Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kandydaci do służby wojskowej muszą poddawać się szczepieniom przeciwko COVID-19
• Z ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP nie wynika jednak obowiązek szczepień ochronnych dla żołnierzy - trzeba by go wprowadzić właśnie w niej 
• RPO zwraca też uwagę na paradoks: niezaszczepiony żołnierz rezerwy będzie mógł unikać okresowych ćwiczeń wojskowych
• A pomijanie niezaszczepionych rezerwistów w ćwiczeniach wojskowych może w ogóle zniechęcać do szczepień

Marcin Wiącek prosi ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka o rozważenie inicjatywy ustawodawczej w celu rozwiązania tych problemów. 

Kandydaci do służby wojskowej piszą do Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie uzależnienia ich powołania od zaszczepienia przeciwko COVID-19. Problem dotyczy głównie terytorialnej służby wojskowej oraz okresowej służby wojskowej żołnierzy rezerwy. 

Z wyjaśnień I Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego wynika m.in., że w wytycznych Szefa Sztabu  Generalnego określono warunki zaszczepienia na COVID-19, jakie powinni spełniać kandydaci do służby wojskowej. Zgodnie z wytycznymi, komunikatami i rekomendacjami Ministerstwa Zdrowia, osoby które przebyły zakażenie wirusem SARS-CoV- 2, mogą być zaszczepione przeciwko COVID-19 już po 30 dniach od uzyskania pozytywnego testu na obecność wirusa. Kandydaci w takiej sytuacji mogą zatem spełnić wymagania powołania do służby. Co do mających jedynie negatywny wynik testu wyjaśniono, że powołanie realizowane jest na wskazany okres, dlatego ważne jest zachowanie bezpieczeństwa (zapewnianego szczepieniem) nie tylko w dniu powołania i przyjęcia do wojska, lecz w całym okresie służby. 

RPO nie ocenia merytorycznej zasadności rozwiązań przyjętych przez Sztab Generalny, a jedynie ich umocowanie w przepisach. Te są zaś jednoznaczne. Obowiązek obrony Ojczyzny wynika z art. 85 ust. 1 Konstytucji. Ta norma konstytucyjna jest powiązana z takim wartościami konstytucyjnymi, jak zasada niepodległości państwa, której realizację powierzono Siłom Zbrojnym. Ochrona bezpieczeństwa państwa może wymagać ograniczenia praw i wolności obywatelskich. Granice tego ograniczenia określa  art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podstawowym sposobem realizacji obowiązku obrony Ojczyzny jest obowiązek służby wojskowej.

Art. 85 ust. 1 Konstytucji nie formułuje konstytucyjnego prawa podmiotowego do odbycia służby wojskowej w określonej postaci. W myśl art. 85 ust. 2 Konstytucji zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa. O ile norma konstytucyjna daje ustawodawcy względną  swobodę w kształtowaniu treści tego obowiązku, o tyle jednoznacznie wskazuje na ustawową formę takiego aktu normatywnego. 

Tymczasem ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP określa jedynie zasady poddawania badaniom lekarskim i psychologicznym oraz szczepieniom ochronnym żołnierzy skierowanych do okresowej służby wojskowej poza granicami państwa. Z ustawy nie wynika jednak w żadnym zakresie obowiązek szczepień ochronnych dla żołnierzy. 

Jeżeli inne wartości konstytucyjne - takie jak bezpieczeństwo państwa, na którego straży stoją Siły Zbrojne, czy z drugiej strony bezpieczne warunki służby żołnierzy - przemawiają za wprowadzeniem obowiązku szczepień ochronnych przeciwko COVID-19, to należy je wprowadzić we właściwej formie. Na gruncie art. 85 ust. 2 Konstytucji jest nią ustawa. Dopóki art. 85 ust. 2 Konstytucji nie zostanie wykonany w tym zakresie, wszelkie akty normatywne (w tym decyzje, wytyczne, zalecenia, komunikaty czy rekomendacje MZ) pozostają w kolizji z zasadą praworządności (art. 7 Konstytucji). 

RPO wskazuje także na pewien paradoks. Polega on na tym, że np. niezaszczepiony żołnierz rezerwy, który otrzymał kartę powołania, będzie mógł unikać okresowych ćwiczeń wojskowych. W tym zakresie wpływają wnioski zaszczepionych żołnierzy rezerwy, wskazujące na nierówne traktowanie przy realizacji powszechnego obowiązku obrony. Z perspektywy osoby, której wezwanie na ćwiczenia koliduje z wykonywaną pracą zawodową, niezaszczepienie stawia ją w sytuacji daleko bardziej korzystnej od osoby zaszczepionej, znajdującej się w podobnym położeniu. 

Praktyka pomijania niezaszczepionych rezerwistów w ćwiczeniach wojskowych może wręcz zniechęcać do udziału w programie szczepień – podkreśla RPO. 

WZF.519.11.2021