Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego przez kilka lat dochodził sprawiedliwości z powodu niezgodnego z prawem zwolnienia
• Gdy po wyroku sądu wrócił do służby, z której wkrótce potem znów go zwolniono ze względu na stan zdrowia, utracił wszystkie waloryzacje za czas od przejścia na emeryturę do przywrócenia do służby (ok. 3,5 tys. zł netto miesięcznie)
• W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich niemożność podjęcia służby nie powinna powodować obniżenia świadczenia emerytalno-rentowego
• Marcin Wiącek wystąpił do ministra spraw wewnętrznych i administracji oraz koordynatora służb specjalnych Tomasza Siemoniaka
• AKTUALIZACJA 20.03.2025: W tej kwestii właściwym organem nie jest Minister – Koordynator Służb Specjalnych, ani nawet Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA - odpowiedział koordynator służb specjalnych Tomasz Siemoniak

Z prośbą o interwencję w sprawie bezprawnego zwolnienia ze służby zwrócił się do RPO były funkcjonariusz ABW.

Po 27 latach służby został on w 2019 r. zwolniony na podstawie art. 60 ust. 2 pkt 5 ustawy o ABW i AW - czyli ze względu na "ważny interes służby".  Przeszedł na  emeryturę.  Na mocy prawomocnego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 27 stycznia 2023 r. - uchylającego rozkaz personalny Szefa ABW z 9 kwietnia 2019 r. - został on przywrócony do służby od 6 kwietnia 2023 r. Po uprawomocnieniu się wyroku stosunek służbowy został reaktywowany.  30 czerwca 2023 r. funkcjonariusz został ponownie zwolniony, tym razem na podstawie art. 60 ust. 1 pkt 1 ustawy o ABW.

Wnioskodawca po wyroku WSA został przywrócony do służby; nie mógł jednak jej podjąć ze względu na stan zdrowia. W rezultacie, w momencie ponownego przejścia na emeryturę w 2023 r. wymiar emerytury został mu ustalony na podstawie uposażenia przysługującemu w momencie pierwszego, niezgodnego z prawem zwolnienia ze służby w 2019 r. Jak wskazuje wnioskodawca, spowodowało to obniżenie świadczenia emerytalnego o ok. 3,5 tys. zł netto. Przy ponownym ustaleniu prawa do świadczenia nie zostały wzięte pod uwagę waloryzacje, które otrzymywał w okresie emerytury w latach 2019-2023 r.

Prawo do waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych to jeden z istotnych elementów konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji RP). Prawodawca ma znaczną swobodę w wyborze metody waloryzacji w danej sytuacji gospodarczej i społecznej kraju. Przepisy nie mogą jednak prowadzić do pozbawienia prawa do waloryzacji. Interpretacja art. 5 ust. 1 ustawy, której skutkiem jest pozbawienie funkcjonariusza waloryzacji w czasie pozostawania poza służbą stanowi nieproporcjonalną ingerencję w prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP).

W wyroku z 15 września 2009 r. Moskal przeciwko Polsce  Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził, że pierwszym i najważniejszym wymogiem art. 1 protokołu nr 1 do EKPC jest zgodność z prawem ingerencji władzy publicznej w spokojne korzystanie z mienia. Przepis ten upoważnia do pozbawienia mienia jedynie "na warunkach przewidzianych przez ustawę" i  uznaje, że państwo ma prawo do kontroli sposobu korzystania z mienia przez stosowanie ustaw. Pozbawienie własności musi jednak pozostawać w interesie publicznym i realizować uprawniony cel przy użyciu środków pozostających w rozsądnej proporcji do celu. Nie jest zachowana "właściwa równowaga", gdy dana osoba ponosi indywidualny i nadmierny ciężar.

Funkcjonariusz przez blisko cztery lata dochodził sprawiedliwości z powodu niezgodnego z prawem zwolnienia z ABW. W rezultacie reaktywacji stosunku służbowego, a następnie ponownego zwolnienia, ze względu na stan zdrowia, funkcjonariusz utracił wszystkie waloryzacje, które miały miejsce od momentu ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego w 2019 r. do  przywrócenia go do służby – ok. 3,5 tys. zł netto.

Interes publiczny przemawia za wynagrodzeniem szkody, którą zainteresowany poniósł w wyniku niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji RP). 

Niektóre pragmatyki służbowe (np. 42 ust. 4 ustawy o Policji, art. 109 ust. 5 ustawy o Służbie Ochrony Państwa, art. 46 ust 4 ustawy o Straży Granicznej) przewidują  rekompensaty w postaci świadczenia pieniężnego równego uposażeniu na stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, za okres pozostawania poza służbą (od 1 do 6 miesięcy). Tymczasem przepisy ustawy o ABW określają jedynie skutki uchylenia prawomocnego wyroku skazującego lub kary dyscyplinarnej. W odróżnieniu np. od pragmatyki policyjnej, ustawa o ABW nie odnosi się do skutków uchylenia prawomocnych decyzji administracyjnych o zwolnieniu ze służby. 

Powoduje to wątpliwości np. co do ustalenia momentu skutecznego zgłoszenia gotowości do służby w ABW, czy ustalenia czasu powstania prawa do uposażenia. W sprawach dotyczących uposażenia, po przywróceniu do służby organ zwykle stoi na stanowisku, że funkcjonariusz, który przed reaktywacją stał się niezdolny do służby, nie ma prawa do uposażenia z powodu przesłanki wykluczającej możliwość pełnienia służby. Pozostawanie funkcjonariusza w stosunku służbowym bez podejmowania służby nie daje mu bowiem uprawnienia do uposażenia.

Tymczasem, jak wskazuje Wojewódzki Sąd Administracyjny (wyrok z 13 czerwca 2023 r. sygn. akt II SA/Wa), niezdolność do służby w ABW takiego funkcjonariusza należy oceniać przez pryzmat przepisów pragmatycznych regulujących kwestie utraty przez funkcjonariusza zdolności do pełnienia służby.

Jeżeli dochodzi do niezgodnego z prawem zwolnienia funkcjonariusza ABW, to ustalenie wysokości jego uposażenia po przywróceniu do służby staje się kluczowe dla ustalenia wysokości jego przyszłego świadczenia emerytalnego, gdyby okazało się, że po latach bycia poza służbą nie jest już do niej zdolny. W ocenie RPO niemożność podjęcia służby nie powinna powodować obniżenia świadczenia emerytalno-rentowego. W najgorszym wypadku przepisy powinny umożliwiać zachowanie świadczenia w dotychczasowej wysokości,  z uwzględnieniem waloryzacji z  czasu pozostawania poza służbą.

Opisana sytuacja podważa zasadę zaufania obywateli do państwa, wywodzoną z zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP).  W konsekwencji niezgodnego z prawem działania organu obywatel znalazł się bowiem w sytuacji mniej korzystnej niż byłby, gdyby godząc się na niezgodne z prawem działania, nie wystąpił do sądu.

Rzecznik zwraca się do Ministra o zbadanie sprawy oraz odniesienie się do problemu.

Odpowiedź Tomasza Siemoniaka, ministra - członka Rady Ministrów, koordynatora służb specjalnych

W pierwszej kolejności należy wskazać, że na podstawie zawartych w korespondencji Pana Rzecznika informacji nie jest możliwe pełne ustalenie stanu faktycznego i prawnego jaki zaistniał w przedmiotowej sprawie. Jak wskazano w piśmie: „Wnioskodawca w wyniku dochodzenia praw na drodze sądowej został przywrócony do służby w formacji. Nie mógł on jednak podjąć służby ze względu na stan zdrowia. W rezultacie, w momencie ponownego przejścia na emeryturę w 2023 r. wymiar emerytury został mu ustalony na podstawie uposażenia przysługującemu w momencie pierwszego, niezgodnego z prawem zwolnienia ze służby w 2010 r. Jak wskazuje Wnioskodawca, spowodowało to w konsekwencji obniżenie jego świadczenia emerytalnego o ok. 3500 złotych netto, gdyż przy ponownym ustaleniu prawa do świadczenia nie zostały wzięte pod uwagę waloryzacje, które otrzymywał w okresie pobierania emerytury w latach 2019-2023 r.”.

Na tle przytoczonej wypowiedzi wnioskować można, że przyczyną interwencji było niekorzystne dla wnioskodawcy (nieuwzględniające waloryzacji) ponowne ustalenie wysokości pobieranego przez niego świadczenia emerytalnego. Zauważyć jednak należy, że w tej kwestii właściwym organem nie jest Minister – Koordynator Służb Specjalnych, ani nawet Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, który działając na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Agencji Wywiadu. Służby Kontrwywiadu Wojskowego. Służby Wywiadu Wojskowego. Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej. Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2024 r. poz. 1121, 1243, 1562 i 1871), jako organ emerytalny ustala prawo do zaopatrzenia emerytalnego oraz wysokość świadczeń funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Niezależnie jednak od powyższego należy w tym miejscu odnotować dotychczasowe inicjatywy legislacyjne dotyczące uregulowania skutków uchylenia lub stwierdzenia nieważności decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby. W związku z petycją Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka z dnia 17 lutego 2020 r. (petycja nr P10—29/20), dotyczącej funkcjonariuszy Służby Więziennej, temat został podjęty przez Senat RP X kadencji.

W konsekwencji prac Komisji Ustawodawczej, Komisji Obrony Narodowej oraz Komisji Praw Człowieka Praworządności i Petycji opracowano projekt ustawy o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 645), który obejmował swoim zakresem także funkcjonariuszy służb specjalnych. Niemniej mimo przyjęcia projektu ustawy przez Senat, nie doczekał się on rozpatrzenia przez drugą izbę Parlamentu.

WZF.7060.84.2024