadczeń dla osób z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunów poprzez wprowadzenie od 1 stycznia 2024 r. do systemu prawnego nowego świadczenia - świadczenia wspierającego kierowanego bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnością oraz modyfikację warunków przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Przyjęte rozwiązanie ukierunkowane będzie na upodmiotowienie osoby z niepełnosprawnością,  tak aby to osoba niepełnosprawna mogła decydować jak wykorzystywane ma być otrzymywane wsparcie, np. na pokrycie wydatków związanych z opieką, sprawowaną przez jej opiekuna.  

Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami, świadczenie wspierające będzie kierowane bezpośrednio do osoby z  niepełnosprawnością, w wieku od ukończenia 18 rok życia,  bez względu na dochody osiągane przez osobę z  niepełnosprawnościami lub członków jej rodziny (brak kryterium dochodowego), będzie wolne od egzekucji i będzie przysługiwać niezależnie od innych form wsparcia (np. osoby, które mają prawo do renty socjalnej, nadal będą ją pobierać). Świadczenie wspierające będzie przysługiwać niezależnie od sytuacji/okoliczności osoby z niepełnosprawnością czy jej ewentualnego opiekuna, tj. np. sytuacja dochodowa rodziny, aktywność zawodowa czy otrzymywanie świadczeń emerytalno-rentowych, przez opiekuna nie będzie miała wpływu na prawo do otrzymania świadczenia. Świadczenie wspierające będzie przysługiwać osobie z  niepełnosprawnością nawet w  wysokości 220 %. renty socjalnej.

W ustawie o świadczeniu wspierającym wprowadzono również istotne zmiany do ustawy  o świadczeniach rodzinnych w zakresie zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego, będące realizacją postulatów opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Po zmianach  świadczenie pielęgnacyjne będzie przysługiwać  rodzicom i innym osobom opiekującym się niepełnosprawnymi dziećmi w wieku do ukończenia 18 r. życia bez jakiegokolwiek ograniczeń w zakresie podejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Ponadto pobieranie przez opiekuna własnych świadczeń emerytalno-rentowych nie będzie miało żadnego wpływu na jego prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie pielęgnacyjne (aktualnie w wysokości 2458 zł miesięcznie), tak jak dotychczas podlegać będzie corocznej, od 1 stycznia danego roku, waloryzacji o wskaźnik wzrostu płacy minimalnej.  

Ustawa zawiera także regulacje zapewniające pełną ochronę praw nabytych opiekunów osób z niepełnosprawnościami,  które nabyły bądź nabędą na starych, obowiązujących przed wejściem w życie ustawy, tj. do 31 grudnia 2023 r. zasadach, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna. Osoby te będą mogły w dalszym ciągu pobierać wymienione świadczenia zgodnie z dotychczasowymi przepisami.

Co istotne ustawa o świadczeniu wspierającym realizuje również w pełni wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. sygn. akt K38/13 poprzez skreślenie z ustawy o świadczeniach rodzinnych w art. 17 ust. 1b uzależniającego dotychczas prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od daty powstania niepełnosprawności u osoby wymagającej opieki.

Ponadto w ustawie o świadczeniu wspierającym  wyprowadzono również regulację  przewidującą dokonanie przez Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, po roku funkcjonowania ustawy, oceny/przeglądu jej działania, w tym w zakresie nowego orzecznictwa o potrzebie wsparcia i warunków przyznawania świadczenia wspierającego. Dokonana ocena/przegląd będzie wówczas podstawą do dokonania ewentualnych zmian w systemie wsparcia osób z niepełnosprawnościami.

Należy podkreślić, że ostateczny kształt ustawy o świadczeniu wspierającym uzależniony jest od przebiegu dalszych prac legislacyjnych, uwzględniających również możliwe zmian projektowanych regulacji prawnych (aktualny etap legislacyjny ustawy to przekazanie ustawy do rozpatrzenia przez Senat RP).

III.7064.81.2023