Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pomimo wielokrotnych zapowiedzi reformy abonamentu RTV, wadliwie skonstruowany system nadal obowiązuje. Nie ma też wyraźnych perspektyw na szybkie rozwiązanie związanych z tym problemów
• Tymczasem do BRPO masowo wpływają skargi obywateli sprawach dotyczących uiszczania opłat abonamentowych
• Dotyczą one zarówno kwestii systemowych, jak i konkretnych nieprawidłowości związanych z procedurą egzekwowania opłat abonamentowych przez Pocztę Polską
• Problemy dotyczą też długich postępowań przed KRRiT i wydawanych przez nią błędnych decyzji
• Dlatego RPO pisze do Premiera wskazując na konieczność podjęcia systemowych działań naprawczych i kompleksowej zmiany przepisów dotyczących systemu opłat abonamentowych

Do Biura RPO cały czas masowo wpływają skargi w sprawach dotyczących opłat za abonament RTV. Zgłaszane przez obywateli problemy dotyczą zarówno kwestii systemowych, znajdujących się we właściwości Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i nieprawidłowości w funkcjonowaniu Poczty Polskiej nadzorowanej przez Ministra Infrastruktury czy Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Systemu opłat abonamentowych jest nieskuteczny i archaiczny

Rzecznik Praw Obywatelskich od lat sygnalizuje, że obowiązujący system opłat abonamentowych jest wadliwie skonstruowany i wymaga zmian. Zasadniczy problem polega na tym, że stosunkowo niewielka liczba rzeczywistych użytkowników odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych uiszcza opłaty abonamentowe. Taki stan, funkcjonujący już od dłuższego czasu, postrzegany jest jako niesprawiedliwy i naruszający konstytucyjną zasadę powszechności ponoszenia ciężarów publicznych.

Problematyczne jest powiązanie obowiązku uiszczania opłaty abonamentowej z domniemaniem używania odbiornika przez osoby, które posiadają odbiornik radiofoniczny lub telewizyjny. Współcześnie oglądanie telewizji lub słuchanie radia możliwe jest nie tylko za pomocą takich odbiorników, lecz również za pomocą telefonów, tabletów czy komputerów. Obecna ustawa tego nie uwzględnia. Dlatego trudno uznać, że ustawowy obowiązek uiszczania opłat abonamentowych dotyczy „każdego” w rozumieniu art. 84 Konstytucji.

Problemy z egzekwowaniem opłat abonamentowych

Skarżący zwracają też uwagę na szereg nieprawidłowości związanych z procedurą egzekwowania opłat abonamentowych. Chodzi m.in. o automatyczne i masowe kierowania przez Pocztę Polską spraw obywateli do egzekucji zaległego abonamentu. Problem ten dotyczy w szczególności osób starszych, schorowanych, z niepełnosprawnościami, znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej. Niejednokrotnie nie wiedzą one, w jaki sposób i gdzie mogą szukać pomocy prawnej.

Często zdarzało się, że Poczta Polska wzywała do zapłaty zaległych opłat abonamentowych, bez dokładnego sprawdzenia, czy są one zasadne. Przykładowo, wezwania takie były kierowane do osób, które już dawno zgłosiły zaprzestanie używania odbiornika z uwagi na zmianę miejsca zamieszkania.

W postępowaniu egzekucyjnym żądano przedstawienia dokumentów dotyczących skutecznego wyrejestrowania odbiornika po upływie kilkunastu lat - nawet w przypadku osób, które przestały korzystać z odbiornika, bo wyprowadziły się za granicę.

Poczta stoi na stanowisku, że obywatel musi bezterminowo przechowywać dokument (dowód) wyrejestrowania odbiornika, pomimo tego, że zaległości z tytułu opłat abonamentowych przedawniają się po upływie 5 lat, od końca roku w którym upłynął termin płatności.

RPO zwraca uwagę, że niektóre sądy nie zgadzają się z takim stanowiskiem i wprost wskazują, że skoro termin przedawnienia wynosi 5 lat, to nie sposób wymagać od strony, aby przechowywała w nieskończoność dokument wyrejestrowania odbiornika. Sądy wskazują, że prowadzi to do naruszenia zasady równości stron.

Ze skarg wynika, że zdarzały się sytuacje, gdy żądania zapłaty kierowane przez Pocztę Polską obejmowały okresy, kiedy opłata była już nienależna. Miały też miejsce przypadki wysyłania upomnień na niewłaściwy adres lub pomyłkowo do osób o zbieżnych imionach i nazwiskach.

RPO zwraca uwagę na przypadek, gdy Poczta Polska wystosowała do obywatela żądanie zapłaty opłat abonamentowych, pomimo tego, że w sprawie w ogóle nie doszło do zarejestrowania odbiornika.

Do Biura RPO zgłaszały się również osoby, którym zajęto rachunek bankowy, pomimo formalnie zawieszonego postępowania egzekucyjnego. Sygnalizowane były też sprawy wszczęcia egzekucji zaległości w opłatach abonamentowych, mimo tego, że opłata została faktycznie uiszczona.

Kilkakrotnie odnotowano przypadki, w których przez błąd systemu teleinformatycznego, nie uwzględniono tego, że osoba jest z mocy ustawy zwolniona z opłat (m.in. z uwagi na ukończenie 75 lat) albo fakt dokonania wyrejestrowania odbiornika.

W innej ze spraw, pomimo tego, że skarżąca (osoba starsza i schorowana) dopełniła formalności wymaganych do korzystania ze zwolnienia od uiszczania opłaty abonamentowej, Poczta Polska domagała się zapłaty zaległości abonamentowych.

Błędne decyzje KRRiT uchylane przez sądy

Wiele problemów, na które zwracają uwagę obywatele, dotyczy również postępowań przed KRRiT o umorzenie lub rozłożenie na raty zaległości w płatności opłat abonamentowych. Większości z tych sporów wynika z tego, że KRRiT umarza wszczęte postępowania jako bezprzedmiotowe. Przedstawia argument, że w chwili wydania decyzji obywatel nie posiada już zaległości w opłatach abonamentowych, gdyż zostały one wyegzekwowane lub dobrowolnie zapłacone. Rada twierdzi, że skoro zobowiązanie przestało istnieć, to nie może rozpoznać merytorycznie wniosku obywatela.

Z takim stanowiskiem nie zgadzają się sądy administracyjne. W jednej ze spraw, po interwencji RPO, sąd administracyjny w ramach autokontroli uchylił swój wcześniejszy wyrok, a także wydane rozstrzygnięcia KRRiT umarzające postępowanie jako bezprzedmiotowe.

Sąd uznał, że przymusowe wyegzekwowanie zaległych opłat abonamentowych po złożeniu wniosku o umorzenie tych zaległości nie jest podstawą do wydania decyzji o bezprzedmiotowości postępowania dotyczącego umorzenia należności abonamentowych.

Sprawa ta zakończyła się korzystnie i ostatecznie doszło do zwrotu wcześniej wyegzekwowanych kwot na rzecz schorowanego seniora, choć cała procedura zwrotu nastąpiła z dużym opóźnieniem.

Niestety w wielu przypadkach tego rodzaju sprawy w ogóle nie trafiają do sądów, z uwagi na zbyt niską świadomość prawną obywateli, którzy nie wiedzą, z jakich środków prawnych mogą skorzystać i nie mają dostępu do profesjonalnej pomocy prawnej.

Długi czas postępowań przed KRRiT

Wnioski obywateli o umorzenie zaległości w opłatach abonamentowych rozpoznawane są przez KRRiT z opóźnieniem. Pewną praktyką stało się także kierowanie przez KRRiT wezwań o uzupełnienie braków formalnych nawet po upływie kilku lat od daty złożenia wniosku. W jednej ze spraw, która trafiła do Rzecznika, osoba otrzymała wezwanie do wskazania dokładnych dat jakich dotyczyło żądanie umorzenia zaległości, przeszło po 5 latach od złożenia wniosku.

Obywatele pozbawiani są realnej możliwości rozpoznania ich wniosków o umorzenie zaległości w opłatach abonamentowych. Co istotne, KRRiT oficjalnie przyznała, że od lat boryka się z problemem zaległości w opłatach abonamentowych, prowadzeniem postępowań administracyjnych w tym zakresie, a w szczególności z narastającymi trudnościami związanymi z terminowością rozpatrywania wniosków o umorzenie zaległości w opłatach abonamentowych. Rada tłumaczy to zwiększoną aktywnością Poczty Polskiej w egzekwowaniu zaległości.

System opłat abonamentowych wymaga kompleksowych zmian

W ocenie Rzecznika konieczne jest podjęcie przez ustawodawcę działań, które doprowadziłyby do kompleksowych zmian aktualnego stanu prawnego.

Pomimo wielokrotnych zapowiedzi reformy systemu opłat abonamentowych, przedstawiania różnych koncepcji w tym temacie, problem do dziś pozostaje aktualny. Niestety nie ma też wyraźnych perspektyw na jego szybkie rozwiązanie.

Pilnych systemowych działań naprawczych wymagają też dostrzeżone nieprawidłowości w funkcjonowaniu Poczty Polskiej i KRRiT.

Dlatego w trosce o ochronę praw obywateli RPO Marcin Wiącek prosi premiera Mateusza Morawieckiego o ustosunkowanie się do sygnalizowanych przez Rzecznika kwestii.

V.7220.243.2022