Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusze Służby Więziennej nie mogą być przenoszeni do innych służb mundurowych na takich samych zasadach, jakie mają funkcjonariusze innych służb, chcący przenieść się do SW 
• W skargach do RPO wskazują, że jest to niesprawiedliwe i narusza zasadę równości
• A po zmianach w SW wykonują też zadania takie, jak np. Policja, CBA , ABW czy Służba Celno-Skarbowa; ich wiedza i kompetencje mogą być z powodzeniem wykorzystywane w innych służbach
• RPO prosi Ministra Sprawiedliwości prosi o podjęcie stosownych prac legislacyjnych
• AKTUALIZACJA: W kompetencji Ministra Sprawiedliwości nie leży inicjowanie rozwiązań, które mają być zawarte w przepisach pragmatycznych służb podległych innemu zwierzchnictwu - odpowiada MS
• AKTUALIZACJA 12.03.2024: Komendy główne Policji i Straży Granicznej przychyliły się do propozycji wprowadzenia rozwiązań w przepisach pragmatycznych tych formacji, umożliwiających przenoszenie funkcjonariuszy SW do służby w nich - odpisało MSWiA
• Postulat RPO został już wdrożony do porządku prawnego w ramach przepisów ustawy o obronie Ojczyzny - głosi zaś odpowiedź MON

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi funkcjonariuszy Służby Więziennej, w których wskazują na nierówne traktowanie w zakresie możliwości przenoszenia się do innych służb mundurowych.

Zwracają uwagę, że nie mogą być przenoszeni do innych służb mundurowych na takich samych lub podobnych zasadach, jakie mają funkcjonariusze innych służb, chcący przenieść się do Służby Więziennej. Sytuację tę odczytują jako niesprawiedliwą i niezgodną z zasadą równości. Mogą oni być przyjmowani do innych służb na zasadach ogólnych, tj. tak jak inni nie mundurowi kandydaci w postępowaniu kwalifikacyjnym. Sytuację tę odczytują również jako niezgodną z zasadą wzajemności.

RPO zwraca uwagę, że ten problem był już przez niego podnoszony w wystąpieniu do MSWiA z 2007 r. Wystąpienie to dotyczyło stanu prawnego obowiązującego pod rządami uchylonej już ustawy z  26 kwietnia 1996 r. o SW, ale zawarte w nim tezy są nadal aktualne.

Rzecznik zwraca uwagę, że wraz z wprowadzeniem nowych jednostek – Inspektoratu Wewnętrznego Służby Więziennej oraz uczelni Służby Więziennej (Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości ) – rozszerzeniu uległy kompetencje SW w zakresie rozpoznawania, wykrywania przestępstw, zapobiegania im, czy utrwalania dowodów. Zadania te mogą być realizowane w formie czynności administracyjno–porządkowych i operacyjno–rozpoznawczych, a więc właściwych dla takich służb, jak Policja, Straż Graniczna, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, czy Służba Celno-Skarbowa.

Oznacza to, że wiedza i kompetencje funkcjonariuszy SW mogą być z powodzeniem wykorzystywane w innych służbach mundurowych.

Z poprzedniej odpowiedzi MSWiA wynika, że z punktu widzenia polityki kadrowej, w szczególności doboru kadr do poszczególnych służb, może być zasadne umożliwienie funkcjonariuszom SW przenoszenia się do Policji. W ocenie ministra korzystne byłoby ujednolicenie zasad przeniesień służbowych funkcjonariuszy, a także omówienie różnic związanych z wymaganiami dla kandydatów do służb podległych MSWiA. Minister zaznaczył, że uregulowanie kwestii przenoszenia się funkcjonariuszy w ramach służb powinno być poprzedzone wprowadzeniem podobnych regulacji prawnych do pragmatyk poszczególnych służb mundurowych.

W związku z tym Marcin Wiącek prosi ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o stanowisko co do zasadności umożliwienia przenoszenia się funkcjonariuszy SW do innych służb mundurowych oraz podjęcie stosownych prac legislacyjnych.

Odpowiedź Michała Wosia, sekretarza stanu w MZ

W odpowiedzi na pismo Pana Rzecznika z dnia 17 marca 2023 r. - znak: WZF.7040.2.2023.WK, w którym poruszono problematykę związaną z brakiem ustawowego usankcjonowania możliwości przenoszenia się funkcjonariuszy Służby Więziennej do innych służb podległych odpowiednio Ministrowi Spraw Wewnętrznych, Ministrowi Finansów, Marszałkowi Sejmu lub służb nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów, zawierające jednocześnie wniosek o podjęcie prac legislacyjnych mających na celu wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych w ustawach pragmatycznych wspomnianych służb mundurowych, uprzejmie informuję.

Na wstępie pisma Pana Rzecznika wskazano na wprowadzony mocą ustawy z dnia 22 lipca 2022 r. o zmianie ustawy o Służbie Więziennej (Dz. U. poz. 1933) art. 38a ustawy o Służbie Więziennej umożliwiający przenoszenie się do służby w Służbie Więziennej funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Służby Celno-Skarbowej, Państwowej Straży Pożarnej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego, jeżeli wykazują oni szczególne predyspozycje do jej pełnienia. Z przeglądu przepisów obowiązujących w poszczególnych służbach wynika, że regulacje podobne do art. 38a ustawy o Służbie Więziennej odnaleźć można w: ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (art. 25a), ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (art. 31a), ustawie z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (art. 70), ustawie z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (art. 176) i ustawie z dnia 26 stycznia 2018 r. o Straży Marszałkowskiej (art. 19). Przy tym jedynie w przypadku Służby Ochrony Państwa i Straży Marszałkowskiej przepisy te są adresowane do funkcjonariuszy Służby Więziennej.

Wyjaśnić należy, że wiodącym projektodawcą art. 38a ustawy o Służbie Więziennej był Minister Sprawiedliwości, jako organ, na którym ciąży obowiązek stworzenia warunków do właściwego funkcjonowania Służby Więziennej. Minister Sprawiedliwości realizując podległość Służby Więziennej posiada pełne rozeznanie dotyczące specyfiki tej formacji, jej oczekiwań i potrzeb, co dotyczy także aspektów związanych z zapewnieniem odpowiedniego poziomu i wyszkolenia kadry oraz warunków jej rekrutacji. W tym kontekście wprowadzeniu wspomnianego przepisu przyświecało stworzenie możliwości przyjmowania do Służby Więziennej doświadczonych funkcjonariuszy innych służb, co ma wpłynąć na podniesienie jakości funkcjonowania Służby Więziennej w szczególności w obliczu przypisania jej nowych zadań związanych choćby z powstaniem Inspektoratu Wewnętrznego Służby Więziennej. Omawiana regulacja wychodzi zatem naprzeciw potrzebom Służby Więziennej.

Mając na uwadze powyższe nie można twierdzić, że podobne uwarunkowania dotyczą Ministra Sprawiedliwości w odniesieniu do pozostałych formacji mundurowych. Ponadto materia, o której mowa podlega regulacji na szczeblu ustawy - tj. właściwej dla danej służby ustawy pragmatycznej. Zważając na zasadę określoną w art. 34 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej stanowiącym, iż to poszczególni ministrowie są zobowiązani do inicjowania i opracowywania polityki Rady Ministrów w stosunku do działu, którym kierują, w tym do przedkładania w tym zakresie inicjatyw i projektów aktów normatywnych, wypada podkreślić, że w kompetencji Ministra Sprawiedliwości nie leży inicjowanie rozwiązań, które mają być zawarte w przepisach pragmatycznych służb podległych innemu zwierzchnictwu. Pogląd taki jest zasadny tym bardziej, że chodzi o regulacje w zakresie kluczowym dla funkcjonowania danej służby, związane ze sposobem doboru kadry, czy określaniem wyjątków przewidzianych od rutynowych procedur kwalifikacyjnych.

Pismo RPO do Szefa KPRM

1 lutego 2024 r. Rzecznik wystąpił w tej sprawie do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Przesłał min. Janowi Grabcowi całość korespondencji w sprawie,  prosząc o rozważenie możliwości wprowadzenia w ustawach pragmatycznych poszczególnych służb mundurowych przepisów umożliwiających przenoszenie się funkcjonariuszom SW do innych służb mundurowych.

Odpowiedź Czesława Mroczka, sekretarza stanu w MSWiA

Szanowny Panie Rzeczniku, w odpowiedzi na wystąpienie Pana Rzecznika z 1 lutego 2024 r. (sygn. ZF.7040.2.2023.WK)  dotyczące możliwości wprowadzenia w ustawach pragmatycznych  poszczególnych służb mundurowych przepisów prawnych umożliwiających przenoszenie się funkcjonariuszom Służby Więziennej do innych służb mundurowych, uprzejmie informuję, stosownie do stanowisk otrzymanych z Komendy Głównej Policji oraz Komendy Głównej Straży Granicznej, że wymienione podmioty przychyliły się do propozycji wprowadzenia rozwiązań w przepisach pragmatycznych ww. formacji umożliwiających przenoszenie funkcjonariuszy Służby Więziennej do służby w Policji i Straży Granicznej.

Odnosząc się szerzej do przedmiotowego zagadnienia warto podkreślić, że każda z wymienionych formacji pełni bardzo ważną rolę w strukturach bezpieczeństwa państwa. Służba Więzienna - podobnie jak Policja i Straż Graniczna - została utworzona jako formacja umundurowana i uzbrojona, której funkcjonariusze na mocy przepisów ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej , mają prawo do stosowania lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej podczas wykonywania obowiązków służbowych.

Ponadto, wymogi ustawowe stawiane kandydatom ubiegającym się o przyjęcie do wymienionych formacji, jak również sama procedura postępowania kwalifikacyjnego stosowana wobec kandydatów, są porównywalne w swoich głównych założeniach. Warto również zaznaczyć, że funkcjonariusze Służby Więziennej funkcjonują w organizacji hierarchicznej i podlegają zbliżonym obowiązkom oraz ograniczeniom, jakie są nakładane na funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej. Podobnie jak w wymienionych formacjach, w Służbie Więziennej istnieje rozbudowany system szkoleń (szkolenia wstępne, zawodowe, specjalistyczne oraz doskonalenie zawodowe), a jej funkcjonariusze są mianowani lub powoływani na stanowiska służbowe oraz posiadają stopnie służbowe.

W kontekście omawianej problematyki nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że zgodnie z art. 38a ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej  istnieje możliwość przenoszenia się na własną prośbę funkcjonariuszy m.in. Policji i Straży Granicznej do służby w Służbie Więziennej, jeżeli wykazują szczególne predyspozycje do jej pełnienia. W świetle przywołanej regulacji wydaje się, że podobne rozwiązanie mogłoby zostać przyjęte w ustawach pragmatycznych dotyczących Policji oraz Straży Granicznej.

Mając powyższe na uwadze podjęcie prac legislacyjnych w kierunku wskazanym przez Pana Rzecznika należy uznać jako wniosek de lege ferenda. W ocenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zmiany legislacyjne w zakresie odpowiednio art. 25a i art. 56 ust. 4 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji  oraz art. 31a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej , mogłyby zostać uwzględnione przy najbliższej, zakresowo zbieżnej nowelizacji wyżej wymienionych pragmatyk służbowych.

Z kolei odmiennie przedstawia się ocena ewentualnych zmian pragmatyki służbowej w odniesieniu do Państwowej Straży Pożarnej (PSP). W opinii Komendanta Głównego PSP zmiana przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej umożliwiająca przenoszenie się funkcjonariuszy Służby Więziennej do służby w Państwowej Straży Pożarnej wydaje się niezasadna.

Warto w tym miejscu wyjaśnić, że ustawa o Państwowej Straży Pożarnej nie przewiduje instytucji przeniesienia funkcjonariusza innej służby mundurowej (w tym Służby Więziennej) do PSP. Wymaga również podkreślenia, że zadania Służby Więziennej znacząco różnią się od zadań stawianych przed PSP, która jest formacją wyposażoną w specjalistyczny sprzęt, przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Funkcjonariusz Służby Więziennej bez odpowiedniego przeszkolenia w PSP (tj. ukończenia odpowiedniej szkoły PSP lub szkolenia podstawowego) w zawodzie strażak, jak też przeszkolenia zawodowego przygotowującego do zajmowania stanowisk oficerskich w PSP nie może wykonywać zadań przewidzianych dla omawianej formacji. W przypadku gdyby funkcjonariusz Służby Więziennej zdecydował się na podjęcie służby w strukturach PSP, w pierwszej kolejności powinien zostać zwolniony ze służby w danej formacji, a następnie - jako kandydat do służby - wybrać jednostkę organizacyjną PSP, w której chciałby pełnić służbę i śledzić na bieżąco informacje o możliwym naborze do danej jednostki. Zgodnie bowiem z art. 28 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej możliwe jest jedynie podjęcie służby, które odbywa się na zasadach ogólnych, ustalonych ustawowo i po dopełnieniu wszystkich wymogów związanych z procedurą naboru, określonych szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 września 2021 r. w sprawie postępowania kwalifikacyjnego o przyjęciu do służby w Państwowej Straży Pożarnej.

Odpowiedź Pawła Bejdy, sekretarza stanu w MON

Na wstępie pragnę poinformować, że problematykę poruszoną w przedmiotowym wystąpieniu reguluje ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2022 r. poz.2305 z późn. zm.), zwana dalej „ustawą”. Zgodnie z brzmieniem art. 137 ust. 1 ustawy Funkcjonariusz Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego może być na własną prośbę przeniesiony do dalszego pełnienia służby w ramach zawodowej służby wojskowej, jeżeli wykazuje predyspozycje do pełnienia tej służby.

Przeniesienie funkcjonariusza wymaga zgody Ministra Obrony Narodowej oraz ministra nadzorującego daną służbę, w trybie powołania do zawodowej służby wojskowej, z zachowaniem ciągłości służby. Okresy pełnienia służby we wskazanych służbach zalicza się do okresów służby wojskowej, od których są uzależnione uprawnienia przewidziane w ustawie. Minister Obrony Narodowej nadaje funkcjonariuszowi z dniem jego stawienia się do pełnienia zawodowej służby wojskowej, stopień wojskowy równorzędny z posiadanym stopniem w odpowiedniej służbie.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że oprócz możliwości przeniesienia funkcjonariusza Służby Więziennej do dalszego pełnienia zawodowej służby wojskowej, w art. 138 przedmiotowej ustawy przewidziano możliwość powołania do zawodowej służby wojskowej byłego funkcjonariusza Służby Więziennej, z nadaniem mu stopnia wojskowego równorzędnego ze stopniem jaki posiadał w Służbie Więziennej. W takim przypadku okres służby w Służbie Więziennej jest uwzględniany również przy ustalaniu należności pieniężnych przysługujących z tytułu pełnienia zawodowej służby wojskowej, jak np.: dodatek za długoletnią służbę wojskową, świadczenie za długoletnią służę wojskową, świadczenie motywacyjne.

Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że postulat Rzecznika Praw Obywatelskich zawarty w przedmiotowym wystąpieniu został już wdrożony do porządku prawnego w ramach przepisów ustawy o obronie Ojczyzny.

WZF.7040.2.2023