Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wśród uchodźców wojennych przybywających z Ukrainy do Polski mogą być osoby z różnymi niepełnosprawnościami 
• Tymczasem i przejścia graniczne, i punkty recepcyjne rzadko są dostosowane do szczególnych potrzeb tych osób 
• Konieczne jest zatem zapewnienie leków, sprzętu medycznego, wózków, a także  asystentów w czasie oczekiwania na odprawę, przy przekraczaniu granicy i po tym
• Także pojazdy przewożące te osoby z przejść do punktów recepcyjnych powinny być odpowiednio dostosowane 
• Warto byłoby też uruchomić infolinię w języku ukraińskim przeznaczoną dla osób z niepełnosprawnościami oraz je wspierających

Według oficjalnych szacunków w Ukrainie przebywa 2,7 mln osób z niepełnosprawnością. Należy zakładać, że jakaś część przekroczyła lub ma zamiar przekroczyć granicę polsko-ukraińską.

Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg na szczególne potrzeby i konieczność udzielania wsparcia osobom z niepełnosprawnościami, które przybywają do Polski po agresji Rosji przeciwko Ukrainie.

Prosi też o poparcie wysiłków w celu uruchomienia korytarza humanitarnego, podejmowanych na szczeblu europejskim oraz przez organizacje społeczne w celu zapewnienia możliwości bezpiecznego opuszczenia  Ukrainy.

Problemy uchodźców - osób z niepełnosprawnościami 

Osoby z niepełnosprawnościami w sposób szczególny odczuwają skutki działań zbrojnych. Napotykają także bariery utrudniające im wyjazd, w tym problemy komunikacyjne. Współwystępowanie niepełnosprawności i innych cech - takich jak kolor skóry, religia, przynależność do określonej grupy społecznej lub wiek - potęgują wyzwania, z jakimi muszą się mierzyć w drodze do miejsca schronienia.

Trzeba też uwzględnić sytuację osób przebywających w instytucjach opieki. W związku z ich, często poważnym, stanem istnieje ryzyko, że zostaną w trakcie ewakuacji pozostawione bez pomocy. 

O zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony osób z niepełnosprawnościami w związku z wojną zaapelowało Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych (European Disability Forum). Podkreślono, że w sytuacji kryzysowej osoby z niepełnosprawnościami stoją w obliczu nieproporcjonalnego ryzyka porzucenia, przemocy, śmierci oraz braku dostępu do bezpieczeństwa, pomocy i wsparcia w powrocie do zdrowia. Zwrócono uwagę, że kobiety z niepełnosprawnościami są bardziej narażone na przemoc seksualną, a dzieci z niepełnosprawnościami są bardziej narażone na wykorzystywanie i zaniedbanie.

W ocenie RPO w ramach podejmowanych inicjatyw należy zatem rozważyć specjalne środki wsparcia dla osób ze szczególnymi potrzebami – w tym kobiet, dzieci, osób głuchych, niewidomych i głuchoniewidomych, z niepełnosprawnością psychospołeczną i intelektualną.  

Co trzeba zrobić

Z informacji z kontroli pracowników BRPO na granicy polsko-ukraińskiej oraz z doniesień mediów można wnioskować, że wiele kwestii istotnych z punktu widzenia osób z niepełnosprawnościami pozostaje nierozwiązanych. Kluczowe informacje dotyczące bezpieczeństwa i ewakuacji są często niedostępne, a same przejścia graniczne i punkty recepcyjne również rzadko są dostępne. Sprawia to, że osoby z niepełnosprawnościami mogą zostać pozostawione bez pomocy.

Konieczne jest zatem zapewnienie im asysty w czasie oczekiwania na odprawę, w momencie przekraczania granicy, jak i  po jej przekroczeniu. Ważnym elementem wsparcia byłoby również zapewnienie, aby pojazdy przewożące osoby z przejść granicznych do punktów recepcyjnych były dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Niezbędne wydaje się także dostosowanie punktów recepcyjnych. 

Niemniej ważne jest zagwarantowanie, że na granicy dostępne będą leki, sprzęt medyczny oraz ułatwiający poruszanie, w tym wózki.

Działania te pozostają w gestii Straży Granicznej lub wojewodów, wobec czego RPO apeluje do pani minister o niezwłoczne zwrócenie uwagi na te kwestie właściwym organom.

Warte odnotowania inicjatywy podejmowane są również w związku z zaangażowaniem organizacji pozarządowych. 

Zgodnie z komunikatem Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z 28 lutego 2022 r. we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Koło w Gdańsku uruchomiono całodobowy telefon wsparcia. Inicjatywa ta kierowana jest jednak przede wszystkich do udzielających wsparcia, a nie samych zainteresowanych. Warto byłoby zatem uruchomić infolinię w języku ukraińskim, przeznaczoną dla osób z niepełnosprawnościami oraz je wspierających.

Konieczne jest też zapewnienie, by potrzebne osobom przybywającym do Polski informacje były w formie dostępnej dla osób z różnymi niepełnosprawnościami, m.in. z niepełnosprawnością słuchu.

Biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami, wyjeżdżającym z Ukrainy w związku z wojną, możliwości korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, RPO zwraca się o podjęcie niezbędnych działań w celu uruchomienia korytarza humanitarnego. 

- Proszę o poparcie wysiłków podejmowanych na szczeblu europejskim oraz przez organizacje społeczne w celu zapewnienia możliwości bezpiecznego opuszczenia terytorium Ukrainy – pisze Marcin Wiącek do MRiPS. Jest to niezwykle istotne zwłaszcza z punktu widzenia ewakuacji osób należących do grup szczególnie wrażliwych: osób z niepełnosprawnościami, dzieci, kobiet, osób starszych i wspierających osoby ze szczególnymi potrzebami. 

Rzecznik prosi minister Marlenę Maląg o uwzględnienie tych rekomendacji oraz poinformowanie o podejmowanych inicjatywach na rzecz wsparcia osób z niepełnosprawnościami opuszczających Ukrainę, Pyta także, czy rozważane jest objęcie przybyłych państwowymi programami dla osób z niepełnosprawnościami,  np. asystenta osobistego.  

XI.811.1.2022