Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik podjął z urzędu sprawę dotyczącą manifestacji prowadzonych w Puszczy Białowieskiej.  Z informacji prasowych wynikało bowiem, że w Puszczy Białowieskiej od kilku tygodni trwały akcje protestacyjne przeciwko wycince drzew. W przekazywanych przez media informacjach wskazywano, że w trakcie manifestacji dochodziło do interwencji policji i straży leśnej, podczas której funkcjonariusze i strażnicy używali siły wobec uczestników zgromadzenia,  legitymowali uczestników manifestacji, wręczali mandaty, zakazywali wstępu na teren lasu.

Powyższe działania policji i straży leśnej w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich budzą wątpliwości z punktu widzenia wolności zgromadzeń publicznych. Obowiązkiem władzy publicznej mającym na celu zagwarantowanie  korzystania z tej wolności jest bowiem podejmowanie rozsądnych i właściwych środków, aby umożliwić zgodny z prawem pokojowy przebieg demonstracji.

W ramach postępowania wyjaśniającego Rzecznik wystąpił do Komendanta Powiatowego Policji w Hajnówce oraz Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku  o udzielenie wyjaśnień w tej sprawie. Rzecznik wskazywał, że o ile w związku z odbywającymi się zgromadzeniami może zachodzić konieczność obecności policji, czy straży leśnej, o tyle  podjęcie akcji przez funkcjonariuszy może wynikać jedynie z konieczności reagowania na łamanie prawa.

Sprawą wycinki drzew w Puszczy Białowieskie RPO zajmuje się od dawna.

Środowisko naturalne jest wspólnym dobrem całego społeczeństwa, a jego skuteczna ochrona jest możliwa tylko przy zapewnieniu społeczeństwu realnego wpływu na wydawanie rozstrzygnięć mogących negatywnie oddziaływać na środowisko. Ta teza leży u podstaw prowadzenia przez Rzecznika Praw Obywatelskich sprawy dotyczącej budzącej kontrowersje zwiększonej wycinki w Puszczy Białowieskiej.

Decydując (poprzez zatwierdzenie stosownego aneksu do planu urządzenia lasu) o kilkukrotnym powiększeniu rozmiaru pozyskania drewna z Puszczy, Minister Środowiska nie wziął pod uwagę krytycznych opinii ekspertów i organizacji społecznych wskazujących na groźbę nieodwracalnych i szkodliwych skutków tej wycinki dla ekosystemu Puszczy Białowieskiej.

W ocenie Rzecznika procedowanie przez organy publiczne w takich sprawach musi zapewniać społeczeństwu nie tylko możliwość przedstawienia swojego stanowiska, ale również poddania słuszności rozstrzygnięć ocenie niezależnego sądu. Wynika to ze szczególnej pozycji ochrony środowiska w katalogu konstytucyjnych wartości oraz norm prawa międzynarodowego.

Dlatego Rzecznik zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wydaną w takich okolicznościach decyzję Ministra Środowiska, domagając się jej uchylenia i ponownego zbadania sprawy w postępowaniu administracyjnym, które nakazuje wszechstronne rozpatrzenie sprawy, z uwzględnieniem interesu społecznego i słusznego interesu obywateli.
W postępowaniu przed Sądem, Rzecznika poparły organizacje ekologiczne: Klub Przyrodników, Fundacja ClientEarth i Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot.

[Skarga RPO do WSA]

Wojewódzki Sąd Administracyjny odmówił merytorycznego rozpoznania skargi Rzecznika i ją odrzucił. Uznał, że zatwierdzenie planów zwiększenia wycinki jest rozstrzygnięciem o sposobie zarządzania mieniem Skarbu Państwa i tym samym nie podlega kontroli sądu administracyjnego, który może badać legalność wyłącznie tych aktów, które wywierają skutki „na zewnątrz” administracji.

[Wyrok WSA]

Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie nie kończy jednak sprawy. Rzecznik zaskarżył je bowiem skargą kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zdaniem Rzecznika, pogląd o tym, że zatwierdzenie planu urządzenia lasu dotyczy wyłącznie zarządu mieniem Skarbu Państwa jest nie do pogodzenia z obowiązującym prawem. Plan urządzenia lasu jest podstawowym dokumentem służącym realizacji tego, co ustawa o lasach określa jako trwale zrównoważoną gospodarkę leśną. Ta ostatnia zaś, uwzględniać ma przede wszystkim cele związane z ochroną środowiska, a dopiero w dalszej kolejności produkcji drewna. Sprawa zatwierdzenia planu urządzenia lasu jest zatem przede wszystkim sprawą z zakresu ochrony środowiska. To natomiast powoduje, że zastosowanie powinny znaleźć wszystkie gwarancje, jakie prawo (w szczególności międzynarodowe) przyznaje społeczeństwu i jego przedstawicielom. Jak Rzecznik wskazał w skardze kasacyjnej, „nie można przyjąć, że ochrona środowiska dotycząca blisko 1/4 powierzchni Polski (lasy pozostające w zarządzie Lasów Państwowych) pozostaje „wewnętrzną” sprawą właściciela, tj. Skarbu Państwa, niepodlegającą jakiejkolwiek kontroli”.

[Skarga kasacyjna RPO]

Jeżeli Naczelny Sąd Administracyjny uwzględni stanowisko Rzecznika, sprawa wróci do ponownego – tym razem merytorycznego – rozpoznania przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie, który będzie musiał zbadać legalność decyzji o zwiększeniu wycinki w Puszczy Białowieskiej.