Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wpływ kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich spraw w III kwartale 2025 roku jest potwierdzeniem, że rośnie świadomość potrzeby ochrony sygnalistów - osób zgłaszających naruszenia prawa i ujawniających nieprawidłowości. Jednocześnie liczba zgłoszeń utrzymuje się na stabilnym poziomie
• Najczęściej dotyczą one naruszeń prawa w obszarze finansów publicznych, ochrony danych osobowych, środowiska, zdrowia oraz zamówień publicznych

Wpływy kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich poprzez kanały wskazane do dokonania zgłoszenia zewnętrznego są weryfikowane zgodnie z przepisami ustawy o ochronie sygnalistów. Od 27 grudnia 2024 roku do 30 września 2025 roku do RPO skierowano ogółem 561 spraw, z czego Rzecznik przyjął 173 zgłoszenia zewnętrzne, które spełniały warunki określone w ustawie.

Natomiast tylko w III kwartale 2025 roku do RPO wpłynęło 147 spraw, z czego Rzecznik przyjął 25 zgłoszeń zewnętrznych oraz udzielił 45 porad w zakresie stosowania ustawy o ochronie sygnalistów.

Obszary naruszeń prawa w zgłoszeniach zewnętrznych

Aby pismo mogło zostać zakwalifikowane jako zgłoszenie zewnętrzne w rozumieniu ustawy, musi spełniać określone kryteria. Przede wszystkim powinno pochodzić od sygnalisty  oraz dotyczyć naruszenia prawa w jednym z obszarów wskazanych w art. 3 ustawy. W ciągu dziewięciu miesięcy najwięcej przyjętych przez RPO zgłoszeń zewnętrznych dotyczyło interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej oraz ochrony danych osobowych. W mniejszym zakresie zgłoszenia dotyczyły np. bezpieczeństwa produktów, ochrony środowiska, zdrowia publicznego oraz zamówień publicznych.

Warto zauważyć, że niektóre zgłoszenia zewnętrzne wskazują więcej niż jeden przedmiot naruszenia.

Wpływy, które nie zostały zweryfikowane jako zgłoszenia zewnętrzne w rozumieniu ustawy, to najczęściej zgłoszenia niepochodzące od sygnalistów, a więc takie pisma, w których podana informacja nie została uzyskana w kontekście związanym z pracą. Do Rzecznika Praw Obywatelskich trafiają również wnioski, które nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym ustawy o ochronie sygnalistów, na przykład odnoszą się do spraw prywatnych, indywidualnych konfliktów i naruszeń nie mieszczących się w ustawowym katalogu dziedzin, których może dotyczyć zgłoszenie. Należy zaznaczyć, że tego rodzaju sprawy nigdy nie pozostają bez reakcji - każdorazowo podlegają analizie, a Rzecznik przekazuje wnioskodawcom informacje dotyczące dalszych możliwych działań, które mogą okazać się pomocne w rozwiązaniu problemu.

Do RPO wpływają także pisma niedotyczące kompetencji Zespołu do spraw Sygnalistów. Choć mogą one zawierać informacje o potencjalnych naruszeniach prawa, brak spełnienia ustawowych przesłanek uniemożliwia ich procedowanie w trybie właściwym dla zgłoszeń zewnętrznych. W takich sytuacjach kluczowe jest jednak to, że wnioskodawca otrzymuje od Rzecznika informacje o możliwych w danej sytuacji środkach działania i nie pozostaje bez wsparcia.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 3 ustawy, Rzecznik przyjmuje i rozpatruje samodzielnie zgłoszenia zewnętrzne wtedy, gdy dotyczą one naruszenia konstytucyjnych praw i wolności i żaden inny organ publiczny nie jest właściwy do podjęcia działań następczych.

Przez dziewięć miesięcy Rzecznik przyjął do samodzielnego rozpatrzenia 15 zgłoszeń, które dotyczyły naruszeń konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela. W sprawach tych Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje działania następcze.

Zgłoszenia anonimowe

Rzecznik w ograniczonym zakresie dopuszcza możliwość przyjmowania zgłoszeń anonimowych. W takim przypadku bierze pod uwagę wagę sprawy oraz jej znaczenie dla interesu publicznego. W III kwartale 2025 roku RPO otrzymał 25 zgłoszeń anonimowych, zaś po wstępnej weryfikacji 8 z nich przekazał do organów publicznych odpowiednich do podjęcia działań następczych, które dopuszczają w swoich procedurach rozpatrywanie anonimowych zgłoszeń. Natomiast od 27 grudnia 2024 do 30 września 2025 roku Rzecznik przyjął już 133 zgłoszeń dokonanych przez sygnalistów anonimowo, 52 z nich zostało przekazane do organów publicznych.

Rozpatrywanie wniosków dotyczących stosowania ustawy

Rzecznik Praw Obywatelskich przyjmuje także wnioski dotyczące niewłaściwego stosowania ustawy o ochronie sygnalistów przez podmioty publiczne. Sprawy te są rozpatrywane w oparciu o przepisy ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Dotyczą one np. niewdrożenia lub niezapewnienia dostatecznych informacji na temat procedury zgłoszeń wewnętrznych u pracodawcy, ujawnienia danych osobowych osoby zgłaszającej naruszenia prawa czy też podejmowanych działań odwetowych wobec sygnalisty w związku z dokonanym przez niego zgłoszeniem.

Udzielanie porad na temat praw i środków ochrony prawnej

Zadaniem Zespołu ds. Sygnalistów jest również udzielanie sygnalistom, osobom pomagającym w dokonaniu zgłoszenia, osobom powiązanym z sygnalistą, osobom prawnym lub innym jednostkom organizacyjnym pomagającym sygnaliście lub z nim powiązanym porad na temat praw i środków ochrony prawnej.

W III kwartale 2025 roku Rzecznik udzielił odpowiedzi na 45 wnioski o poradę w zakresie stosowania ustawy o ochronie sygnalistów, zaś od 27 grudnia 2025 roku udzielił 184 odpowiedzi na zapytania wnioskujących. Wnioskujący najczęściej pytają o prawa, jakie przysługują sygnaliście, na czym polega ochrona przed działaniami odwetowymi oraz jak dokonać zgłoszenia i czego może ono dotyczyć. Zespół do spraw Sygnalistów za pomocą dedykowanego formularza i infolinii otrzymuje także zapytania niedotyczące problematyki stosowania ustawy o ochronie sygnalistów. W takich sprawach nie jest możliwe udzielenie szczegółowej odpowiedzi, natomiast wnioskujący informowany jest o innych możliwych w danej sytuacji środkach działania.

Działania informacyjne i edukacyjne

Zespół do spraw Sygnalistów inicjuje różnorodne działania edukacyjne i popularyzujące tematykę ochrony praw sygnalistów oraz podejmuje współpracę z organizacjami pozarządowymi w celu podniesienia świadomości społecznej i budowania zaufania do systemu ochrony sygnalistów.

Zespół był obecny na 31. Pol'and'Rock Festival, gdzie pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzili warsztaty i spotkania edukacyjne poświęcone m.in. ochronie sygnalistów, promując świadomość o ich roli w zgłaszaniu naruszeń prawa. W panelu dyskusyjnym poświęconym temu zagadnieniu podkreślono, że mechanizmy ochrony sygnalistów odgrywają szczególną rolę w systemie prawnym i społecznym. Wskazano również na potrzebę dalszego informowania i edukowania obywateli na temat przysługujących im praw oraz dostępnych procedur zgłaszania naruszeń prawa.

Sprawozdawczość

Rzecznik będzie także odpowiedzialny za przyjmowanie od organów publicznych sprawozdań zawierających dane statystyczne dotyczące zgłoszeń zewnętrznych. Zakończyły się prace nad rozporządzeniem Rady Ministrów zawierającym wzór formularza. Projekt został przyjęty przez Radę Ministrów w II kwartale 2025 roku.

Przypominamy, że sprawozdanie za rok 2024 i 2025 organ publiczny przekazuje RPO w terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku, za jakie sprawozdanie jest sporządzone tj. do 31 marca 2026 r. Sprawozdania za rok 2024 mogą zostać sporządzone łącznie ze sprawozdaniami za rok 2025.