Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nowe prawo o szkolnictwie wyższym nakazuje umarzać niezakończone do końca 2022 r. postępowania habilitacyjne i o nadanie tytułu profesora. Podobnie zamknięte mają być przewody doktorskie niezakończone do końca 2023 r.
• Skargi do RPO wskazują na trudną sytuację naukowców, zwłaszcza wynikającą z pandemii, która znacznie ograniczyła możliwość prowadzenia naukowych i wydłużyła pracę naukową
• Ponadto doktoranci, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2018/2019, będą mogli przedłużyć je tylko o rok - studiujący wcześniej mogli zaś wielokrotnie
• Niezrozumiały jest też obowiązek zamykania przewodów i umarzania postępowań na ich końcowym etapie
• RPO występuje do Ministra Edukacji i Nauki aby rozważył zmianę przepisów 
• AKTUALIZACJA: Wyjaśnienia w sprawie przedstawił minister Przemysław Czarnek

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące umarzania postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora niezakończonych do 31 grudnia 2022 r. oraz zamykania przewodów doktorskich niezakończonych do 31 grudnia 2023 r. Chodzi o postępowania i przewody, które zostały wszczęte i niezakończone przed wejściem w życie ustawy z  20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Pierwotnie przepisy wprowadzające ustawę przewidywały umorzenie postępowań i zamknięcie przewodów niezakończonych do 31 grudnia 2021 r. Ostatecznie przewidziano odrębny termin umorzenia postępowań i zamknięcia przewodów i je wydłużono. Sprecyzowano także, że regulacja będzie miała zastosowanie tylko w przypadku postępowań prowadzonych w I instancji.

Mimo to do Rzecznika nadal wpływają wnioski w tej sprawie. Wskazują, że w związku z pandemią możliwość prowadzenia badań naukowych była bardzo ograniczona i wpłynęła na znaczne wydłużenie pracy naukowej.

W szczególnie trudnej sytuacji są doktoranci, którzy zaczęli studia doktoranckie i wszczęli przewody doktorskie w roku akademickim 2018/2019. Będą oni mogli skorzystać z przedłużenia studiów jedynie o rok (dodatkowo ewentualnie o kolejne trzy miesiące - od października do grudnia 2023 r.). Ich koledzy, którzy rozpoczęli studia wcześniej, zazwyczaj mogli korzystać z takiego przedłużenia wielokrotnie.

Skarżący wskazują też na przewlekłość postępowań awansowych, związaną z błędami proceduralnymi popełnianymi przez właściwe organy. Z przyczyn od nich niezależnych dochodzi do wydłużenia postępowania, a negatywne konsekwencje ma ponosić kandydat.

Dodatkowo kandydaci wskazują na niezrozumiałe niepowiązanie obowiązku zamykania przewodów i umarzania postępowań z ich etapem. Za nieuzasadniony zwłaszcza uznają obowiązek zamykania przewodów i umorzenia postępowań na ich końcowym etapie, tj. np. po publicznej obronie rozprawy doktorskiej, a przed nadaniem stopnia.

W związku z tym zastępca RPO Stanisław Trociuk pyta ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka, czy do resortu wpływają podobne skargi i prosi o rozważenie zmian przepisów, wychodzących naprzeciw zgłaszanym wnioskom.

Odpowiedź ministra Przemysława Czarnka

Przede wszystkim wskazać należy, że termin finalizacji postępowań w zakresie awansu naukowego wszczynanych do dnia 30 kwietnia 2019 r. na podstawie przepisów poprzedzających ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2022 r. poz. 574, z późn. zm.) został wydłużony:

•    w przypadku postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora – jednokrotnie, tj. z  dnia 31 grudnia 2021 r. na dzień 31 grudnia 2022 r.;
•    w przypadku przewodów doktorskich – dwukrotnie, tj. pierwotnie z dnia 31 grudnia 2021 r. na dzień 31 grudnia 2022 r. i ostatecznie na dzień 31 grudnia 2023 r.).

Przychylono się tym samym dwukrotnie do postulatu środowiska doktorantów podnoszących kwestię panującej pandemii i związanych z nią trudności w prowadzeniu badań naukowych, odbywaniu kwerend bibliotecznych itp.

Mając na uwadze ostateczny możliwy termin wszczęcia postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora (tj. 30 kwietnia 2019 r.) i ostateczny termin finalizacji tychże postępowań (tj. 31 grudnia 2022 r.), należy stwierdzić, że mogły być one prowadzone przez co najmniej trzy lata i osiem miesięcy. W przypadku przewodów doktorskich okres ten wynosi co najmniej cztery lata i osiem miesięcy (30 kwietnia 2019 r. – 31 grudnia 2023 r.). Dopuszczalny czas procedowania przedmiotowych postępowań awansowych jest zatem znacząco dłuższy niż wynika to z terminów przewidzianych dla wykonania poszczególnych czynności w tychże postępowaniach, wskazanych w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r. poz. 1789) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 stycznia 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz. U. z 2018 r. poz. 261).

Należy również zauważyć, że obligatoryjne zakończenie przewodów doktorskich z dniem 31 grudnia 2023 r. nie może być postrzegane w oderwaniu od art. 279 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2018 r. poz. 1669, z późn. zm.), zgodnie z którym studia doktoranckie rozpoczęte przed rokiem akademickim 2019/2020 prowadzi się na zasadach dotychczasowych, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2023 r. Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 10 i 18h ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2183, z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2011 r., studia doktoranckie kończą się uzyskaniem kwalifikacji trzeciego stopnia, tj. stopnia naukowego doktora lub doktora sztuki. Ergo co do zasady stopień doktora powinien zostać uzyskany w trakcie trwania studiów doktoranckich. Powyższą wykładnię potwierdza orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 11 lutego 2021 r. (sygn. III SA/Gd 779/20), zgodnie z którym najważniejszym celem kształcenia doktorantów jest przygotowanie rozprawy doktorskiej i uzyskanie na jej podstawie stopnia naukowego – doktora. W ramach otwartego przewodu doktorskiego mieści się ogół postępowania w trakcie nadawania stopnia naukowego doktora nauk. Czynności przewodu doktorskiego to otwarcie przewodu, przeprowadzenie egzaminów doktorskich, recenzje naukowe pracy doktorskiej, opieka promotora pracy doktorskiej, końcowa publiczna obrona pracy doktorskiej. Czynności te ze swej istoty, a także poprzedzająca je konieczna czynność napisania rozprawy doktorskiej, winny być podjęte w czasie trwania studiów doktoranckich. Należy zauważyć, że termin finalizacji przewodów doktorskich jest spójny z terminem zakończenia kształcenia na studiach doktoranckich.

Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, informuję równocześnie, że Pan prof. Włodzimierz Bernacki, Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu do spraw Monitorowania Wdrażania Reformy Szkolnictwa Wyższego i Nauki, zwrócił się pismem z dnia 26 września br. do Rektorów uczelni, Dyrektorów instytutów PAN, instytutów badawczych i instytutów międzynarodowych z prośbą o taką wewnętrzną organizację przebiegu przewodów doktorskich, aby umożliwiła ona terminowe zakończenie procedur do dnia 31 grudnia 2023 r. W korespondencji wskazano, że przez sformułowanie „zakończenie przewodu doktorskiego” należy rozumieć podjęcie przez właściwy organ podmiotu doktoryzującego – określony w art. 178 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – uchwały w sprawie nadania stopnia doktora, zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 5 ustawy z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Zwrócono również uwagę, że między przedłożeniem rozprawy doktorskiej przez kandydata a podjęciem powyższej uchwały musi zostać wykonana w ramach przewodu doktorskiego sekwencja czynności, o których mowa w § 5-10 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 stycznia 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację i okoliczności, uprzejmie informuję, że nie jest przewidziane kolejne przesunięcie czy też zniesienie terminów ostatecznego zakończenia przewodów doktorskich, postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora. Odnosząc się natomiast do kwestii ewentualnych skarg kierowanych do Ministerstwa uprzejmie informuję, że resort komunikował się w analizowanej kwestii (zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej) z Krajową Reprezentacją Doktorantów, prezentując stanowisko zbieżne z przedstawionym Panu Rzecznikowi. Do Ministerstwa wpływają epizodycznie zapytania dotyczące interpretacji art. 179 ust. 4 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, jednak z ich treści nie można wywnioskować, aby miały one charakter skargowy.

Po przedstawieniu powyższych wyjaśnień pragnę równocześnie wyraźnie podkreślić, że wskazane w przywołanym przepisie przejściowym terminy nie dotyczą postępowań awansowych znajdujących się na etapie procedury odwoławczej oraz przed sądami administracyjnymi.

VII.7033.113.2022