Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ogólnopolskie liczenie osób w kryzysie bezdomności powinno uwzględniać także uchodźców wojennych z Ukrainy
• Osoby w kryzysie uchodźczym, nie mające tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego w Polsce, faktycznie wypełniają bowiem ustawową definicję osoby w kryzysie bezdomności 
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg

Problematyka przeciwdziałania bezdomności od lat jest przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. Przy RPO działa Komisja Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności, której celem jest monitorowanie problemów związanych z sytuacją osób w kryzysie bezdomności i promowanie dobrych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania bezdomności, w tym sygnalizowanie koniecznych działań administracji publicznej oraz zmian legislacyjnych. Wspólnie z Komisją Rzecznik podnosił w korespondencji z ministrem odpowiedzialnym za politykę społeczną i pomoc socjalną kwestie tzw. ogólnopolskiego  liczenia osób bezdomnych.

Jednym z kluczowych narzędzi umożliwiających rozwiązywanie problemu bezdomności i zapobieganie mu jest rzetelna diagnoza zjawiska, w tym i wykluczenia mieszkaniowego. Badania takie powinny prowadzić do identyfikacji wszelkich rodzajów bezdomności, określać jej skalę oraz charakter problemów i potrzeb ludzi nią dotkniętych, a także wskazywać bariery, na jakie napotyka się przy wychodzeniu z bezdomności.  

Ustalenie i podanie do publicznej wiadomości wyników liczenia osób w kryzysie bezdomności stanowi zawsze impuls do ważnej i potrzebnej, zwłaszcza w mediach, dyskusji na temat tego problemu. Po pierwsze sprzyjać to może refleksji co do rozwiązań prawnych i potrzebnych zmian, a po drugie przypomina, że bezdomność to nie wybór a osoby bezdomne mają prawo do pomocy i wsparcia, tak jak każdy obywatel.

Nauka wykorzystująca systematyczne badania dotyczące liczby osób bezdomnych, może przewidywać określone trendy, proponować twórcze rozwiązania i tym samym przyczyniać się wraz z osobami odpowiedzialnymi za politykę publiczną do realizacji dobra wspólnego. Aby to jednak było możliwie niezbędne są pogłębione analizy socjodemograficzne koordynowane dotychczas przez urząd ministra właściwego do spraw rodziny, pracy i zabezpieczenia społecznego.

Dlatego RPO jest gorącym zwolennikiem organizowanego przez MRiPS ogólnopolskiego liczenia osób bezdomnych wraz z badaniem socjodemograficznym. Zwyczajowo takie badanie odbywało się co dwa lata, ostatnio w 2019 r. Obecnie kwestia ponownego ustalenia aktualnej liczby osób w kryzysie bezdomności wydaje się szczególnie istotna. 

Przez ostatnie dwa lata sytuacja społeczna w Polsce zmieniła się w sposób zasadniczy. Miał na to wpływ trwający ponad dwa lata stan epidemii, ale także pogarszająca się sytuacja gospodarcza: rosnąca inflacja, podwyżki kosztów utrzymania lokali mieszkalnych, trudności w zapewnieniu dostaw energii cieplnej czy prądu do lokali mieszkalnych i miejsc schronienia  - co  istotnie zmieniło obraz bezdomności w Polsce. 

Nie mniejsze znaczenie w tym kontekście ma również ogromny napływ uchodźców wojennych z Ukrainy. Obecnie, wobec stopniowego wygaszania i modyfikowania dotychczasowych form wsparcia ich potrzeb mieszkaniowych i zakwaterowania (m.in. ograniczenia wypłaty świadczenia 40 zł dla osoby udzielającej schronienia uchodźcom z Ukrainy, czy plany wprowadzenia częściowej odpłatności uchodźców za zakwaterowanie) należy spodziewać się, że także Ukraińcy będą masowo doświadczać stanu bezdomności w Polsce.

W ocenie RPO, jak i ekspertów z Komisji ds. Przeciwdziałania Bezdomności, osoby w kryzysie uchodźczym, które nie mają tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego w Polsce, de facto wypełniają definicję osoby w kryzysie bezdomności określoną w art. 6 pkt 8 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Stanowisko to znajduje również oparcie w Europejskiej Typologii Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS, w której m.in. osoby zakwaterowane w ośrodkach dla uchodźców traktowane są jako osoby doświadczające bezdomności. Należy zatem podejmować starania zmierzające do określenia skali zjawiska bezdomności i zagrożenia bezdomnością także i w tej grupie osób.

Dlatego RPO uważa za zasadne przeprowadzenie kolejnej edycji liczenia osób bezdomnych w szerokim ujęciu, uwzględniającym wszystkie grupy osób dotkniętych kryzysem bezdomności wraz z badaniem socjodemograficznym. Konieczne jest też zwrócenie uwagi, co sygnalizują eksperci Komisji ds. Przeciwdziałania Bezdomności, na potrzebę odpowiedniej agregacji danych, czyli na poziomie indywidualnym – jak w 2013 r. We wszystkich kolejnych edycjach Ministerstwo niestety wymagało wyłącznie danych zbiorczych na poziomie gminy, co znacząco ograniczało możliwość wykorzystania tych danych do analiz.

Rzecznik jest przekonany o potrzebie zaplanowania i przeprowadzenia w przyszłym roku akcji ogólnopolskiego liczenia osób w kryzysie bezdomności, w tym także z uwzględnieniem uchodźców doświadczających w naszym kraju takiej sytuacji, a obecnie - opracowania, wzorem lat ubiegłych, sprawozdania z realizacji zadań na rzecz osób bezdomnych w województwach za rok 2021. 

RPO prosi minister Marlene Maląg o informacje  o stanowisku i ewentualnie planowanych działaniach. 

IV.002.2.2016