Biuletyn Informacji Publicznej RPO

24 czerwca 2022 r. zastępczyni rzecznika praw obywatelskich Hanna Machińska wzięła udział w posiedzeniu Parlamentarnego Zespołu Obrony Praworządności, którego głównym tematem były prawne i humanitarne aspekty funkcjonowania ośrodków zamkniętych dla uchodźców.

Ze strony Biura RPO w posiedzeniu uczestniczyli również zastępca dyrektorki Zespołu ds. Równego Traktowania w BRPO Marcin Sośniak oraz specjalista w Zespole Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur w BRPO Michał Żłobecki – autor raportu KMPT poświęconego sytuacji cudzoziemców w ośrodkach strzeżonych w dobie kryzysu na granicy Polski i Białorusi.

ZRPO Hanna Machińska przedstawiając raport Krajowego Mechanizmu Tortur podkreśliła wagę tematu posiedzenia i zwróciła uwagę, że organizacje międzynarodowe z dużą uwagą przyglądają się sytuacji w Polsce i działaniom podejmowanym wobec osób przekraczających granice zarówno polsko-białoruską jak i polsko-ukraińską.

Podkreśliła, że RPO od samego początku wskazuje na nielegalność procedury zawracania do granicy państwa (tzw. pushbacki). Wskazała na rekomendacje komisarz praw człowieka Rady Europy Dunji Mijatović zawarte w raporcie dotyczącym stosowania tej procedury w Europie. Marcin Wiącek 20 kwietnia zwrócił się do premiera o wdrożenie tych rekomendacji.

Zastępczyni RPO zwróciła również uwagę, że kierowanie cudzoziemców do ośrodków, jak również ich funkcjonowanie, powinno odbywać się z uwzględnieniem standardów międzynarodowych i poszanowaniem praw uchodźców.

- Mam wrażenie, że standardy europejskie nie są znane zarówno tym, którzy zawiadują ośrodkami, ale również nie są znane w wystarczającym stopniu sędziom - oceniła i wskazała na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którym w ośrodkach zamkniętych nie powinno się umieszczać dzieci.

Hanna Machińska zaapelowała również o większą transparentność działania ośrodków zamkniętych i potrzebę ich otwarcia dla osób, które mogą udzielić pomocy – psychologów czy organizacji pozarządowych. 

Autor raportu KMPT Michał Żłobecki omówił raport szczegółowo i przedstawił metody działań Krajowego Mechanizmu. Poinformował, że obok kontroli w ośrodkach, przedstawiciele BRPO równocześnie prowadzili działalność także na terenach przygranicznych, w miejscach zatrzymań cudzoziemców.

Podkreślił, że raport KMPT nie ma na celu stawiania zarzutów, a jedynie wskazanie obszarów do poprawy. Zawiera 59 rekomendacji i zaleceń, które są drogowskazem co można zrobić lepiej.

Zwrócił uwagę na pewien automatyzm w kierowaniu cudzoziemców do ośrodków zamkniętych. Była to odpowiedź systemu, który z jednej strony czterokrotnie zwiększył liczbę miejsc w ośrodkach zamkniętych, podczas gdy w ośrodkach typu otwartego ten wzrost był dużo mniejszy. Co pokazuje preferencję do umieszczania osób w detencji, podczas gdy powinna być ona środkiem ostatecznym, nie można zastosować środków wolnościowych.

Podkreślił również, że poziom opieki medycznej i psychologicznej w ośrodkach był wysoce niewystarczający w stosunku do liczby przebywających tam osób. W wyniku czego nastąpiło systemowe pogorszenie tej opieki. Dodatkowo, ze względu na brak jakichkolwiek oddziaływań czy oferty skierowanej do cudzoziemców, rola ośrodków zamkniętych ograniczyła się tylko do funkcji izolacyjnej.

W podsumowaniu zwrócił również uwagę na brak skutecznego narzędzia identyfikacji cudzoziemców wymagających szczególnego traktowania. Zauważył, że obecnie funkcjonujące rozwiązanie jest niezgodne ze standardami międzynarodowymi i ustawą o cudzoziemcach.

Marcin Sośniak z Zespołu ds. Równego Traktowania zwrócił uwagę, że obserwacje wskazane w raporcie znajdują potwierdzenie w skargach kierowanych do Biura RPO. W 2022 roku, do czerwca wpłynęło już ponad 300 skarg dotyczących sytuacji na granicy Polski i Białorusi.

Zwrócił uwagę, że wspomniany już automatyzm w kierowaniu cudzoziemców do ośrodków zamkniętych przejawia się nie tylko w orzecznictwie sądów, ale również w działaniach Straży Granicznej, która kieruje wnioski do sądów rozstrzygających o umieszczeniu w ośrodku. Automatyzm ten jest problemem, który nie pojawił się w związku z ostatnim kryzysem migracyjnym, tylko występuje już od wielu lat.

Zaznaczył, że w takich sprawach Rzecznik Praw Obywatelskich ma ograniczone możliwości działania, i jego rola sprowadza się do obserwowania i monitorowania sytuacji oraz kierowania apeli np. o zwolnienie ośrodka.

Zasygnalizował tez pewien opór w zwalnianiu z ośrodków, który można dostrzec w działaniach Straży Granicznej. Poinformował o odnotowanych przypadkach weryfikowania zewnętrznych opinii lekarzy czy psychologów, a nawet opinii wystawianych po hospitalizacji cudzoziemców przebywających w ośrodkach zamkniętych.

W dalszej dyskusji głos zabrali również przedstawiciele Straży Granicznej oraz Urzędu ds. Cudzoziemców, a także licznych organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą cudzoziemcom.