Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przyjmuje zgłoszenia zewnętrzne o naruszeniu prawa za pośrednictwem wyznaczonych do tego kanałów
• Od 27 grudnia 2024 roku do 31 marca 2025 roku 79 wniosków spełniło ustawowe kryteria uznania ich za zgłoszenia zewnętrzne
• Zadania związane z obsługą tych zgłoszeń realizuje Zespół do spraw Sygnalistów.

Wpływy kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich poprzez kanały wskazane do dokonania zgłoszenia zewnętrznego, są weryfikowane zgodnie z przepisami ustawy o ochronie sygnalistów. Od 27 grudnia 2024 roku do 31 marca 2025 roku do RPO skierowano ogółem 229 spraw, z czego na ten moment Rzecznik przyjął 79 zgłoszeń zewnętrznych, które spełniały warunki określone w ustawie.

Obszary naruszeń prawa w zgłoszeniach zewnętrznych

Najwięcej zgłoszeń zewnętrznych dotyczyło naruszeń związanych z interesami finansowymi Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej. Sygnaliści zgłaszali także naruszenia dotyczące korupcji i nieprawidłowości w zakresie ochrony prywatności i danych osobowych. Pozostałe pojedyncze zgłoszenia dotyczyły m.in. zamówień publicznych, zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymaganiami. Warto zauważyć, że niektóre zgłoszenia zewnętrzne zawierają więcej niż jeden przedmiot naruszenia.

Natomiast wpływy, które nie zostały zweryfikowane jako zgłoszenia zewnętrzne w rozumieniu ustawy to najczęściej zgłoszenia niepochodzące od sygnalistów (tzn. takie, w których informacja nie została uzyskana w kontekście związanym z pracą), wnioski niemieszczące się w zakresie przedmiotowym ustawy o ochronie sygnalistów oraz pisma niedotyczące kompetencji Zespołu do spraw Sygnalistów.

Zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 3 ustawy, Rzecznik przyjmuje i rozpatruje samodzielnie zgłoszenia zewnętrzne w przypadku, gdy dotyczy ono naruszenia konstytucyjnych praw i wolności i żaden inny organ publiczny nie jest właściwy do podjęcia działań następczych. Dotychczas Rzecznik przyjął do samodzielnego rozpatrzenia 9 zgłoszeń dotyczących naruszeń konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela. W sprawach tych Rzecznik Praw Obywatelskich podejmie odpowiednie działania następcze, o których sygnaliści zostaną poinformowani w terminie do 3 miesięcy do dnia przyjęcia zgłoszenia.

Zgłoszenia anonimowe

Rzecznik w ograniczonym zakresie dopuszcza możliwość przyjmowania zgłoszeń anonimowych. W takim przypadku bierze pod uwagę wagę sprawy oraz jej znaczenie dla interesu publicznego. Od 27 grudnia 2024 roku do 31 marca 2025 roku Rzecznik przyjął 18 zgłoszeń dokonanych przez sygnalistów anonimowo. Po wstępnej weryfikacji 8 anonimowych zgłoszeń zostało przekazanych do organów publicznych odpowiednich do podjęcia działań następczych, które dopuszczają w swoich procedurach rozpatrywanie anonimowych zgłoszeń.

Kanały wybierane przez sygnalistów

Sygnalista, aby zgłosić naruszenie prawa, może wybrać jeden ze wskazanych przez Rzecznika kanałów kontaktu, które dają gwarancję ochrony poufności przewidzianą w ustawie. W pierwszych miesiącach obowiązywania ustawy w pełnym zakresie, poprzez internetowy formularz do dokonania zgłoszenia o naruszeniu prawa wpłynęło 229 wniosków, z czego 56 zgłoszeń internetowych zakwalifikowanych zostało zgodnie z przepisami ustawy. Listownie dokonano 15 zgłoszeń, 3 zgłoszenia zostały złożone osobiście podczas umówionego spotkania, natomiast na infolinii nagrano 2 zgłoszenia ustne.

Najczęściej wybieranym przez sygnalistów kanałem zgłoszeń jest formularz, poprzez który Rzecznik przyjął ponad 80% zgłoszeń o naruszeniu prawa. Ten sposób dokonania zgłoszenia pozwala na złożenie kompletnego pisma wraz z ewentualnymi załącznikami oraz umożliwia wybór opcji zachowania anonimowości. Pozostałe kanały, takie jak list tradycyjny, zgłoszenie osobiste czy infolinia są zdecydowanie mniej popularne i zgłoszenia dokonane tymi ścieżkami stanowią niewielki odsetek wpływu.

Niewłaściwe stosowanie ustawy przez podmiot publiczny

Rzecznik Praw Obywatelskich przyjmuje także wnioski dotyczące niewłaściwego stosowania ustawy o ochronie sygnalistów przez podmioty publiczne. Sprawy te są rozpatrywane w oparciu o przepisy ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Dotyczą one np. niewdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych lub ujawnienia danych osobowych sygnalisty.

Udzielanie porad na temat praw i środków ochrony prawnej

Zadaniem Zespołu ds. Sygnalistów jest również udzielanie sygnalistom, osobom pomagającym w dokonaniu zgłoszenia, osobom powiązanym z sygnalistą, osobom prawnym lub innym jednostkom organizacyjnym pomagającym sygnaliście lub z nim powiązanym porad na temat praw i środków ochrony prawnej.

Od 27 grudnia 2024 roku do 31 marca 2025 roku Rzecznik udzielił odpowiedzi na 58 wniosków internetowych o poradę w zakresie stosowania ustawy o ochronie sygnalistów.

Wnioskujący najczęściej zwracają się z pytaniami na temat praw, jakie przysługują sygnaliście, na czym polega ochrona przed działaniami odwetowymi oraz jak dokonać zgłoszenia i czego może ono dotyczyć. Zespół do spraw Sygnalistów za pomocą dedykowanego formularza i infolinii otrzymuje także zapytania niedotyczące problematyki stosowania ustawy o ochronie sygnalistów. W takich sprawach nie jest możliwe udzielenie szczegółowej odpowiedzi.

RPO udziela także odpowiedzi na wnioski i zapytania organów, które dotyczą m.in. konieczności szkoleń osób upoważnionych do realizowania zadań wynikających z ustawy i informuje o obowiązkach sprawozdawczych.

Sprawozdawczość

Przypomnieć należy, że Rzecznik będzie przyjmował od organów publicznych sprawozdania zawierające dane statystyczne dotyczące zgłoszeń zewnętrznych. Sprawozdania za rok 2024 mogą zostać sporządzone łącznie ze sprawozdaniami za rok 2025. Sprawozdanie za rok 2025 organ publiczny przekazuje RPO w terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku, za jakie sprawozdanie jest sporządzone tj. do 31 marca 2026 r. Prace nad rozporządzeniem Rady Ministrów zawierającym wzór formularza są w toku.