Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził, że samorządowe uchwały "anty-LGBT" podjęto bez podstawy prawnej i są nieważne z powodu rażącego naruszenia prawa. 
• W związku z tym organy samorządów, gdzie takie uchwały jeszcze obowiązują, powinny uwzględnić ich ocenę prawną  dokonaną przez NSA 
• Dalsze obowiązywanie uchwał naraża mieszkańców nie tylko na nierówne traktowanie, ale także na utratę finansowego wsparcia ze środków unijnych
• AKTUALIZACJA: Do 8 maja 2023 r. szesnaście samorządów, do których wystąpił RPO, uchyliło swe uchwały. Były to rady powiatów: Jarosław, Kolbuszowa, Puławy, Tomaszów Lubelski i Zamość oraz gminy: Gromnik, Jordanów, Konstantynów, Końskowola, Mełgiew, Moszczenica, Przeworsk, Szerzyny, Świdnik, Trzebieszów  i Zarzecze 
• W niektórych przypadkach poprzednie uchwały zastąpiono Samorządowymi Kartami Praw Rodzin. Inne samorządy albo nie podjęły żadnych działań w celu uchylenia uchwał, albo takie projekty upadły w głosowaniu. W 5 przypadkach, w których RPO nie otrzymał odpowiedzi, skierowano ponaglenia.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do organów 24 gmin i 12 powiatów, w których w 2019 i 2020 r. przyjęto - nadal obowiązujące - uchwały „anty-LGBT”. Wnosi o podjęcie działań w celu ich uchylenia (lista adresatów w załączniku).

W jednobrzmiących pismach Marcin Wiącek przypomina, że RPO podjął działania w celu wyeliminowania z systemu prawnego samorządowych uchwał dyskryminujących osoby nieheteronormatywne i transpłciowe. W 2019 r. RPO Adam Bodnar zaskarżył do wojewódzkich sądów administracyjnych dziewięć wybranych uchwał jednostek samorządu terytorialnego różnych szczebli. Wszystkie zaskarżone uchwały zostały uznane przez wojewódzkie sądy administracyjne za podjęte bez podstawy prawnej i nieważne z powodu rażącego naruszenia prawa.

Sądy administracyjne, rozpatrując te sprawy merytorycznie nie miały wątpliwości, że uchwały przeciwko „ideologii" LGBT dyskryminują konkretne osoby i stwarzają wokół nich wrogą, uwłaczającą i zastraszającą atmosferę, co może powodować ryzyko przemocy wobec tych osób. W wyrokach podkreślono, że nikt, ze względu na swoją orientację seksualną i tożsamość płciową, nie może być dyskryminowany przez władze publiczne, a podejmując tego rodzaju uchwały jednostki samorządu terytorialnego nawoływały do nieprzestrzegania prawa powszechnie obowiązującego.

28 czerwca 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargi kasacyjne złożone od czterech wyroków wojewódzkich sądów administracyjnych - tym samym orzeczenia te stały się prawomocne, a ich treść została potwierdzona przez najwyższą instancję sądową.

W związku z tym organy władzy publicznej powinny w swojej działalności uwzględnić dokonaną przez NSA ocenę prawną uchwał.

Jak podkreślał NSA, zgodnie z art. 32 ust. 2 Konstytucji RP, nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, a zaskarżona uchwała dyskryminowała osoby o nieheteronormatywnej orientacji seksualnej. W ocenie NSA, zarówno z treści, jak i uzasadnienia uchwały wynika, że na terenie gminy, która ją przyjęła, jakiekolwiek wyrażanie odmienności seksualnej miało być niedopuszczalne, co ma przejawiać się w formule „Gmina wolna od ideologii LGBT".

Oceniając inną uchwałę, NSA wskazał również, że istotą zawartego w deklaracji przekazu jest de facto negowanie podejmowanych w przestrzeni publicznej działań antydyskryminacyjnych oraz faktycznej swobody funkcjonowania osób należących do społeczności LGBT (choćby poprzez uniemożliwienie im przedstawiania swoich postulatów gdyż te, jak należy mniemać, stanowią „ideologię LGBT" i „homopropagandę").

Należy zauważyć, że uchwały wprowadzające na terenie gmin, powiatów lub województw strefy wolne od tzw. „ideologii LGBT" ograniczają także swobodę przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich poprzez nieuzasadnione zniechęcanie obywateli Unii Europejskiej, którzy identyfikują się jako osoby LGBT lub wyznają światopogląd inny niż ten narzucony przez uchwałę, do przebywania na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego. Uchwały te naruszają ponadto prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolność wypowiedzi i informacji. Podkreślenia wymaga również wynikające z dyskryminacyjnego charakteru tych uchwał naruszenie zasady równości i niedyskryminacji jako horyzontalnej zasady polityki spójności.

W świetle zapadłych rozstrzygnięć pozostałe uchwały tego rodzaju -  niezależnie od tego, jakie były intencje organów je podejmujących - należy uznać za naruszające godność i dobre imię oraz ściśle związane z tymi dobrami osobistymi prawo do życia prywatnego określonej grupy mieszkańców jednostki samorządowej.

RPO zwraca uwagę na reakcje instytucji Unii Europejskiej wobec problemu, zwłaszcza co do wstrzymania przez Komisję Europejską wypłat środków unijnych, wprowadzenia do Umowy o Partnerstwie z Polską zapisu zakazującego finansowego wspierania samorządów, które nie przestrzegają unijnych zasad niedyskryminacji oraz cofania przez Komisję Europejską dofinansowania poszczególnym jednostkom samorządu terytorialnego.

Zaniepokojenie w kwestii przyjmowania przez niektóre jednostki samorządu terytorialnego w Polsce uchwał skierowanych przeciwko „ideologii" LGBT wyraziła także Rada Europy. Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy przyjął natomiast rezolucję, w której wezwał polskie jednostki samorządu terytorialnego do ich uchylenia oraz wzmocnienia ochrony praw grup mniejszościowych, w tym osób LGBTI.

Działania te potwierdzają, że dalsze obowiązywanie uchwał, będących  przedmiotem pism RPO, naraża mieszkańców nie tylko na nierówne traktowanie, ale także utratę finansowego wsparcia dla samorządu ze środków unijnych.

Reakcje samorządów na wystąpienie Rzecznika

Wszystkie wpływające do Biura RPO odpowiedzi jednostek samorządu terytorialnego publikujemy na bieżąco poniżej. Wbrew zawartym w niektórych z nich twierdzeniom przypominamy, że sądy administracyjne rozpoznające skargi RPO wskazywały, że uchwały „anty-LGBT” nie stanowią deklaracji ideowych, a mają charakter aktów władczych, podjętych bez właściwej podstawy prawnej oraz dyskryminujących osoby LGBT.

Uchwały te, jako niezgodne z zasadą niedyskryminacji, wyrażoną w Konstytucji RP oraz w prawie unijnym, stanowią m.in. przeszkodę w dostępie do środków z funduszy UE. Mając zatem na względzie wartości, dokonaną przez sądy ocenę prawną uchwał oraz zobowiązanie do dbałości o zabezpieczenie praw mieszkańców poszczególnych wspólnot samorządowych, właściwe ich organy powinny wyeliminować podjęte uprzednio uchwały z obrotu prawnego.

Do Biura RPO wpływają kolejne odpowiedzi samorządów. Do 8 maja 2023 r. 16 jednostek samorządu terytorialnego, do których zwrócił się RPO, uchyliło swe uchwały. Chodzi o rady powiatów: Jarosław, Kolbuszowa, Puławy, Tomaszów Lubelski i  Zamość oraz gminy: Gromnik, Jordanów, Konstantynów, Końskowola, Mełgiew, Moszczenica, Przeworsk, Szerzyny, Świdnik, Trzebieszów i Zarzecze.

Z odpowiedzi wynika również, że w niektórych przypadkach poprzednie uchwały zastąpiono Samorządowymi Kartami Praw Rodzin.  Inne zaś samorządy albo nie podjęły żadnych działań w celu uchylenia uchwał, albo takie projekty upadły w głosowaniu.

Ponadto w pięciu przypadkach, w których RPO dotychczas nie otrzymał odpowiedzi, 9 lutego 2023 r. skierowano ponaglenia z prośbą o niezwłoczne udzielenie odpowiedzi. Rzecznik przypomniał przy tym, że ustawą o RPO nakłada na organy i instytucje, do których zwróci się Rzecznik, obowiązek współdziałania z nim, a w szczególności do udzielania żądanych przez RPO informacji i wyjaśnień.

XI.505.10.2020