Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Od 27 grudnia 2024 r. Rzecznik Praw Obywatelskich przyjmuje zgłoszenia zewnętrzne od sygnalistów za pośrednictwem wyznaczonych do tego kanałów komunikacji. Z upoważnienia Rzecznika zadanie to realizowane jest przez Zespół do spraw Sygnalistów
• W pierwszym miesiącu obowiązywania ustawy w pełnym zakresie, do Zespołu skierowano 75 spraw zgłoszonych przez obywateli
• RPO zakwalifikował 19 zgłoszeń jako zgłoszenia zewnętrzne w rozumieniu ustawy o ochronie sygnalistów. Te zgłoszenia są przekazywane organom publicznym właściwym do podjęcia działań następczych
• Rzecznik będzie przyjmował od organów publicznych sprawozdania zawierające dane statystyczne dotyczące zgłoszeń zewnętrznych. Sprawozdania za rok 2024 mogą zostać sporządzone łącznie ze sprawozdaniami za rok 2025

Rzecznik co do zasady przyjmuje zgłoszenia zewnętrzne o naruszeniach prawa w dziedzinach wskazanych w ustawie o ochronie sygnalistów, dokonuje ich wstępnej weryfikacji i przekazuje je organowi publicznemu właściwemu do podjęcia działań następczych.

Wpływy kierowane do Zespołu do spraw Sygnalistów są weryfikowane zgodnie z przepisami ustawy. Aby zgłoszenie mogło być przyjęte jako zgłoszenie zewnętrzne powinno:

• zawierać informację o naruszeniach prawa w dziedzinach wymienionych w art. 3 ustawy,
• pochodzić od sygnalisty, czyli osoby, która uzyskała informację o naruszeniach prawa w kontekście związanym z pracą, o czym mówi art. 4 ustawy.

Jeżeli wpływ zostanie zakwalifikowany przez RPO jako zgłoszenie zewnętrzne, podlega wstępnej weryfikacji, a następnie przekazywany jest do właściwego organu publicznego, który będzie właściwy do podjęcia działań następczych w danym obszarze.

Od 27 grudnia 2024 roku do 31 stycznia 2025 roku RPO przyjął 19 zgłoszeń zewnętrznych, które spełniające warunki określone w ustawie.

Rzecznik w ograniczonym zakresie dopuszcza możliwość przyjmowania zgłoszeń anonimowych. W takim przypadku bierze pod uwagę wagę sprawy oraz jej znaczenie dla interesu publicznego. W pierwszym miesiącu stosowania ustawy zostało przyjęte i przekazane do organu publicznego jedno zgłoszenie dokonane przez sygnalistę anonimowo.

Sygnaliści, którzy dokonali zgłoszenia zewnętrznego, po wstępnej weryfikacji przez Zespół do spraw Sygnalistów otrzymują potwierdzenie przekazania zgłoszenia do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych. Mają oni też możliwość otrzymania dalszych informacji o działaniach podjętych przez dany organ w związku z przekazaną informacją o naruszeniu prawa.

Najwięcej przyjętych zgłoszeń zewnętrznych dotyczyło naruszeń związanych z interesami finansowymi Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej. Pozostałe zgłoszenia dotyczą m.in. ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa transportu oraz ochrony środowiska. Wpływy, które nie zostały zweryfikowane jako zgłoszenia zewnętrzne w rozumieniu ustawy to najczęściej zgłoszenia niepochodzące od sygnalisty, wnioski niemieszczące się w zakresie przedmiotowym ustawy o ochronie sygnalistów oraz pisma niedotyczące kompetencji Zespołu do spraw Sygnalistów.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 3 ustawy Rzecznik przyjmuje i rozpatruje zgłoszenia zewnętrzne - w przypadku, gdy zgłoszenie dotyczy naruszenia prawa konstytucyjnych praw i wolności i żaden inny organ publiczny nie jest właściwy do podjęcia działań następczych. Jak dotąd w żadnej ze spraw, które wpłynęły do Zespołu do spraw Sygnalistów, Rzecznik nie podjął samodzielnie działań następczych.

W związku z rozpatrywaniem pierwszych zgłoszeń tworzy się praktyka stosowania przepisów ustawy o ochronie sygnalistów, w szczególności dotycząca wstępnej weryfikacji zgłoszeń zewnętrznych oraz identyfikowania właściwych organów publicznych. Warto nadmienić, że dotychczas w pojedynczych sprawach zgłoszenia dotyczyły naruszenia prawa w więcej niż jednej dziedzinie, o której mowa w art. 3 ustawy.  W takich przypadkach zgłoszenie może być przekazane do więcej niż jednego organu publicznego w celu podjęcia działań następczych.

Zadaniem Zespołu ds. Sygnalistów jest również udzielanie sygnalistom, osobom pomagającym w dokonaniu zgłoszenia, osobom powiązanym z sygnalistą, osobom prawnym lub innym jednostkom organizacyjnym pomagającym sygnaliście lub z nim powiązanym porad na temat praw i środków ochrony prawnej. W pierwszym miesiącu realizowania zadań ustawowych, RPO otrzymał 13 wniosków o udzielenie porady w zakresie stosowania ustawy o ochronie sygnalistów.

Szczególnie istotna jest współpraca między RPO i organami publicznymi. Rzecznik wspiera organy publiczne i na bieżąco udziela im niezbędnych informacji, odpowiada na zapytania w zakresie ustawy o ochronie sygnalistów czy też przybliża przepisy ustawy w sytuacji, gdy są niejednoznaczne bądź problematyczne w interpretacji. Należy jednak podkreślić, że RPO nie ma kompetencji do dokonywania wiążącej wykładni ustawy o ochronie sygnalistów ani do wskazywania instytucjom publicznym, w jaki sposób ta ustawa powinna być stosowana.

Zgodnie z art. 47 ust. 4 ustawy, RPO ma obowiązek sporządzenia sprawozdania za dany rok kalendarzowy na podstawie sprawozdań organów publicznych, które zawierać mają dane statystyczne dotyczące zgłoszeń zewnętrznych. Należy podkreślić, że z uwagi na krótki okres obowiązywania ustawy w 2024 r. sprawozdanie za rok 2024 może zostać sporządzone zbiorczo ze sprawozdaniem za rok 2025. Wzór formularza sprawozdania, w związku z art. 47 ust. 5 ustawy, zostanie określony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.

Więcej informacji dotyczących działalności Zespołu do spraw Sygnalistów i obsługi zgłoszeń zewnętrznych zamieszczone jest na stronie: sygnalisci.gov.pl.