Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się na trudności w uzyskaniu ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych
• W tych sprawach fiskus powinien wyważać interes publiczny z indywidualnym i z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych, w tym - rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika
• Rzecznik Praw Obywatelskich pyta Ministra Finansów, czy dostrzega potrzebę zmian legislacyjnych w tej kwestii 

Obywatele inicjujący takie postępowania często wyczerpali już możliwości kwestionowania zaległości podatkowej. Możliwość ulgi staje się jedynym sposobem zapobieżenia negatywnym skutkom egzekucji administracyjnej.

Skarżący wskazują, że uzyskanie umorzenia zaległości podatkowej jest bardzo czasochłonne i trudne, a w wielu przypadkach - wręcz nierealne. Dlatego ta instytucja jest postrzegana jako pozorna. 

Z analizy rozstrzygnięć skarbówki wynika, że ustawowe przesłanki "ważnego interesu podatnika" lub "interesu publicznego" są interpretowane zdecydowanie zawężająco. Są to pojęcia bez definicji legalnych, nieostre znaczeniowo, w związku z czym są wypełniane treścią na tle konkretnej sprawy podatnika.

Zasadniczym problemem jest, że organy przyjmują, iż pojęcie "ważnego interesu podatnika" odnosi się jedynie do nadzwyczajnych okoliczności, jak klęski żywiołowe i zdarzenia losowe uniemożliwiające wywiązywanie się podatnikowi z obowiązków. 

Fiskus zazwyczaj podkreśla, że choć sytuacja podatnika jest wyjątkowo trudna, to nie jest wystarczającą podstawą do ulgi. W kontekście przesłanki "interesu publicznego" organy odwołują się do powszechnego obowiązku ponoszenia ciężarów publicznych. W uzasadnieniu odmów często mowa o tym, że udzielenie ulgi może być postrzegane jako nieusprawiedliwione uprzywilejowanie względem innych podatników.

Zdaniem skarżących skarbówka odmawia ulg w sposób wykraczający poza granice uznania administracyjnego. Uzasadnienia są schematyczne i powielają utarte formuły, bez pogłębionej analizy indywidualnej i odniesienia się do genezy zaległości podatkowej.  W efekcie wiele spraw o ulgę trafia do sądów administracyjnych. Jednak nawet po ich pozytywnych decyzjach fiskus konsekwentnie odmawia ulgi i ogranicza się do skorygowania uchybień proceduralnych. 

Samo złożenie wniosku o ulgę nie powoduje zawieszenia czy wstrzymania postępowania egzekucyjnego. Może ono być kontynuowane aż do wydania decyzji przez organ. Obywatele wskazują, że w wtedy realny sens ulgi zostaje osłabiony, gdyż zanim zapadnie decyzja, cała zaległość może już być przymusowo wyegzekwowana .

Obecna  konstrukcja ulg niejednokrotnie prowadzi do nadużyć. W piśmiennictwie są głosy postulujące określenie precyzyjnego zakresu znaczenia pojęć „ważnego interesu podatnika” i „interesu publicznego”, tak aby wyeliminować ich zawężanie wyłącznie do spraw nadzwyczajnych. 

RPO podkreśla, że oba te pojęcia powinny być interpretowane w zdecydowanie szerszym znaczeniu niż obecnie. W postępowaniu o ulgę fiskus powinien wyważać interes publiczny z interesem indywidualnym, z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych, w tym - rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika.

Marcin Wiącek podziela prokonstytucyjne stanowisko orzecznictwa sądów administracyjnych, że organy powinny:

• obiektywnie oceniać całokształt sytuacji podatnika, m.in. jego aktualne uwarunkowania ekonomiczne, zdrowotne, rodzinne;
• należycie rozważyć, czy domaganie się zapłaty nie spowoduje konieczności objęcia dłużnika pomocą społeczną  (korzystniejsze dla Skarbu Państwa może być przyznanie ulgi niż egzekucja);
• wnikliwie badać genezę powstania zaległości (może się okazać się, że źródłem były zdarzenia niezależne od  podatnika np. wadliwa legislacja czy zmiana orzecznictwa sądów administracyjnych).

Przed zasadą powszechności opodatkowania należałoby zaś dać pierwszeństwo takim zasadom konstytucyjnym, jak zasadzie zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, sprawiedliwości społecznej, uwzględnienia dobra rodziny, czy zasadzie zabezpieczenia społecznego dla osób bez pracy i środków utrzymania.

Pogląd ten znajduje potwierdzenie w orzeczeniach sądów administracyjnych, że poza zakresem kontroli administracji publicznej nie mogą pozostawać przypadki korzystania przez organy z ich kompetencji w sposób arbitralny, nieracjonalny i sprzeczny z podstawowymi wartościami konstytucyjnymi, wyznaczającymi granice uznania administracyjnego. 

Wyłączenie spod kognicji sądowej decyzji uznaniowych rażąco naruszających zasady sprawiedliwości oznaczałoby unicestwienie konstytucyjnej zasady prawa do sądu, umożliwiającej dochodzenie obywatelom, w tym również podatnikom, naruszonych praw.

Marcin Wiącek prosi min. Andrzeja Domańskiego o stanowisko, w tym o wskazanie, czy widzi potrzebę zmian legislacyjnych co do udzielania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych - poza obecnie procedowanym projektem nr UD196 ws. możliwości umarzania podatku przed terminem płatności - lub też podjęcia innych działań.

V.511.604.2025