Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wciąż nie ma całościowej ustawy dotyczącej biegłych sądowych, choć już kilka lat temu prace nad nią podjął resort sprawiedliwości
• Zdaniem RPO taka ustawa zapewniłaby właściwe gwarancje konstytucyjnego prawa do sądu
• Sędziowie często bowiem opierają rozstrzygnięcia wyłącznie na opinii biegłych, bez ich samodzielnej i krytycznej analizy 

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek apeluje do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o przyspieszenie prac nad projektem.

Opinie biegłych często decydują o wyroku 

Opinie biegłych są niezwykle przydatne dla ustalenia okoliczności, które są niemożliwe dla sądu czy prokuratora z uwagi na konieczność posiadania wiedzy specjalistycznej. W praktyce dowód ten często jest oceniany przez sędziów jako rzetelny i niebudzący wątpliwości oraz przesądza o  rozstrzygnięciu procesu.

Nie kwestionując w żaden sposób roli i znaczenia opinii biegłych w postępowaniu przed sądami, RPO wskazywał wcześniej MS, że zarówno w ocenie obywateli, jak i jego własnej, sędziowie zbyt często opierają rozstrzygnięcia wyłącznie na opinii biegłych sądowych - bez podejmowania ich samodzielnej i  krytycznej analizy.

Czasami sądy - zamiast opierać się na własnej wiedzy i doświadczeniu - bezrefleksyjnie zdają się na opinie biegłych, nawet gdy jest ona niepełna. Zdarza się, że sędziowie pytają biegłych nie tylko o fakty, ale też o rozstrzygnięcia prawne. Bywa, że przerzucają na biegłych prowadzenie postępowania dowodowego.

Prowadzi to do sytuacji, gdy błędy biegłych wpływają na ocenę materiału dowodowego, na którym później sąd opiera się, orzekając o winie i karze. Na podstawie błędnej opinii sąd może również popełnić błąd polegający na wymierzeniu kary niewspółmiernej do rzeczywistego udziału oskarżonego w danym przestępstwie.

Rzecznik powoływał się m.in. na wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli - „Funkcjonowanie biegłych w wymiarze sprawiedliwości”, raport pt. „Biegli sądowi w Polsce” wydany przez Helsińską Fundację Praw Człowieka oraz raport pt. „Ocena kompetencji biegłych sądowych. Oczekiwania i rekomendacje” projektu badawczego Forensic Watch. W publikacjach tych również wyrażano opinię o konieczności jak najszybszego wprowadzenia kompleksowej ustawy o biegłych sądowych.

Dotychczasowe działania RPO

W ostatnich kilku latach RPO wielokrotnie zwracał uwagę Ministra Sprawiedliwości na pilną potrzebę uchwalenia kompleksowej ustawy o biegłych sądowych. Chodzi bowiem o zapewnienie obywatelom właściwej gwarancji prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Z korespondencji między RPO a Ministrem Sprawiedliwości wynika, że resort – dostrzegając problemy związane z funkcjonowaniem biegłych sądowych – podjął decyzję o rozpoczęciu prac nad projektem ustawy. Ma ona regulować sprawy biegłych w jednym akcie normatywnym. Chodzi m.in. o ich powoływanie i weryfikację kwalifikacji w celu zapewnienia obywatelom dostępu do ekspertów o najwyższych kwalifikacjach merytorycznych i etycznych. 

8 sierpnia 2016 r MS informowało RPO o wstępnym etapie prac nad projektem ustawy o  biegłych sądowych. Wskazano, że w ówczesnym terminie nie było możliwe określenie daty zakończenia rządowych prac nad projektem, ponieważ nie zgłoszono go  do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów z zakreślonym terminem realizacji zadania.

Od tego czasu upłynęło już ponad pięć lat. Mimo nowej kadencji Sejmu i Senatu  Ministerstwo Sprawiedliwości w  dalszym ciągu nie przedstawiło opinii publicznej informacji o pracach nad projektem.

Marcin Wiącek prosi zatem ministra o informację o aktualnym stanie prac nad tą ustawą, wraz z apelem o ich przyspieszenie.

VII.510.20.2015