Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 24 listopada od godziny 14:45 do godziny 17:45 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Problematyka przeciwdziałania bezdomności od lat jest przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. Przy RPO działa Komisja Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności, której celem jest monitorowanie problemów związanych z sytuacją osób w kryzysie bezdomności i promowanie dobrych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania bezdomności, w tym sygnalizowanie koniecznych działań administracji publicznej oraz zmian legislacyjnych. Wspólnie z Komisją Rzecznik podnosił w korespondencji z ministrem odpowiedzialnym za politykę społeczną i pomoc socjalną kwestie tzw. ogólnopolskiego liczenia osób bezdomnych.
Jednym z kluczowych narzędzi umożliwiających rozwiązywanie problemu bezdomności i zapobieganie mu jest rzetelna diagnoza zjawiska, w tym i wykluczenia mieszkaniowego. Badania takie powinny prowadzić do identyfikacji wszelkich rodzajów bezdomności, określać jej skalę oraz charakter problemów i potrzeb ludzi nią dotkniętych, a także wskazywać bariery, na jakie napotyka się przy wychodzeniu z bezdomności.
Ustalenie i podanie do publicznej wiadomości wyników liczenia osób w kryzysie bezdomności stanowi zawsze impuls do ważnej i potrzebnej, zwłaszcza w mediach, dyskusji na temat tego problemu. Po pierwsze sprzyjać to może refleksji co do rozwiązań prawnych i potrzebnych zmian, a po drugie przypomina, że bezdomność to nie wybór a osoby bezdomne mają prawo do pomocy i wsparcia, tak jak każdy obywatel.
Nauka wykorzystująca systematyczne badania dotyczące liczby osób bezdomnych, może przewidywać określone trendy, proponować twórcze rozwiązania i tym samym przyczyniać się wraz z osobami odpowiedzialnymi za politykę publiczną do realizacji dobra wspólnego. Aby to jednak było możliwie niezbędne są pogłębione analizy socjodemograficzne koordynowane dotychczas przez urząd ministra właściwego do spraw rodziny, pracy i zabezpieczenia społecznego.
Dlatego RPO jest gorącym zwolennikiem organizowanego przez MRiPS ogólnopolskiego liczenia osób bezdomnych wraz z badaniem socjodemograficznym. Zwyczajowo takie badanie odbywało się co dwa lata, ostatnio w 2019 r. Obecnie kwestia ponownego ustalenia aktualnej liczby osób w kryzysie bezdomności wydaje się szczególnie istotna.
Przez ostatnie dwa lata sytuacja społeczna w Polsce zmieniła się w sposób zasadniczy. Miał na to wpływ trwający ponad dwa lata stan epidemii, ale także pogarszająca się sytuacja gospodarcza: rosnąca inflacja, podwyżki kosztów utrzymania lokali mieszkalnych, trudności w zapewnieniu dostaw energii cieplnej czy prądu do lokali mieszkalnych i miejsc schronienia - co istotnie zmieniło obraz bezdomności w Polsce.
Nie mniejsze znaczenie w tym kontekście ma również ogromny napływ uchodźców wojennych z Ukrainy. Obecnie, wobec stopniowego wygaszania i modyfikowania dotychczasowych form wsparcia ich potrzeb mieszkaniowych i zakwaterowania (m.in. ograniczenia wypłaty świadczenia 40 zł dla osoby udzielającej schronienia uchodźcom z Ukrainy, czy plany wprowadzenia częściowej odpłatności uchodźców za zakwaterowanie) należy spodziewać się, że także Ukraińcy będą masowo doświadczać stanu bezdomności w Polsce.
W ocenie RPO, jak i ekspertów z Komisji ds. Przeciwdziałania Bezdomności, osoby w kryzysie uchodźczym, które nie mają tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego w Polsce, de facto wypełniają definicję osoby w kryzysie bezdomności określoną w art. 6 pkt 8 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
Stanowisko to znajduje również oparcie w Europejskiej Typologii Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS, w której m.in. osoby zakwaterowane w ośrodkach dla uchodźców traktowane są jako osoby doświadczające bezdomności. Należy zatem podejmować starania zmierzające do określenia skali zjawiska bezdomności i zagrożenia bezdomnością także i w tej grupie osób.
Dlatego RPO uważa za zasadne przeprowadzenie kolejnej edycji liczenia osób bezdomnych w szerokim ujęciu, uwzględniającym wszystkie grupy osób dotkniętych kryzysem bezdomności wraz z badaniem socjodemograficznym. Konieczne jest też zwrócenie uwagi, co sygnalizują eksperci Komisji ds. Przeciwdziałania Bezdomności, na potrzebę odpowiedniej agregacji danych, czyli na poziomie indywidualnym – jak w 2013 r. We wszystkich kolejnych edycjach Ministerstwo niestety wymagało wyłącznie danych zbiorczych na poziomie gminy, co znacząco ograniczało możliwość wykorzystania tych danych do analiz.
Rzecznik jest przekonany o potrzebie zaplanowania i przeprowadzenia w przyszłym roku akcji ogólnopolskiego liczenia osób w kryzysie bezdomności, w tym także z uwzględnieniem uchodźców doświadczających w naszym kraju takiej sytuacji, a obecnie - opracowania, wzorem lat ubiegłych, sprawozdania z realizacji zadań na rzecz osób bezdomnych w województwach za rok 2021.
RPO prosi minister Marlene Maląg o informacje o stanowisku i ewentualnie planowanych działaniach.
IV.002.2.2016
