Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polski rząd wciąż nie jest zainteresowany bezpośrednim udziałem w pracach grupy roboczej ONZ dla przygotowania Konwencji o prawach osób starszych - wynika z odpowiedzi dwóch resortów dla RPO
• Przedstawicieli rządu zabrakło na kolejnej sesji grupy w lipcu 2018 r. w Nowym Jorku; była zaś tam reprezentantka Rzecznika Praw Obywatelskich  
• Resort rodziny wyjaśnia RPO, że przede wszystkim realizuje krajową politykę wobec osób starszych
• MSZ podkreśla zaś, że Unia Europejska podchodzi z dystansem wobec projektu konwencji, a strona polska uczestniczyła w wypracowaniu stanowiska i wystąpień UE podczas sesji grupy

Tak jak dla zagwarantowania na świecie i w Polsce praw dzieci istotne było przyjęcie Konwencji ONZ o prawach dziecka, tak samo jest w przypadku seniorów. Na świecie ludzi starszych jest coraz więcej. To zjawisko bez precedensu w historii ludzkości. Stoją przed nami nowe wyzwania dotyczące m.in. usług opiekuńczych, transportu publicznego, rynku pracy czy systemów emerytalnych.

W 2012 r. na szczeblu Organizacji Narodów Zjednoczonych rozpoczęły się prace i dyskusje nad stworzeniem Konwencji o prawach osób starszych, aktu prawnego, który daje szanse na wzmocnienie praw osób starszych i skuteczniejsze przeciwdziałanie różnym formom dyskryminacji ze względu na wiek. 

Od dwóch lat Rzecznik Praw Obywatelskich apeluje do rządu o włączenie się w prace Grupy Roboczej ONZ ds. Starzenia się OEWGA (Open-ended Working Group on Ageing). Uznaje to za konieczne, aby zapewnić Polsce wpływ na kształt projektowanego aktu prawa międzynarodowego. Propagowaniu idei konwencji służy m.in. akcja RPO "Za starość naszą i waszą", której partnerami jest wiele instytucji i organizacji pozarządowych. Przed sesją grupy 23-26 lipca RPO pytał zainteresowane resorty o udział w jej pracach.

Odpowiedź MSZ

W odpowiedzi z 20 sierpnia 2018 r. wiceminister spraw zagranicznych Piotr Wawrzyk napisał, że - jak rzecznik sam zauważył - Unia Europejska prezentuje stanowisko zdystansowane wobec projektu tej konwencji; jedynie kilka państw członkowskich UE (Słowenia, Austria) popiera taką inicjatywę. - Polska przychyla się do stanowiska większości państw UE w tej kwestii - oświadczył. W nawiązaniu do 9. sesji grupy roboczej, poinformował, że strona polska aktywnie uczestniczyła w konsultacjach i wypracowaniu stanowiska oraz wystąpień UE. 

Dla MSZ priorytetem jest efektywna realizacja obecnych zobowiązań międzynarodowych państw w obszarze praw człowieka, chroniących prawa osób starszych na równi z prawami innych grup w społeczeństwie. Piotr Wawrzyk wspomniał  o realizacji zapisów Madryckiego Planu Działania na rzecz osób starszych, przyjętego w 2002 r., w którym państwa zobowiązały się do podejmowania działań na wszystkich szczeblach, w tym krajowym i międzynarodowym, w ramach trzech priorytetowych kierunków: osoby starsze i rozwój, promowanie zdrowia i dobrostanu w starszym wieku, zapewnienie wspierającego środowiska życia.

Resort uważa, że należy dążyć do włączenia tematyki ochrony praw osób starszych w działania organów i agencji ONZ, np. poprzez uwzględnienie sytuacji osób starszych jako jednego z elementu oceny sytuacji praw człowieka w ramach Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw Człowieka ONZ.

W związku z tym rząd stara się aktywnie angażować w działania podejmowane na arenie międzynarodowej na rzecz wdrażania i egzekwowania istniejących już mechanizmów ochrony praw osób starszych.

Jako przykład takiego działania Piotr Wawrzyk wymienił  udział delegacji  Polski w konferencji ministerialnej Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ nt.  osób starszych pt. „Zrównoważone Społeczeństwo dla wszystkich pokoleń. Świadomość potencjału długiego życia"  w Lizbonie we wrześniu 2017 r. - w ramach III przeglądu i oceny wdrażania Madryckiego Planu Działania na rzecz osób starszych.  Przyjęto tam deklarację pt. „Zrównoważone Społeczeństwo dla wszystkich pokoleń. Świadomość potencjału długiego życia", która wyznacza  kierunki działań wobec osób starszych.

Z kolei sprawozdanie Polski z wykonywania Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, złożone w 2015 r., zawiera część poświęconą ochronie gospodarczych, społecznych i kulturalnych praw osób starszych oraz opiece zdrowotnej zapewnianej osobom starszym. Praktyka prezentacji informacji o realizacji praw tej grupy osób, w ramach wykonywania Paktu, będzie przez Polskę kontynuowana, mimo że Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nie zwraca się o ich przedstawianie.

Odpowiedź resortu rodziny  

Uczestnictwo w posiedzeniach grupy roboczej ONZ nie jest obowiązkowe, a Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej na bieżąco otrzymuje informacje o przebiegu i tematyce poszczególnych sesji - napisała 8 sierpnia do RPO wiceminister resortu Elżbieta Bojanowska.

Dodała, że na obecnym etapie współpracy międzynarodowej prawa osób starszych nie zostały dotąd wyodrębnione - nie z powodów leżących po stronie naszego kraju. Według obowiązującego stanu prawnego osoby starsze w Polsce mają prawa i gwarancje, wynikające z obowiązujących umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, podobnie jak inne grupy w społeczeństwie.

Dyskusje przeprowadzone na poprzednich ośmiu sesjach otwartej grupy roboczej do spraw praw osób starszych, działającej w ramach ONZ, nie doprowadziły do sformułowania choćby wstępnych wniosków, stanowiących podstawę przyjęcia odrębnej konwencji - zaznaczyła wiceminister.

Według niej Polska utrzymuje bieżące kontakty i uczestniczy w pracach ONZ. Jednym z ostatnich wydarzeń zorganizowanych 18 czerwca 2018 roku przez ministerstwo rodziny we współpracy z Komisją Europejską oraz Grupą Roboczą ds. starzenia, działającej w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, było seminarium krajowe pt. Wskaźnik aktywnego starzenia się w Polsce.

Ministerstwo przygotowało też Raport krajowy - POLSKA. Informacja na temat podejmowanych w Polsce działań na rzecz osób starszych -Realizacja madryckiego planu działania na rzecz osób starszych w okresie 2012-2016. Był on prezentowany podczas konferencji pt. Zrównoważone Społeczeństwo dla wszystkich pokoleń. Świadomość potencjału długiego życia we wrześniu 2017 r. w Lizbonie, w ramach III przeglądu i oceny wdrażania Madryckiego Planu działania. Konferencja zakończyła się przyjęciem deklaracji, zgodnie z  którą państwa zobowiązały się do podejmowania działań na wszystkich szczeblach, w tym krajowym i międzynarodowym, w ramach trzech priorytetowych kierunków: osoby starsze i rozwój, promowanie zdrowia i dobrostanu w starszym wieku, zapewnienie wspierającego środowiska życia.

Od 2016 r. w Polsce prowadzony jest monitoring sytuacji osób starszych.

Wiceminister podała, że trwają prace nad  przeprowadzeniem zaplanowanych rewizji programów i dokumentów rządowych. Jako pierwszy poddano rewizji dokument pt. Założenia długofalowej polityki senioralnej w Polsce na lata 2014-2020. Ze względu na zmieniającą się sytuację społeczno-gospodarczą i konieczność stworzenia dokumentu zawierającego konkretne kierunki polityki wobec osób starszych oraz ich wykonawców i działań, MRPiPS przygotowało dokument pt. Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo - Uczestnictwo - Solidarność, który został przedłożony Komitetowi Stałemu Radzie Ministrów. W tym roku planowane jest również przeprowadzenie rewizji Rządowego programu na rzecz aktywności społecznej osób starszych na lata 2014 - 2020 oraz Programu wieloletniego „Senior+ " na lata 2015-2020.

Ministerstwo, biorąc pod uwagę zróżnicowane potrzeby seniorów, podejmuje szereg działań, w tym przede wszystkim realizuje krajową politykę wobec osób starszych, uwzględniając przy jej kreowaniu także rozwiązania europejskie i międzynarodowe z zakresu starzenia się społeczeństwa - poinformowała Elżbieta Bojanowska..

Argumenty RPO

W pismach do obu ministerstw Adam Bodnar podkreślał, że sytuacja osób starszych w Polsce nie poprawia się. Wskazał, że w debacie międzynarodowej w kontekście ochrony praw osób starszych akcent przesuwa się z podejścia skoncentrowanego na zapewnieniu opieki i bezpieczeństwa socjalnego w kierunku zagwarantowania podstawowych praw człowieka, jak prawo do godności i równego traktowania.  Obowiązujący w Polsce model, w którym to głównie na rodzinie spoczywa obowiązek opieki nad osobami starszymi, w praktyce nie zapewnia w pełni prawa do ich godności. Rodziny często nie są bowiem w stanie samodzielnie pełnić opieki, zwłaszcza jeżeli osoba starsza doświadcza wielu chorób, depresji, zaburzeń. Nakłada się na to zjawisko ukrytego ageizmu, czyli niechęci i wrogości wobec osób starszych. Szacuje się, że blisko milion osób w Polsce w wieku 65+ ma trudności z wykonywaniem czynności życia codziennego i równocześnie nie ma się do kogo zwrócić o pomoc.

Skoro w praktyce potencjał osób starszych nie jest realizowany w zadowalającym stopniu, to potrzebny jest instrument prawa międzynarodowego, który wprost wskaże prawa i ułatwi tworzenie mechanizmów zapewniających ich realizację - uważa rzecznik

Z satysfakcją odnotował ogłoszenie w styczniu 2018 r. przez premiera Mateusza Morawieckiego założeń „Polityki społecznej wobec osób starszych do roku 2030. Bezpieczeństwo. Solidarność. Uczestnictwo”. Przyjęcie dokumentu przez rząd w formie wiążącej poszczególne instytucje może stanowić kolejny kamień milowy we wdrożeniu całościowej polityki senioralnej w naszym kraju - podkreślał RPO.

XI.503.2.2016