Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rok 2021 był szczególnym w historii instytucji RPO. Do Biura wpłynęła rekordowa liczba spraw, a urząd Rzecznika pełniły 3 osoby – mówił RPO Marcin Wiącek przedstawiając informację o działalności w 2021 roku
• Najważniejsze problemy dotyczą procesu legislacyjnego i jakości stanowionego prawa, niezależności wymiaru sprawiedliwości i zagrożeń dla ochrony prawa do prywatności
• Działalność Rzecznika skupiała się również m.in. wokół kryzysu na granicy polsko-białoruskiej, walką z dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność, pomocy osobom starszym
• RPO dobrze ocenia współpracę z innymi instytucjami państwowymi, mimo tego, że nie wszystkie postulaty z wystąpień są uwzględniane

22 lipca 2022 r. na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił informację o działalności RPO w 2021 roku oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka.

Rok szczególny – rok rekordowy

Rozpoczynając wystąpienie RPO podkreślił, że rok 2021 był szczególnym czasem w historii instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich.

- Przede wszystkim był to rok rekordowy, jeśli chodzi o liczbę spraw kierowanych do urzędu – ok. 75 tys. pism, ponad 40 tys. telefonów – wskazał Marcin Wiącek i zaznaczył, że blisko 20-procentowy wzrost liczby skarg w ostatnich dwóch latach był związany ze stanem epidemii, który zakłócił funkcjonowanie organów administracji publicznej i sądów. Doszło też do zmiany wielu przepisów regulujących codzienne życie obywateli. W tym do licznych ograniczeń wolności i praw człowieka.

 - Dlatego wiele osób, które doznały tych ograniczeń, szukało wyjaśnień i wsparcia właśnie w naszym urzędzie – tłumaczył Rzecznik.

Zauważył również, że w roku sprawozdawczym funkcję RPO tę pełniły aż trzy osoby, co związane było z przedłużającą się kadencją i wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. TK uznał za niekonstytucyjne pełnienie obowiązków przez Rzecznika do czasu wyboru jego następcy.

- Okoliczności te nie wpłynęły na jakość ani profesjonalizm pracy urzędu. Zachowane zostały wszystkie standardy realizacji ustawowej misji Biura - podkreślił RPO.

Marcin Wiącek zwrócił uwagę, że Biuro RPO nadal borykało się z problemami finansowymi, które zostały poprawione pod koniec roku. Podziękował za przyznanie dodatkowych środków Ministrowi Finansów i parlamentarzystom, ale jednocześnie zaznaczył, że niezależnie od tego, potrzeby BRPO są w dalszym ciągu znaczne, między innymi na skutek wieloletniej stagnacji płacowej w urzędzie.

Podstawę informacji rocznej stanowią głosy osób niezadowolonych z funkcjonowania instytucji publicznych. 

- Treść i skala tych wniosków odzwierciedla stan polskiego prawa oraz kondycję społeczeństwa - mówił Rzecznik. Uważna i wnikliwa lektura tych spraw ułatwia zrozumienie źródła i przyczyny wielu aktualnie występujących problemów.

Przedstawił najważniejsze informacje liczbowe podsumowujące 2021 rok informując m.in., że obok ok. 75 tysięcy wniosków, które wpłynęły do biura, RPO skierował do właściwych organów 213 wystąpień o charakterze problemowym, wskazujących na systemowe kwestie występujące w zakresie ochrony praw jednostki. Poinformował też o liczbie spraw przed sądami i trybunałami, do których przystąpił oraz liczbie spraw wniesionych do sądów.

Najważniejsze problemy

Występując na posiedzeniu Sejmu Marcin Wiącek wyodrębnił z informacji kilka problemów, które są warte szczególnej uwagi.

Jako pierwszy wskazał na problem związany z procesem legislacyjnym, który od lat cechuje pośpiech i brak czasu na refleksję podczas procedowania ważnych i regulujących podstawowe obszary życia społecznego ustaw. Zwrócił uwagę na utrzymującą się od lat praktykę polegającą na kierowaniu do Sejmu ważnych z punktu widzenia ochrony praw jednostki projektów ustaw w ramach inicjatywy poselskiej - a nie rządowej - z pominięciem konsultacji społecznych.

Drugi problem wiąże się z władzą sądowniczą. Pozytywnie ocenił instytucję skargi nadzwyczajnej i poinformował, ze do RPO wpłynęło dotąd ok 12 tys. wniosków o jej sformułowanie. Jednocześnie zwrócił jednak uwagę na znacznego osłabienie niezależności wymiaru sprawiedliwości spowodowane dokonywanymi od kilku lat zmianami przepisów. Potwierdzeniem tego są liczne orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, które powinny zostać wykonane.

- Najwyższym prawem RP jest Konstytucja. Jednak zawarte w niej pojęcie niezależności sądów jest zbieżne z rozumieniem europejskim, nie ma potrzeby poszukiwać tu pozornych sprzeczności – podkreślił.

Jako trzeci problem Rzecznik wskazał rosnące zagrożenia dla ochrony prawa do prywatności i tajemnicy komunikowania się wynikające z przepisów, które pozwalają Policji i innym służbom na szerokie stosowanie kontroli operacyjnej. Podkreślił, że walka z przestępczością i ochrona bezpieczeństwa publicznego wymaga zapewnienia służbom odpowiednich kompetencji, w tym prawa do inwigilacji. Natomiast obecnie brak jest gwarancji i mechanizmów zabezpieczających obywatela przed ekscesem ze strony władzy. - Każda bez wyjątku czynność operacyjna powinna być poprzedzona zgodą sądu – zaznaczył.

Marcin Wiącek mówił również o zaangażowaniu Biura w związku z kryzysem na wschodnich graniach Polski spowodowanym działaniami reżimu białoruskiego. Informował o działaniach podejmowanych na rzecz funkcjonariuszy Straży Granicznej i innych formacji chroniących polską granicę jak również osób poszukujących pomocy i lepszego życia, które służby białoruskie brutalnie przepychały na terytorium naszego kraju, gwałcąc ich przyrodzoną godność.

Podkreślił przy tym, że zawracanie ludzi do linii granicznej bez jakiegokolwiek postępowania – bez umożliwienia ubiegania się ochronę – jest niezgodne z wiążącymi nasz kraj standardami międzynarodowymi.

Rzecznik zwrócił uwagę, że szczególną grupą ludzi, którym RPO poświęcał wiele uwagi, są osoby z niepełnosprawnościami oraz osoby starsze. Wskazał na potrzebę walki z dyskryminacją ze względu na niepełnosprawność.

- Ochrona godności tych ludzi, ich prawa do szczęścia, umożliwienie im normalnego funkcjonowania w społeczeństwie, jest absolutnym obowiązkiem nas wszystkich - podkreślił i zaapelował, aby jak najszybciej wykonać wyroki TK dotyczące świadczeń pielęgnacyjnych dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami. - Należy rozpocząć poważną dyskusję nad zastąpieniem ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji - dodał.

- Nie ma czegoś takiego, jak prawo do godnej śmierci. Jest prawo do godnego życia, do czerpania radości z życia do ostatniej jego sekundy – zaznaczył Marcin Wiącek mówiąc o problemach osób starszych. Zwrócił uwagę, że możliwość skorzystania z opieki hospicyjnej i paliatywnej zależy często od tego, czy dolegliwość człowieka jest wymieniona w urzędowym wykazie. 

Rzecznik, co do zasady, poprawnie ocenił współdziałanie z innymi instytucjami państwowymi, do których kieruje wystąpienia. 

- Oczywiście żałuję, że moje postulaty nie są uwzględniane częściej, natomiast - poza nielicznymi przypadkami - wystąpienia RPO spotykają się z odpowiedziami, zazwyczaj wyczerpującymi, odwołującymi się do poglądów prawnych - nierzadko rozbieżnych z moimi - ale na tym polega dialog - podkreślił.

Warto słuchać obywateli

Kończąc swoje wystąpienie Marcin Wiącek zaznaczył, że 2022 rok przyniósł nowe problemy, których rozwiązanie jest niezwykle ważne dla obywateli. Problemy związane z ich bezpieczeństwem, zagrożeniem dla ich praw i codziennego bytu. Spora część obecnych wyzwań dla ochrony praw człowieka ma jednak swoje korzenie w przeszłości.

- Dlatego chciałem Państwa przekonać, że warto słuchać obywateli i warto nieustająco działać na rzecz wzmocnienia ochrony ich praw, bo wówczas nasze życie zbiorowe może być o wiele lepsze – zaapelował do posłanek i posłów.

Oświadczenie Rzecznika Praw Obywatelskich

Prawie 75 tysiące obywateli zwróciło się w ubiegłym roku ze swoimi sprawami do Rzecznika Praw Obywatelskich. Najwięcej w historii tego urzędu. 

Poinformowałem o tym opinię publiczną w sprawozdaniu, które każdego roku Rzecznik składa przed Sejmem. Ta informacja jest dostępna również na naszej stronie internetowej.

Bardzo gorąco polecam tę lekturę. Można dowiedzieć się z niej wiele o tym, co naprawdę trapi naszych obywateli. Które ich prawa są łamane najczęściej? Co zagraża ich zdrowiu, poczuciu bezpieczeństwa czy sytuacji materialnej? Na co liczą ze strony państwa? Czego oczekują od Rzecznika?

Warto posiąść tę wiedzę także dlatego, że pozwala ona lepiej zrozumieć te wszystkie wielkie problemy, których dzisiaj doświadczamy jako społeczeństwo. A przecież obywatele często je wcześniej sygnalizowali, przestrzegali przed nimi. Wnosili – choćby za pośrednictwem naszego urzędu – o różne zmiany prawa czy reformy w organizacji życia zbiorowego. 

Chcę gorąco podziękować obywatelom za to zaufanie. Jeśli w tak trudnym czasie tak wiele osób zwraca się do właśnie do Biura Rzecznika ze swoimi problemami, to dla nas największa satysfakcja. I poczucie, że nasza praca jest ważna i potrzebna. 

Jesteśmy i będziemy dla Was. Obywateli. Zapraszam do naszych biur, do korespondencji. do kontaktu. Prawa i wolności każdego z Państwa powinny być dobrze chronione!