Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich ponawia apel, aby polski rząd włączył się w prace Grupy roboczej ONZ ds. starzenia się, która pracuje nad przygotowaniem Konwencji o prawach osób starszych
• RPO przyjął z uznaniem odpowiedź rządu na pytania przewodniczącego Grupy  - otwarta pozostaje jednak kwestia udziału przedstawiciela Polski w sesjach Grupy; kolejna odbywa się 23-26 lipca
• Udział w pracach to wyraz troski o przestrzeganie praw osób starszych nie tylko w kraju, ale i na świecie - podkreśla rzecznik. Konwencja dałaby szanse na wzmocnienie praw osób starszych i skuteczniejsze przeciwdziałanie ich dyskryminacji

Adam Bodnar napisał w tej sprawie do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbiety Rafalskiej, ministra spraw zagranicznych Jacka Czaputowicza oraz pełnomocnika rządu ds. równego traktowania Adama Lipińskiego.

Prace nad nową konwencją

Na forum ONZ prowadzona jest debata mająca na celu opracowanie i przyjęcie Konwencji o prawach osób starszych.  Chodzi o prace grupy roboczej OEWGA (Open-ended Working Group on Ageing).

Przewodniczący grupy wystąpił do państw członkowskich ONZ oraz ich instytucji ochrony praw człowieka o przygotowanie wkładu do dyskusji podczas kolejnej sesji grupy 23-26 lipca 2018 r. w Nowym Jorku. Pytania przewodniczącego dotyczyły opieki długoterminowej i paliatywnej oraz autonomii i niezależności osób starszych. Na pytania odpowiedział RPO, a także niedawno polski rząd.

Od dwóch lat rzecznik apeluje do rządu o włączenie się w prace OEWGA. Uznaje to za konieczne,  aby zapewnić Polsce wpływ na kształt projektowanego aktu prawa międzynarodowego. Propagowaniu idei konwencji służy m.in. akcja RPO "Za starość naszą i waszą", której partnerami jest wiele instytucji i organizacji pozarządowych. W kwietniu 2018 r. MRPiPS odpowiedziało, że udział delegacji polskiej w lipcowej sesji nie jest planowany.

RPO pisze do trojga ministrów

W pismach z 17 lipca 2018 r. do ministrów Rafalskiej, Czaputowicza i Lipińskiego Adam Bodnar podkreślił, że sytuacja osób starszych w Polsce nie poprawia się. Tymczasem obowiązkiem instytucji państwa jest skuteczne przeciwdziałanie tej sytuacji. Wskazał, że w debacie międzynarodowej w kontekście ochrony praw osób starszych akcent przesuwa się z podejścia skoncentrowanego na zapewnieniu opieki i bezpieczeństwa socjalnego w kierunku zagwarantowania podstawowych praw człowieka, jak prawo do godności i równego traktowania. Przedstawiono to w raporcie Agencji Praw Podstawowych UE.

Obowiązujący w Polsce model, w którym to głównie na rodzinie spoczywa obowiązek opieki nad osobami starszymi, w praktyce nie zapewnia w pełni prawa do ich godności. Rodziny często nie są bowiem w stanie samodzielnie pełnić opieki, zwłaszcza jeżeli osoba starsza doświadcza wielu chorób, depresji, zaburzeń. Nakłada się na to zjawisko ukrytego ageizmu, czyli niechęci i wrogości wobec osób starszych. Dodatkowo powoduje ono obniżenie ich statusu. Szacuje się, że blisko milion osób w Polsce w wieku 65+ ma trudności z wykonywaniem czynności życia codziennego i równocześnie nie ma się do kogo zwrócić o pomoc.

W przekonaniu RPO nowa konwencja odegrałaby znaczącą rolę w zwiększeniu świadomości praw osób starszych, do których ochrony Polska zobowiązała się, ratyfikując międzynarodowe traktaty dotyczące praw człowieka, w tym Powszechną Deklarację Praw Człowieka oraz Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. - Skoro w praktyce potencjał osób starszych nie jest realizowany w zadowalającym stopniu, to potrzebny jest instrument prawa międzynarodowego, który wprost wskaże prawa i ułatwi tworzenie mechanizmów zapewniających ich realizację - napisał Adam Bodnar.

Dlatego z niepokojem rzecznik przyjął informację, że nie jest planowany udział polskiej delegacji w sesji OEWGA w Nowym Jorku 23-26 lipca 2018 r. Podczas sesji wypracowywany jest bowiem model współpracy między państwami i kierunki działań. Z satysfakcją RPO odnotował zaś, że Polska udzieliła odpowiedzi na pytania Grupy, które umieszczono na stronie OEWGA. Uznał to za pozytywny sygnał włączenia się Polski w debatę międzynarodową o prawach osób starszych.

Apel o zaangażowanie w pracach OEWGA rzecznik skierował do minister Elżbiety Rafalskiej, ponieważ to MRPiPS jest właściwe do reprezentowania interesów polskiego starzejącego się społeczeństwa, również na forum międzynarodowym. Włączenie w prace Grupy stanowi wyraz troski o stan przestrzegania praw osób starszych nie tylko we własnym kraju, ale także na świecie, a solidarność z osobami, które znajdują się na słabszej pozycji, należy do wartości istotnych w naszym społeczeństwie - wskazał rzecznik.

W piśmie do szefa MSZ Adam Bodnar zwrócił się o rozważenie zaangażowania Polski w debatę nad konwencją z perspektywy polityki zagranicznej. Zabiegi o najlepsze rozwiązania w prawie międzynarodowym wymagają nie tylko wiedzy merytorycznej MRPiPS, ale również kompetencji dyplomatycznych i negocjacyjnych MSZ. Brak głębszego zaangażowania w dyskusję na tym etapie oznacza wykluczenie się Polski z możliwości realnego wpływu na kształt nowego, ważnego aktu prawa międzynarodowego – wskazał Adam Bodnar.

Ministrowi Adamowi Lipińskiemu rzecznik napisał, że konwencja nie tylko mobilizowałby rządy krajowe do zwiększenia wysiłków na rzecz realizacji podstawowych praw osób starszych w praktyce. Wzrosłaby również świadomość dotycząca tych praw w społeczeństwie. Z tego względu zaangażowanie rządu w międzynarodową debatę ma kolosalne znaczenie dla upowszechnienia świadomości praw osób starszych.

Nadal aktualne pozostaje pytanie o udział przedstawiciela rządu w kolejnych posiedzeniach OEWGA, podczas których określana jest forma współpracy i podejmowane są kluczowe decyzje odnoszące się do dalszych prac nad dokumentem – zaznaczył RPO.

Zaproponował też ministrowi powrót do wspólnej koncepcji zorganizowania w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów seminarium eksperckiego na temat ochrony praw osób starszych.

W marcu 2018 r. Biuro RPO, we współpracy z Niemieckim Instytutem Praw Człowieka, zorganizowało międzynarodowe spotkanie eksperckie w tej sprawie. Omawiano m.in. argumenty na rzecz zaangażowania poszczególnych państw w prace nad projektowaną konwencją. Mówiono, że prace nad nią powoli wchodzą w kluczową fazę. Dyskusja nad konkretnymi obszarami może potrwać jeszcze około dwóch do trzech lat - co jest stosunkowo krótkim okresem wobec zwyczajowego procedowania dokumentów międzynarodowych.

Rzecznik z satysfakcją odnotował ogłoszenie w styczniu 2018 r. przez premiera Mateusza Morawieckiego założeń „Polityki społecznej wobec osób starszych do roku 2030. Bezpieczeństwo. Solidarność. Uczestnictwo”. Przyjęcie dokumentu przez rząd w formie wiążącej poszczególne instytucje może stanowić kolejny kamień milowy we wdrożeniu całościowej polityki senioralnej w naszym kraju - podkreślał Adam Bodnar.

XI.503.2.2016